به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «تحلیل و بررسی آرایه‌های تزیینی قرآن‌های دوره قاجار» عصر امروز یکم خردادماه با حضور مجید فداییان، نقاش و نگارگر و حسین تنکابنی، پژوهشگر و مدرس هنرهای سنتی در آمفی تئاتر موزه ملک برگزار شد.
فداییان در این نشست گفت: در این زمینه باید به بحث جغرافیایی که قرآن‌ها در آنجا شکل گرفته‌اند، توجه کرد و در این راستا شیراز یکی از نقاط جغرافیایی است که در آن دو مکتب وجود داشت که یکی در دوره تیموری بوده و از مکتب تأثیرپذیرفته است و مکتب دوم ویژه دوره قاجار است که با توجه به اقتضائات سیاسی، اجتماعی، شهر شیراز تنها نقطه ایران است که تسلسل هنری آن هیچ وقت قطع نمی‌شود. از این رو شیراز همواره به عنوان پایگاه هنری شناخته شده است و همین امر باعث انسجام هنرهای کتاب‌آرایی در شیراز بوده است.
وی افزود: شیراز یکی از مراکز اساسی تولید نسخه‌های خطی است و در بحث نسخ خطی چندین نوع و شیوه را شاهد بودیم و این ویژگی باعث شکل‌گیری خاندان‌های خوشنویس و مذهّب شده است که دو خانواده خوشنویس در شیراز زندگی می‌کردند؛ یکی ارسنجانی‌های خوشنویس است که از نظر علمی و فقهی سرآمد بوده و خانواده دیگر در اواسط دوره قاجار میرزا یوسف مذهب باشی است که از خانواره ارسنجانی، اکنون خانواده‌هایی با فامیلی اسکندری باقی مانده‌اند که در کار خوشنویسی نیستند.
این نقاش و نگارگر در ادامه عنوان کرد: در خانواده مذهب‌باشی، یکی از تخصص آنها، ترجمه‌نویسی قرآن بود که میرزا فضل‌الله و میرزا علی نقی در آن برجسته بودند و با توجه به اینکه این ترجمه باید در میان خطوط نسخ قرار می‌گرفت و با خط نستعلیق نوشته می‌شد، بسیار سخت بود و این دو در آن هنرنمایی می‌کردند.
فداییان تصریح کرد: در مورد میرزا یوسف مذهب‌باشی نیز باید گفت؛ قدیمی‌ترین اثرش مربوط به اواسط دوره قاجار است و بعد از وی، میرزا محمود مسئولیت کارگاه را عهده‌دار می‌شد و این موضوع در تذهیب روشن است که رنگ لاجوردی غالب بوده و محدودیت‌های رنگ قرمز را داشته و از به کارگیری بنفش و سبز که در اواخر قاجار مرسوم می‌شود، پرهیز می‌کنند و بیشتر کارها روی کاغذ ترمه است و تمایل داشته نقش ترنجی استفاده کنند.
وی در ادامه گفت: از زمانی که قرآن‌هایی با رقم محمود و دیگر پسران می‌بینیم، نقوش ختایی است. البته در دوره زندیه رنگین و شاد بودن تذهیب را می‌توان دید و این را می‌توان در زمان میرزا محمود نیز دید.
فداییان با اشاره به ویژگی‌های تذهیب دوره قاجار بیان کرد: لاجوردی‌هایی که در این دوره در نسخ خطی دیده می‌شود، لاجوردی‌های تیره است، با توجه به اینکه لاجورد در یکی دو نقطه جهان است و در دوره تیموری به کارگیری لاجورد در نسخه‌آرایی و تذهیب بسیار دیده می‌شود و پس از آن با توجه به اینکه بخش‌هایی از افغانستان را از دست می‌دهیم، این رنگ کمتر دیده می‌شود.
وی گفت: در مکتب دوم شیراز وفاداری به مکتب دوره تیموری ادامه می‌یابد و لاجورد تیره در تذهیب دیده می‌شود. خانواده مذهب باشی در خوشنوسی از طلای اشرفی، سبز و حتی طلای خام نیز استفاده می‌کردند. به چرخش‌های ممتد و حلزونی نیز علاقه‌مند بودند و قلمگیری در کار آنها با دقت بسیاری انجام شده است. همچنین یکی از ویژگی‌های صفحه‌آرایی این خاندان آن است که توضیحات و حاشیه‌ها را با نقوش زیبا هنرمندانه نقش می‌زدند و از کاغذ ضخیم با آهار تخم‌مرغی استفاده می‌کردند و کاغذها به رنگ نباتی روشن بودند. از نظر خط نیز خط نسخ را بسیار جلی و ظریف می‌نوشتند و حروف درشت را تعدیل می‌کردند.
این نقاش و نگارگر ادامه داد: این خانواده بخش زیادی از سفارشات درباری را در سال‌های 1305 تا 1320 انجام داده‌اند و تمامی این کار‌ها با نهایت دقت و ظرافت انجام شده است و این نشان می‌دهد تمایل به تولید نسخه‌های بازاری و معمولی نداشتند. از سوی دیگر تمایل سفارش دهنده در به کارگیری میزان طلا و سطح آن در قرآن‌ها مؤثر بود و براساس آن ارزش‌گذاری می‌شدند.
حسین تنکابنی نیز در بخش دیگری از این نشست به بررسی آرایه‌های تزئینی قرآن‌های دوره قاجار پرداخت و گفت: برآیند بیشترین نسخه‌های خطی و قرآنی مربوط به شیراز است و یکی از شاخصه‌های تذهیب این دوران پختگی نقوش اسلیمی است که در دوره صفویه و تیموری وجود داشته و این موضوع در دوره قاجار دیده نمی‌شود و این شاید به دلیل سفارشات فراوان است.
پژوهشگر و مدرس هنرهای سنتی افزود: با وجود اینکه آرایه‌های فراوانی وجود داشته، اما برخی از این آرایه‌ها در معماری رواج داشته و در نسخ خطی همان دوران رایج نبوده است. به عنوان مثال کبودی رنگ در دوره تیموری در برخی کارها دیده می‌شود و در برخی دیگر وجود ندارد.
وی ادامه داد: با شناخت واقعی آرایه‌ها، هنرمند باید ظرف وجودی داشته باشد تا بتواند با آگاهی و شناخت نسبت به این آرایه‌ها، آنها را به کار گیرد.
وی در ادامه با بررسی موردی قرآن‌ها گفت: یکی از ویژگی‌های تذهیب در دوره قاجار این است که گره‌چینی‌ها کمتر است و بیشتر هیئت‌بندی دیده می‌شود. همچنین طلانویسی نیز رواج کمتری داشته است البته تکنیک این کار به این صورت است که اول متن تحریر می‌شد و سپس طلاگذاری می‌شد.
نشست «تحلیل و بررسی آرایه‌های تزیینی قرآن‌های دوره قاجار» با پرسش و پاسخ به پایان رسید.
انتهای پیام