مقامات کشورمان با توجه به هشدارهای رهبر معظم انقلاب درباره گرفتن تضمین‌های قطعی از اروپا برای حفظ منافع ایران در ادامه راه برجام، هنوز به توانمندی کشورهای اروپایی، برای تأمین نیازهای اقتصادی کشورمان به دیده تردید می‌نگرند. همانطور که می بینیم وزیر امور خارجه کشورمان پس از ارزیابی نشست 1+4 با ایران گفت: روند اجرای مقررات بازدارنده اتحادیه اروپا آغاز شده است و ما اعتقاد داریم که این مسائل کافی نیست، یعنی اروپایی ها باید وارد اقدامات عملی بیشتری شوند.

حال در قبال اروپا و ادامه برجام بدون ایالات متحده مباحث زیادی مطرح است از جمله اینکه حتی در صورت حسن نیت اروپا آیا آنها قادر به تامین منافع ایران هستند یا خیر؟! و اگر بنا بر حفظ توافق باشد چه تضمین‌هایی و با چه شرایطی باید از ترویکای اروپایی اخذ شود؟ در پاسخ به این سوالات اولا نیاز به بررسی ساختار تحریم‌ها و ضمانت ‌های اجرایی است؛ ثانیا باید به هدف امضای برجام که بخش بزرگی از آن،همان تحریم‌های آمریکا که مربوط به مسئله هسته‌ای ایران است، پرداخت.

اهرم های فشار

باید این مسئله در نظر گرفت که اثرگذاری تحریم‌ها وابسته به مسائل حقوقی نیست؛ چرا که آنچه که تحریم ها را کارساز می‌کند فشارهای سیاسی و مسائل اقتصادی است. در تحریم‌های مربوط به مسائل بانکی مهمترین اهرم‌های فشار علیه جمهوری اسلامی به کار گرفته شد و قواعد حقوق بین‌الملل باعث خودداری بانک‌ها از همکاری با ایران نمی‌شود دلیل آن هم این است که قطنامه‌های شورای امنیت هیچ گاه شامل تحریم‌های بانکی نبوده است و این تحریم‌ها و فشارها، یک جانبه و توسط ایالات متحده صورت می گرفت.

از این رو حتی اگر ترویکای اروپایی در کشورهای مختلف جهان مایل به مراودات بانکی با ایران باشند به دلیل نیاز به سیستم مالی و حساب کارگزاری مبتنی بر دلار نمی‌توانند بانک‌های خود را وادار به عدم پیروی از تحریم‌های آمریکا کنند. در اثبات این موضوع باید توجه داشت که حتی پس از برنامه جامع اقدام مشترک هم به دلیل باقی ماندن تحریم‌های ثانویه بانک‌های آمریکایی و غیرآمریکایی از حضور گسترده در مراودات بانکی ایران شانه خالی کردند و بدون تضمین کتبی از ایالات متحده وارد همکاری با جمهوری اسلامی نمی‌شدند.

تضمین اروپا

نکته دیگری که نباید آن را از قلم انداخت کانال‌های اقتصادی پس از برجام است که همه زیر نظر ایالات متحده ایجاد شده است. وابستگی شدید اقتصاد جهان و اروپا به ایالات متحده و لغو نشدن کامل تحریم‌ها و احتمال بالای برگشت‌پذیری آنها، (حتی در زمان اجرای برجام توسط آمریکا) باعث شده بود تمام شرکت‌های بزرگ از جمله ایرباس، توتال، پژو و رنو برای حضور در ایران و قراردادهای خود از واشنگتن کسب تکلیف کنند و بدون اجازه ایالات متحده وارد همکاری با جمهوری اسلامی نشوند. حال پس از خروج ایالات متحده و عدم تعهد این کشور در قبال حفظ کانال‌های اقتصادی برجام، مجوزهای قبلی اعتباری ندارد و اروپا نمی‌تواند تضمین کافی بابت ایجاد این کانال‌ها بدهد چرا که توان انجام این کار را ندارد.

دلبستگی به اروپا!

طبق شنیده‌ها محور مذاکرات جدید میان ایران و کشورهای اروپایی بر این اساس است که اروپا تضمین عملی دهد که می‌تواند منافع حاصل از برجام از جمله فروش نفت، گاز، پتروشیمی، روابط بانکی و همچنین قراردادهای کوچک و بزرگ شرکت‌های بین‌المللی را برای جمهوری اسلامی تامین کند. حال با مواردی که در رابطه با تحریم‌ها و ساختار آن شرح داده شد مشخص است که حتی اگر اروپا میل به حفظ واقعی توافق داشته باشد ابزار لازم برای اجرای آن را ندارد. از این رو به نظر می‌رسد دلبستگی به اروپا و اعتماد به سران این کشورها چیزی جز پشیمانی بیشتر و خسران بیش از پیش نخواهد داشت.

[آیا اروپا برای حیات برجام، تضمین عملی می‌دهد؟]

انتخاب اروپا

اکنون سیاست اروپا و پاریس به عنوان رهبر فعال ترویکای اروپایی بر دو بال متصور است، بال اول رایزنی و تعامل با ایالات متحده و بال دوم تلاش برای ادامه برجام و عدم لغو آن است. در این میان اروپا از لحاظ اقتصادی، امنیتی و نظامی به آمریکا وابسته است. اگر شرایط طوری شود اروپا مجبور به انتخاب میان ایران و آمریکا شود قطعا ایالات متحده را انتخاب خواهد کرد چرا که سطح مناسبات سیاسی اقتصادی، امنیتی و نظامی و حتی فرهنگی میان اروپا و آمریکا قابل مقایسه با روابط ایران و اروپا نیست و قطعا مقاومت اروپا و حمایت‌های لفظی از برجام در آینده بسیار کم و کمتر خواهد شد.

گیوتین ایالات متحده

 باید به این موضوعات نیز توجه داشت، اولا این دولت‌های اروپایی نیستند با ایران وارد داد و ستد می‌شوند بلکه شرکت‌های خصوصی هستند که با ایران قرارداد امضا کرده اند و دولت‌هایشان نمی‌توانند شرکت‌های خود را وادار به همکاری با ایران کنند، آن هم وقتی که جریمه‌های سنگین ایالات متحده مانند گیوتین روی سر این شرکت‌هاست. در ضمن به محض جریمه  یک شرکت توسط خزانه‌داری آمریکا که موسوم به اتاق جنگ ایران است، باقی شرکت‌ها عقب خواهند نشست . به طور مثال در سال 2012 بود که بانک استاندارد چارتر به دلیل همکاری با ایران و تحریم های ایالات متحده علیه ایران را نقض کرد و 670 میلیون دلار جریمه شد و از آن به بعد دیگر مراودات بانکی با ایران به روال معمول بازنگشت.

سخن آخر

بسیار خوش‌بینی است که تصور کنیم شرکت‌های اروپایی از تحریم‌های آمریکا مستثنی شوند و بتوانند با ایران وارد همکاری شوند چرا که در این صورت کل قضیه اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران دیگر موضوعیت نخواهد داشت.حال سوالی که مطرح می شود این است که ایران چه خواهد کرد؟ تضمین اروپا برای حفظ برجام لفظی به نظر می‌رسد و وعده‌ای غیرواقع‌بینانه.

در این شرایط حساس کشور علاوه بر وحدت بیشتر باید اصلاحات اقتصادی و تقویت رویکرد اقتصاد مقاومتی را در دستور کار قرار داد و با تکیه بر داخل از این گردنه چالش‌برانگیز نیز عبور کرد چرا که مردم ایران همواره ثابت کردند در ادوار سخت تاریخ حامی کشور خود بوده و تهدید را تبدیل به فرصت می‌کنند.