رهبر انقلاب به تصور باطل ورود ۱۰۰ میلیارد دلار به کشور پس از انعقاد برجام اشاره کردند و افزودند: متأسفانه برخی این تصور واهی را به مردم هم منتقل کردند.

ایشان گفتند: «این‌که ما در قضایای اولِ مذاکرات در ذهنمان بود و خودمان تصور کردیم و به دیگران هم گفتیم که «بله اگر ما مذاکره کنیم، صد میلیارد دلار پول وارد کشور می‌شود»، خب این یک معنایی دارد؛ برای کشور ما صد میلیارد مبلغ معتنابهی است، مبلغ مهمی است، اصلاً به کلی می‌تواند خیلی از مشکلات کشور را برطرف کند؛ این واقعیت نداشت... خود ما هم درواقع به یک نحوی باور کردیم این ۱۰۰ میلیارد را؛ خب این گمان [بود]، تصور بود، توهم بود، واقعیت نداشت. بایستی مراقب باشیم آنچه را برای آینده خودمان و منافع خودمان و عوض هزینه‌هایی که می‌پردازیم مشخص می‌کنیم، واقعیت داشته باشد و همان واقعیت را بفهمیم و همان واقعیت را هم صریح با مردم در میان بگذاریم.»

در این گزارش به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چه جریان‌هایی تصور باطل ورود ۱۰۰ میلیارد دلار به کشور را ایجاد کردند و به آن دامن زدند.

بررسی تحولات قبل از برجام نشان می‌دهد برخی مسئولان آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده کشور در سال‌های تحریم را مطرح و برای مقدار آن ارقام مختلفی را نیز مطرح کردند.

در این زمینه می‌توان به اظهارات سیدحسین هاشمی استاندار وقت تهران اشاره کرد که پیش از امضای توافقنامه هسته‌ای رقم نجومی 180 میلیارد دلار را میزان پول‌ های بلوکه‌ شده ایران اعلام کرد و وعده داد که در پسابرجام با آزادسازی آن، بسیاری از مشکلات اقتصادی مردم حل می‌شود.

به نظر می‌رسد که اظهارات او ریشه در گزارش های غیرواقعی برخی رسانه‌های آمریکایی داشت. دیگر مسئولی که وعده آزادسازی دارایی کلان در پسابرجام را داد اکبر کمیجانی، معاون بانک مرکزی بود که در مصاحبه وال استریت ژورنال میزان دارایی ایران را 150 میلیارد دلار اعلام کرده بود. میزان دیگری که برای میزان دارایی بلوکه‌شده ایران اعلام شد مربوط می‌شود به رقم اعلام شده توسط غلامرضا مصباحی مقدم که ریاست کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نهم را برعهده داشت.

وی میزان دارایی بلوکه‌ شده ایران را 130 میلیارد دلار عنوان کرده بود. پس از اجرای برجام در اواخر دی 1394 نیز برخی مسئولان همچنان همین خط را ادامه دادند به طوری که در 11 بهمن 1394 محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت اعلام کرد 100 میلیارد دلار پول‌های بلوکه‌شده ایران آزاد شده است.

سخنگوی دولت دارایی‌های آزاد شده ایران را افزون بر 100 میلیارد دلار اعلام کرد و گفت که این دارایی‌ها به طور کلی آزاد شده است و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم.

لازم به ذکر است سخنان نوبخت، تیتر یک برخی روزنامه‌ها شد. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز 7 اسفند 1395 در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این پرسش که بالاخره پول‌های بلوکه‌شده ایران به خاطر تحریم‌های سال‌های اخیر چقدر بود؟ یک زمان جان کری می‌گفت حدود ۳۰ میلیارد دلار و حالا ترامپ می‌گوید ۱۵۰ میلیارد دلار، گفت: چیزی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار پول جمهوری اسلامی ایران آزاد شده است و می‌توانیم از آن استفاده کنیم؛ اما این پول‌ها متعلق به همه نهادهای ذی‌ربط در جمهوری اسلامی است نه صرفاً دولت یا بانک مرکزی. البته در این میان، برخی مسئولان صادقانه‌تر با مردم سخن گفتند که می‌توان به آمار اعلامی توسط علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد دولت یازدهم اشاره کرد که میزان پول‌های بلوکه‌شده کشور را 29 میلیارد دلار عنوان کرده بود.

ولی‌ا... سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی نیز در اظهاراتی رقم پول‌های آزاد شده را همین 29میلیارد دلار اعلام کرد. نهایتاً 27 دی 1394 همزمان با اجرای برجام بانک مرکزی اعلام کرد: با رفع تحریم‌ها 32میلیارد و 600میلیون دلار از منابع بلوکه کشورمان آزاد می‌شود که 28میلیارد و 100میلیون‌دلار از این میزان متعلق به بانک مرکزی و 4میلیارد و 500 میلیون دلار متعلق به دولت است. البته درباره آزادسازی این حجم از پول‌های بلوکه‌شده نیز همچنان ابهام وجود دارد زیرا در فروردین سال 1395 رئیس‌کل بانک مرکزی در جریان سفر به آمریکا در شورای روابط خارجی این کشور اعلام کرد که پس از گذشت سه ماه از اجرای برجام، هنوز نمی‌توانیم از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران استفاده کنیم.

شفاف‌سازی نشد

اکنون با گذشت دو سال و نیم از اجرای برجام به نظر می‌رسد علاوه بر ابهام درباره رقم پول‌های آزادشده در پسابرجام، درباره نحوه خرج آن نیز شفاف‌سازی نشده است.

این درحالی است که آزادی 100تا 150 میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده ایران آنقدر تکرار شده که حتی دونالد ترامپ هم آن را باور کرده و به آن استناد کرده است!

برخی کارشناسان می‌گویند به دلیل کارشکنی آمریکا، عملا پول‌های بلوکه‌شده ایران پس از برجام آزاد نشد و به علت تداوم تحریم‌های بانکی، همچون دوران ماقبل برجام، ایران نمی‌تواند به منابع ارزی خود دسترسی کامل داشته باشد و مجبور است معادل آن را از کشورهای واردکننده نفت،کالا وارد کند.