صاحب‌خبر - بی‌شک تولیدات علمی دانشگاهی در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته ولی آنچه می‌تواند این رشد را به توسعه پایدار منتهی کرده و موجب پویایی و اثربخشی بیشتر شود، به‌کارگیری و تجاری‌سازی دستاوردهای علمی و دانشگاهی است. در این میان نقش پایان‌نامه‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. نگارش پایان‌نامه آخرین مرحله آموزش رسمی برای دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی است. به اذعان بسیاری از کارشناسان آموزش عالی کشور، با وجود آمار بالای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، متاسفانه بخش کمی از پژوهش‌ها در قالب پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در راستای حل مشکلات جامعه است و بسیاری از آنها کاربردی نیست؛ این در حالی است که در تمام دنیا پژوهش‌ها نیازمحور و در راستای نیاز جامعه است. کم نیستند دانشجویانی که با تلاش شبانه‌روزی پایان‌نامه خود را به مرحله نگارش درمی‌آورند اما بعد از مدتی بایگانی می‌شود. پایان‌نامه‌هایی که آخرین‌بار مطالعه‌ آن به جلسه‌ دفاع برمی‌گردد و بعد از مدت کوتاهی در قفسه‌های بایگانی خاک می‌خورد. در این میان آنچه مسلم است اینکه حمایت از پایان‌نامه‌ها می‌تواند یک انقلاب جدید در دانشگاه‌ها ایجاد کند؛ امری که در دانشگاه آزاد اسلامی برای آن برنامه‌ریزی شده است. مسئولان این دانشگاه کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها را از اولویت‌های حوزه پژوهش و فناوری اعلام کرده‌اند. چندی‌پیش بود که فرهاد رهبر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی طی سخنانی اعلام کرد بیش از 90 درصد پایان‌نامه‌ها کپی‌برداری است! موضوعی که به اعتقاد او در شأن دانشگاه آزاد اسلامی و آموزش عالی کشور نیست. رهبر معتقد است محتوای آموزشی از پژوهش مناسب بیرون می‌آید پس باید برای پایان‌نامه‌ها یک برنامه جدی پژوهشی داشت. حالا مسئولان پژوهشی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی تمام تلاش خود را به کار بسته‌اند تا پایان‌نامه‌هایی تولید شود که کاربردی بوده و تجاری‌سازی شوند. آن‌طور که علی نیازی، معاون پژوهشی واحد تهران مرکزی و استان تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید، سال آینده حداقل 50 درصد پایان‌نامه‌ها کاربردی خواهند شد. این در حالی است که براساس اعلام وحید احمدی، معاون سابق پژوهش و فناوری وزارت علوم سابق تنها پنج تا ۱۰ درصد پایان‌نامه‌های دانشجویی در دانشگاه‌های دولتی کاربردی است. نیازی درباره سیاست دانشگاه آزاد اسلامی برای کاربردی کردن پایان‌نامه‌ها می‌گوید: «دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران برای واحدهای مختلف استان تهران سیاستی را تعریف کردند که براساس آن هر واحد دانشگاهی در حال حاضر دارای یک برنامه علمی است که این برنامه‌های علمی براساس پتانسیل‌های واحدهای دانشگاهی و نیاز جامعه تعریف شده است.» او توضیح داد: «به‌عنوان مثال برنامه‌های علمی واحد تهران مرکزی در زمینه محیط‌زیست، علوم و مهندسی ورزش است. برنامه واحد تهران جنوب مواد و انرژی و برنامه واحد یادگار امام(ره) حمل‌ونقل است. بنابراین واحدهای مختلف پیشرو در یک برنامه علمی شده‌اند و در طول 6 ماه گذشته هریک از این واحدها با تشکیل سرفصل‌ها و کمیته‌های مورد نظر، چالش‌های موجود در حوزه علمی خود را به یک‌سری نظام موضوعات تبدیل کرده‌اند.» به گفته معاون پژوهشی واحد تهران مرکزی، این نظام موضوعات همان پروژه‌های کاربردی است که مورد نیاز جامعه است. او می‌گوید: «به‌عنوان مثال در واحد تهران مرکزی که یکی از برنامه‌های علمی آن علوم و مهندسی ورزش است، چالش‌هایی که در علوم و مهندسی ورزش است را استخراج کردیم و متوجه شدیم که این چالش‌ها خرد شده و به 500 نظام موضوعات رسیده است. این نظام موضوعات در رشته حقوق، علوم اجتماعی و معماری هم وجود دارد یعنی نقش معماری در ورزش و... .» او در توضیح این مساله این‌گونه گفت: «این موضوعات را با مراجع ذی‌صلاح مورد ارزیابی قرار دادیم؛ (به‌طور مثال مراجع ذی‌صلاح مهندسی ورزش فدراسیون‌ها می‌شود) اگر مراجع این موضوعات را تایید کردند آنها را در معرض دید دانشجویان در سال 97 قرار می‌دهیم تا دانشجویان رشته‌های مختلف، از این نظام موضوعاتی که به‌نوعی حل مساله مشکلات جامعه است، استفاده کرده و موضوع پایان‌نامه آنها می‌شود.» آن‌طور که نیازی گفته است، این موضوع برای اولین‌بار در دانشگاه آزاد اسلامی انجام می‌شود و واحد پیشرو در این زمینه هم استان تهران است. معاون پژوهشی واحد تهران مرکزی می‌گوید: «در حال حاضر تمام واحدها برنامه‌های علمی را پیش می‌برند و پیش‌بینی می‌کنیم در سال 97 حداقل 50 درصد پایان‌نامه‌های ما کاربردی شود. منظور از پایان‌نامه‌های کاربردی نیز پایان‌نامه‌هایی است که مورد نیاز جامعه بوده و به درد سازمان‌ها، جامعه و ارگان‌ها خواهد خورد و به‌عبارتی پایان‌نامه‌های حل مساله است.» نیازی توضیح می‌دهد: «در مرحله بعدی در بحث برنامه‌های علمی یک کمیته داریم که وظیفه این کمیته پرزنت و معرفی پایان‌نامه‌ها به صنعت‌هایی است که ما قبلا با آنها بحث و گفت‌وگو کرده‌ایم. به‌عبارتی این کمیته اتاق فکری است که ما اسم آن را «سرا» گذاشتیم. این اتاق فکر یک حلقه گمشده است. پیش از این در یکسو دانشگاه کار و اقدام آکادمیک خود را انجام می‌داد و صنعت نیز در سوی دیگر، اما در حال حاضر این حلقه در استان تهران و دبیرخانه ایجاد شده است که پایان‌نامه‌ها را به صنعت معرفی کند.» مظلومی‌فر، معاون آموزشی واحد شهرری هم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» دراین‌باره توضیح داد: «این کار را آغاز کردیم تا همکاران ما در این واحد دانشگاهی درصدی از پایان‌نامه‌های خود را حتما در این زمینه انجام دهند. پایان‌نامه‌هایی که در راستای نیاز جامعه باشد، می‌تواند تجاری‌سازی شود.» به گفته او، قرار بر این است در واحد شهرری 30 درصد پایان‌نامه‌ها کاربردی باشند.∎​