رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ضمن تشریح وضعیت فعلی سرطان در کشور و ارایه راهکارهایی برای پیشگیری از شیوع آن، نسبت از وجود دیدگاه‌های خاص تجاری در حوزه درمان کشور انتقاد کرد.
به گزارش سپید، محمد اسماعیل اکبری در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا‌ با بیان اینکه حداقل۴۰ درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری و۴۰ درصد قابل درمان هستند، گفت: «تنها ۲۰ درصد سرطان‌ها باقی می‌ماند که با علم امروز توانایی کنترل آن را نداریم؛ با این حال می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب، کیفیت زندگی این دسته از بیماران را ارتقا داد.» وی با تاکید بر اینکه تولید و بروز سرطان باید در قالب یک فرایند طولانی مدت دیده شود، افزود: «اگر این زمان طولانی را به عنوان یک شاخص در نظر بگیریم و برای پیشگیری از آن برنامه‌ریزی کنیم، حداقل ۴۰ درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری‌ است.»
ثبت سالانه ۱۰۰ هزار مورد جدید سرطان در کشور
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نسبت شیوع سرطان در استان‌های مختلف کشور متفاوت است، گفت: «در حال حاضر از هر ۱۰۰ هزار نفر، ۱۵۰ نفر به سرطان مبتلا می‌شوند؛ به عبارت دیگر سالانه ۱۰۰ هزار مورد جدید سرطان در کشور ثبت می‌شود که این رقم در مورد سرطان‌های مختلف، متفاوت است.» وی با بیان اینکه این آمار ۱۰۰ هزار نفری سالانه حدود سه درصد رشد می‌کند، افزود: «ایران یکی از کشورهایی است که آمار سرطان آن رشد نسبتا بالایی دارد، ولی عدد مبتلایان به این بیماری به نسبت خیلی از کشورها رقم پایینی است. به عبارت دیگر آمار سرطان در کشور ما یک پنجم کشورهای غربی است؛ به گونه‌ای که در کشورهای اروپایی از هر ۱۰۰ هزار نفر بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ نفر به سرطان مبتلا می‌شوند.»
اکبری در توضیح بالا بودن سرعت رشد سرطان در ایران، عنوان کرد: «هرم سنی در کشور ما افزایش یافته است؛‌ به گونه‌ای که امید به زندگی از حدود ۵۶ سال در اوایل انقلاب به لطف الهی به حدود ۷۵ سال رسیده است؛ این افزایش یعنی وارد سن سرطان نیز شده‌ایم و هرچه این رقم بالاتر برود، آمار ابتلا به سرطان نیز افزایش پیدا می‌کند. همچنین عوامل خطر نیز همچون مصرف دخانیات، آلودگی هوا، نیتریت موجود در آب، استرس‌های اجتماعی و غیره نیز بیشتر شده است.»
مشاور عالی وزیر بهداشت در دولت دوازدهم و عضو کمیته کشوری کنترل سرطان با بیان اینکه برای پیشگیری از بروز سرطان باید ابتدا علل و عوامل بروز این بیماری بررسی شود، تاکید کرد: «ایجاد سرطان فرایندی یک شبه نبوده و غالبا حدود ۱۵ تا ۲۰ سال زمان میبرد. به عنوان نمونه اینگونه نیست که فردی در یک زمان کوتاه به دلیل مصرف دخانیات، در معرض هوای آلوده بودن و یا ورزش نکردن، یک شبه سرطان بگیرد، بلکه فرایندهای تولید و ایجاد سرطان بسیار طولانی است؛ بنابراین زمانی که درباره پیشگیری صحبت می‌کنیم باید برای مدت زمان طولانی برنامه‌ریزی کنیم.»
وی با بیان اینکه برای جلوگیری از بروز سرطان نیازمند یک برنامه‌ریزی حدودا ۲۰ ساله هستیم، گفت: «هر قدمی که امروز در این راستا برداریم نتیجه آن را ۲۰ سال بعد می‌بینیم. به عنوان نمونه سال‌ها پیش در یک کشور بزرگ غربی برای کنترل دخانیات برنامهریزی شد و ۳۰ سال بعد نمودار شاخص سرطان ریه در این کشور به وضوح کاهش یافت.»
۳۰ درصد مرگ در سرطان‌ها ناشی از مصرف دخانیات است
استاد تمام گروه جراحی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به مصرف دخانیات به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خطر در بروز سرطان، اظهار کرد: «به طور متوسط ۳۰ درصد مرگ در سرطان‌ها ناشی از مصرف دخانیات است؛ به عبارت دیگر با حذف دخانیات، هم فرایند تولید سرطان و هم مرگ ناشی از آن کاهش می‌یابد.» وی با بیان اینکه نزدیک به ۱۴.۷ درصد جامعه بالغ ما دخانیات استعمال میکنند، تصریح کرد: «حدود ۳۰ درصد مردم نیز استعمال دخانیات غیررسمی دارند؛ یعنی یا از دود سیگار دیگران استعمال میکنند و یا گاهی قلیان میکشند. پس اگر خواهان پیشگیری هستیم، این رقم باید به صفر درصد برسد.»
به گفته رئیس انجمن آموزش پزشکی جمهوری اسلامی ایران، در حال حاضر برنامه‌ریزی درستی برای تحقق این هدف در کشور دنبال نمی‌شود. البته حرکت به این سمت تنها مسئولیت یک فرد یا ارگان خاص نیست بلکه آگاهی و کمک تمامی گروه‌ها، از‌جمله مردم ضروری است.» وی با بیان اینکه تحقق این مسئله نیازمند دخالت و برنامه‌ریزی همه عوامل حکومتی است، عنوان کرد: «ازقوای سه‌گانه گرفته تا نهادها و سازمان‌های غیردولتی همه باید به این سمت و سو حرکت کرده و طبق طرح و برنامه‌ای مشخص، وظیفه داشته باشند.»
این استاد پیشکسوت دانشگاه با اشاره به روند روبه رشد مصرف دخانیات در کشور به عنوان یکی از عوامل ایجاد سرطان و ضرورت سرمایه‌گذاری برای کاهش این آمار، گفت: «برای این مساله، قانون کنترل جامع مصرف دخانیات در کشور تدوین شده که بسیار قدرتمندانه راهکارها را ارائه کرده، ولی مساله اصلی ایرادات موجود برای اجرا و پیاده کردن این قانون است.»
وی ادامه داد: «متاسفانه آسان‌ترین فرم دریافت مواد دخانی در کشور ما وجود دارد؛ یعنی مواد دخانی در نزدیک‌ترین مکان، کوتاهترین زمان و ارزان‌ترین قیمت در دسترس است. این در حالیست که بر اساس استانداردها، برای خرید سیگار باید حداقل ۲۵ دقیقه وقت صرف شود. دوم اینکه هزینه و قیمت مصرف سیگار باید یک سوم درآمد ماهانه افراد باشد. البته گرانی سیگار نباید به نفع شرکت تولید‌کننده و یا واردکننده باشد، بلکه درآمد حاصل از گرانی سیگار باید در اختیار دولت باشد تا بتواند در بخش سلامت و پیشگیری هزینه کند.»
رئیس هیات مدیره انجمن زندگی بدون دخانیات با اشاره به ممنوعیت فروش سیگار به جوانان و یا به صورت نخ سیگار به عنوان برخی دیگر از بندهای این قانون، اظهار کرد: «هنوز هیچ کدام از بندهای این قانون به صورت معنادار اجرا نشده و‌ متاسفانه سیگار و سایر مواد دخانی به ساده‌ترین شکل ممکن و در مدل‌ها و جذابیت‌های متنوع عرضه می‌شود.»
اکبری با اشاره به نوع تغذیه افراد و اضافه وزن به عنوان یک ریسک فاکتور دیگر مرتبط با سرطان، اظهار کرد: «به عنوان نمونه حدود ۶۰ درصد بانوان و ۴۰ درصد مردان ایرانی اضافه وزن یا چاقی دارند که اگر قرار بر پیشگیری از بروز سرطان است، این رقم باید به زیر پنج درصد کاهش پیدا کند. البته تحقق این مساله، برنامه‌ریزی دقیق و طولانی مدت از خورد و خوراک و فعالیت فیزیکی تا آگاهی مردم را می‌طلبد.» وی با بیان اینکه برای پیشگیری از سرطان، اعمال محدودیت در میزان کالری مصرفی ضروری است، تصریح کرد: «برای این منظور باید میزان کالری دریافتی افراد محدود و با کیفیت شود. مثلا انسان بالغ باید روزی بین ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کالری مصرف کند که منبع آن نیز نباید مقدار زیادی کربوهیدرات و یا چربی باشد. تنها یک درصد این کالری باید از چربی و ۳۰ درصد با پروتئین تامین شود.»
فوق تخصص جراحی غدد و سرطان از دانشگاه جان‌هاپکینز آمریکا با تاکید بر اینکه چربی نباید جایگاه مهمی در سفره غذایی مردم داشته باشد، عنوان کرد: «پروتئین باید به صورت معنادار و کربوهیدرات‌ها به میزان متعادل در سفره غذایی مردم گنجانده شود. این در حالیست که متاسفانه رسانه‌های همگانی ما تقریبا عکس این مسایل را تبلیغ می‌کنند. به گونه‌ای که گاهی از روغن به عنوان یک ماده مغذی خوب که جایش در سفره مردم خالی است، یاد می‌شود؛ در حالی که نیاز هر فرد به چربی تنها یک درصد از میزان کالری مورد نیاز است که حتی با حذف آن نیز اتفاقی خاصی نمی‌افتد.» وی با تاکید بر اینکه ایجاد محدودیت در مصرف روغن و چربی، نیازمند برنامه‌ریزی‌های تجاری و اقتصادی است، افزود: «ترانس روغنهای مصرفی باید صفر و چربی‌های اشباع شده‌اش نیز زیر پنج درصد باشد که متاسفانه در حال حاضر در تولید روغن نه این کیفیت و نه آن یک درصد رعایت نمی‌شود.»
اکبری در ادامه با اشاره به قیمت رو به رشد پروتئین‌ها، اظهار کرد: «روند قیمت‌ها و قیمت‌های فعلی به حدی بالاست که گروه‌های مختلف خانواده‌ها در حال کاهش و بعضا حذف پروتئین گوشتی از سفره غذایی خود هستند، در حالی که یک خانواده پنج نفره باید ۳۰ درصد کالری مورد نیاز خود را با هرگرم چهار کالری از پروتئین تامین کند؛ یعنی باید حداقل هفته‌ای ۴۰۰ گرم گوشت لخم مصرف کند که با محاسبه این رقم، تامین آن برای خیلی از خانواده‌ها ناممکن است.»
استرس‌های فردی و اجتماعی از عوامل اصلی بروز سرطان
رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، استرس‌های فردی و اجتماعی را از دیگر عوامل موثر در ایجاد انواع بیماری‌ها، ماندگاری بیماری‌های غیرواگیر مثل دیابت و فشار خون و همچنین سرطان عنوان کرد و گفت: «طبیعتا حدود ۲۰ سال طول می‌کشد تا یک کلونیک استرس به سرطان تبدیل شود، ولی خیلی زودتر از اینها دیابت و فشار خون را ایجاد می‌کند که خود اینها از عوامل پیش سرطان هستند. به عبارت دیگر احتمال ابتلا به سرطان در یک بیمار دیابتی چندین برابر است.»
اکبری با اشاره به ضرورت و اهمیت مدیریت علمی استرس‌های اجتماعی و فردی در جامعه، تصریح کرد: «این مساله در اغلب کشورهای توسعه یافته یک اصل است. به عنوان نمونه نباید هر گفت‌وگو، مصاحبه‌ یا هر نوع خبری در رسانه‌های عمومی مطرح شود، مثلا نیازی نیست که یک شهروند معمولی اجبارا در جریان تمامی جزئیات و اخبار نوسانات بازار ارز قرار بگیرد یا از درگیری روزانه سیاست‌زدگان و پاسخ آنها به یکدیگر مطلع شود؛ ولی متاسفانه این اخبار منتشر شده و در نهایت به ایجاد استرس‌های اجتماعی می‌انجامد. در حالی‌که این چیزی نیست که باید منتقل شود بلکه دانش، توانمندی و امید باید به مردم منتقل شود.» این عضو هیات علمی دانشگاه با ارایه مثالی در این رابطه تشریح کرد: «زمانی که گفته می‌شود ترانس روغن باید صفر باشد باید طی ‌یک فرایند ۱۰ سال ترانس روغن کاهش یافته و به صفر برسد. این در حالیست که هم اکنون بیش از۹۰ درصد روغن‌های مصرفی ترانس بالایی دارند.» وی با بیان اینکه باید با آگاهسازی عموم و تمامی ارگان‌های مربوطه، نقاط و گردنه‌های حساس و عوامل خطر کشف و با کمک همگانی صاف و هموار شوند، گفت: «باید با سیاستگذاری صحیح برای بودجه و هزینه‌ها اولویت‌بندی شود. درواقع بررسی شود که صرف بودجه در بخش درمان به صرفه‌تر است یا در بخش پیشگیری.»
شایع‌ترین سرطان‌ها در کشور
رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه با ارایه آمار انواع مختلف سرطان در کشور، اظهار کرد: «سرطان پوست مانند همه جای دنیا شایع‌ترین سرطان در کشور ما است، اما چون کشنده نیست، خیلی محسوس نیست. پس از آن سرطان سینه اولین سرطان در بین خانم‌هاست. بر اساس آمار از کل بانوان کشور ۳۰ در ۱۰۰ هزار و در سنین ۴۰ تا ۵۰ ساله، ۱۵۰ در ۱۰۰هزار نفر به سرطان سینه مبتلا می‌شوند.» وی با بیان اینکه در مردان سرطان معده شایع‌ترین سرطان است، گفت: «بر اساس آمار از هر ۱۰۰ هزار نفر ۲۶ مورد به سرطان معده مبتلا می‌شوند که این آمار شبیه به وضعیت ۴۰ سال پیش دنیاست که به شدت کاهش یافته است. البته در برخی از استان‌های کشور سرطان روده بزرگ جای سرطان معده را گرفته و شایع‌تر است. البته به دلیل رژیم غذایی غیرایرانی و سبک زندگی صنعتی طی کمتر از ۱۰ سال آینده سرطان روده بزرگ شایع‌تر می‌شود.» به گفته وی، سرطان معده بیشتر با فقر، مسایل اقتصادی و اجتماعی، نبود یخچال و مصرف غذای مانده مرتبط است، ولی مصرف غذای مانده کنسرو شده بهداشتی، پیتزا، سوسیس و کالباس و سایر غذاهای آماده منجر به افزایش آمار سرطان روده بزرگ می‌شود.» اکبری با اشاره به وضعیت سرطان در کودکان، عنوان کرد: «مثل همه جای دنیا ۲ درصد سرطان‌های کشور به کودکان اختصاص دارد که شایع‌ترین آن نیز سرطان خون است. تنها مشکل ما در گذشته ضعیف بودن سیستم مراقبت و درمان بود که الان این مساله نیز بهبود یافته است. در دنیا حدود ۸۰ درصد سرطان کودکان بهبود پیدا می‌کند، در حالی‌که این آمار در ایران طی سال‌های گذشته حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بودکه الان درصد بهبودی آن به ۷۰ درصد و قدرت کنترل به ۸۰ درصد افزایش یافته که با آگاهی و عدالت اقتصادی بیشتر هم می‌شود.»
انتقاد از وجود دیدگاه‌های تجاری در حوزه درمان
این استاد پیشکسوت دانشگاه و مدرس مباحث مدیریت سلامت با توضیح بیشتر بحث عدالت اقتصادی در این حوزه، عنوان کرد: «باید برای هزینه کرد بودجه در بخش درمان و اولویت بخشی به نیازها، برنامه‌ریزی شود. به عنوان نمونه در برخی سرطان‌ها از جمله سرطان سینه بودجه‌های نادرستی هزینه می‌شود؛ مثلا میلیون‌ها تومان بودجه از جیب دولت که همان جیب مردم و بیت‌المال است برای داروهای تارگت‌تراپی هزینه می‌شود که ارزش درمانی و تاثیر آن تقریبا معادل صفر است؛ درحالی‌که با همین بودجه میتوان جان چندین کودک سرطانی را ۱۰۰ درصد نجات داد؛ این یعنی ارزیابی پروژه‌ها و اقدامات در حوزه سلامت یا صورت نپذیرفته و یا به درستی صورت نپذیرفته و یا به دلایلی رعایت اولویت نشده است.»
اکبری با انتقاد نسبت به وجود دیدگاه‌های خاص تجاری در حوزه درمان، عنوان کرد: «متاسفانه مخالفت با این دیدگاه‌ها نیازمند مقاومت و ایستادگی بالایی است؛ به عنوان نمونه مرکز تحقیقات سرطان اسامی هفت دارو را اعلام کرده که در درمان سرطان یا تاثیری نداشته و یا میزان تاثیر آنها بسیار پایین است. با این حال میلیاردها تومان برای آنها هزینه می‌شود!» وی با تاکید بر اینکه برای اولویت‌بندی هزینه‌ها و سیاستگذاری و تخصیص بودجه در بخش درمان باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری ‌داشته باشیم، گفت: «باید بدانیم که بودجه را برای درمان کودک ۳ ساله هزینه کنیم یا تعویض مفصل زانوی یک انسان ۸۰ ساله؛ در حالی‌که با پول این تعویض مفصل می‌توان جان چندین کودک سرطانی را نجات داد.» وی با انتقاد نسبت به تبلیغات برخی از شرکت‌های وارد کننده دارو، عنوان کرد: «اهمیت اولویت‌بندی بودجه اینجا مشخص می‌شود. بودجه دولت باید صرف گروهی شود که بیماران بیشتری را شامل می‌شود. البته بحث این نیست که برای بیماران خاص هزینه نشود، بلکه باید برای آن متدولوژی مشخصی تعیین و تدوین شود. مثلا تامین هزینه داروی بیماران هموفیلی و یا ام اس که جمعیت کوچک‌تری را شامل می‌شوند به خیریه‌ها سپرده شود تا بودجه دولت برای گروه بیشتری از بیماران هزینه شود.» این استاد پیشکسوت دانشگاه با بیان اینکه نگاه تجاری صرف به سلامت و جهالت در تمام دنیا دشمن سلامت محسوب می‌شوند، گفت: «باید در بحث اطلاع رسانی حوزه سلامت متدولوژی علمی تدوین شود تا علاوه بر شفاف‌سازی، اطلاعات علمی و صحیح به مردم منتقل شود.»
کمبود ویتامین D در حدود ۸۰ درصد ایرانیان
اکبری با بیان اینکه این ایرادات درباره تامین ویتامین‌ها و ریزمغذیهای ضروری نیز وجود دارد، افزود: «کمبود ویتامینD عامل بسیاری از بیماری‌هاست. در حال حاضر ‌قریب ۸۰ درصد مردم ایران ویتامینD پایینی دارند، ویتامینD حدود ۶۰ درصد در حدی پایین است که باید مداخله شود و برای ۵۰ درصد در حدی است که حتما گرفتار بیماری می‌شوند. این درحالیست که این کمبود به راحتی و با هزینه بسیار پایین جبران می‌شود.» عضو کمیته کشوری کنترل سرطان با بیان اینکه کمبود ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها باید از سنین پایین و برای تضمین سلامت افراد تامین شود، گفت: «در دیدگاه واقع گرایانه که در کشورهای توسعه‌یافته غربی پیاده می‌شود، از بدو تولد برای تامین نیاز بدن به ویتامین‌های ضروری برنامه‌ریزی می‌شود تا در بزرگسالی مشکلی باقی نماند. ولی متاسفانه در ایران با وجود کم هزینه بودن، نه تنها این طرح اجرا نمی‌شود بلکه آگاه‌سازی و اطلاع‌‌رسانی به مردم نیز به صورت صحیح انجام نمی‌شود.» وی افزود: «به عنوان نمونه بارها درباره مزایای ویتامین D صحبت شده ولی به جای برنامه‌ریزی برای جبران صحیح این کمبودها، ویتامینD با شیر و یا روغن تبلیغ می‌شود که همه غیرواقعی است؛ ‌چراکه نمی‌توان کمبود ویتامین‌ها را با این گونه محصولات جبران کرد.»
اکبری با اذعان به اینکه عدم تسلیم‌پذیری و ایستادگی در برابر برخی شرکت‌های تجاری فعال در حوزه دارو بسیار مشکل است، گفت: «متاسفانه این افراد به راحتی برای محصولات خود مجوز می‌گیرند؛ ‌در‌حالی‌که بودجه محدود مور نیاز برای تامین ویتامین D و یا سایر ویتامین‌های مورد نیاز تامین نمی‌شود که همین مساله و کمبود عامل اصلی بسیاری از بیماری‌های دوران میانسالی افراد است.» اکبری با تاکید بر اینکه استراتژی‌های درمانی باید کاملا روشن باشند، تصریح کرد: «وزارت بهداشت در بحث سلامت تمایل و تلاش بالایی برای جلب مشارکت عمومی سایر ارگان‌ها دارد، ولی متاسفانه این استراتژی‌ها در زمان اجرا دچار مشکل می‌شوند؛‌ چراکه بخش‌های اجرایی خارج از وزارت بهداشت هستند.»
در طرح تحول سلامت عدالت و کارایی رعایت نشده است
وی در بخش دیگری ازاین گفت وگو با اشاره به طرح تحول سلامت، عنوان کرد: «هنر طرح تحول سلامت، کاهش بار مالی درمان بستری‌ها در بیمارستان‌هاست که رضایت درصد بالایی از بیماران را به دنبال داشته است. با این حال در اجرای این طرح نیز عدالت و کارایی آن طور که باید رعایت نشده و گاها بودجه در جای درست هزینه نمی‌شود.»
رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پایان صحبت‌هایش با بیان اینکه در رابطه با تربیت نیروی انسانی متخصص و فوق تخصص وضعیت مطلوب است، گفت: «تنها مشکل موجود، نبود نظام صحیح ارجاع و توزیع بیمار است که این مساله مشکلات زیادی هم برای بیمار و هم پزشکان متخصص ایجاد کرده، در یک سیستم کارآمد بیمار باید ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کند و پس از غربالگری و تست‌های اولیه در صورت وجود مشکل، به متخصص و یا فوق تخصص مراجعه کند؛‌ یعنی اجرای دقیق پزشک خانواده و نظام ارجاع و توجه به راهنماهای بالینی. این در حالیست که در سیستم فعلی کشور ما بیماران بدون غربالگری در مرحله اول به متخصصان مراجعه میکنند که همین مساله غالبا ایجاد مشکلات زیادی را سبب می‌شود.»