به گزارش خبرنگار
گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از
یاسوج ؛ ماه رمضان در گوشه گوشه ایران مملو از آداب‌ورسومی است که گرچه امروزه تنها یادگاری شیرین از برخی از آن رسم و رسوم باقیمانده اما هنوز هم می‌توان صدای خدا را از بلندای ملکوت در این ماه زیبا شنید.
ماه رمضان در هر گوشه‌ای از کشور علاوه بر حفظ ساختارهای متعارف شرعی، با آیینهای خاص برگزار میشود، حتی اقوام مختلف مردم ایران از لر، ترک، کرد، فارس، اهالی جنوب، شمال، غرب و شرق در برخی آداب و سنن با یکدیگر مشترک و تنها اختلاف در نام آن آیین به دلیل تفاوت در گویش‌ها و زبان‌ها است.
با مرور این آئین‌ها می‌توان آیینه رسوم قدیمی را که غبار فراموشی گرفته‌اند صیقل داد و پای سفره‌های افطاری مردمان این کهن سرزمین نشست و دعای سحر را از قلب ایران زمزمه کرد.
در هر کوی و برزنی بوی سادگی به مشام می‌رسد و این سفره‌های افطار است که به روی خلق گشوده میشود. از خرماهای جنوب تا کلوچه‌های شمال، از نانهای محلی غرب و شرق تا رسم دعاهای مردمان این دیار که برای نعمت بی‌نهایت خداوند، بوته شکر می‌کارند.
در بازخوانی این آئین‌ها می‌توان طعم برساق را زیر زبان حس کرد و نان شیرین بویراحمدی و کاکلی، زنجبیلی کوکه، هریس و ایران آشی را با ولع خورد و در این میان مگر میشود از شیرینی کاسمسا و نانهای کلوچه‌ای زعفرانی و رنگینه به‌سادگی گذشت.
خوراک‌های آسمانی
درست است که ماه رمضان در دو وعده اصلی
سحر وافطار خلاصه میشود، اما اتفاقا به دلیل کم‌ترشدن وعده‌های غذایی در این ماه با خوراک‌های متنوع‌تر، مقوی‌تر واز گروه‌های غذایی گسترده‌تری مواجه می‌شویم که با توجه به سلیقه، سنت و شیوه‌های آشپزی هرمنطقه تا حدودی متفاوت خواهد بود. هرچند با گذشت زمان و طی سال‌های اخیر غذای افطار وسحر تفاوت خود را با غذاهای دیگر در طول سال ازدست داده اند،اما همواره تفاوت‌هایی جزیی و گاه زیاد به خصوص در بعضی از شهرها در این میان دیده‌می‌شود.
در ماه رمضان مردم بیشتر به غذاهای مقوی و شیرین روی می‌آورند. ازجمله در گیلان خوراک‌های شیرینی یافت میشود که می‌توان آنها را در سفره‌های افطار گیلانی‌ها مشاهده کرد.از میان این خوراك‌ها یک نوع شیرینی خاص به نام رشته خوشکار وجود دارد كه در سراسر سال در شیرینی‌فروشی‌ها پیدا میشود، اما در ماه رمضان پای ثابت سفره‌های افطاری مردم گیلان است.
این شیرینی به دلیل تركیبات گردو، آرد برنج وشکر بسیار مقوی است و می‌توان انرژی مورد نیاز بدن روزه‌دار را در طول روز تامین كند. در شیراز برای افطار شیرینی‌هایی چون ترحلوا و رنگینک تهیه می‌کنند. درگرگان هم خوراك‌های شیرینی چون ترک و فرنی را سر سفره افطار تدارک می‌بینند.درهمدان کماج، انگشت پیچ، پنجه خاله ویوخا شیرینی‌های محلی هستند که در سفره‌های افطار به وفور یافت میشود.
البته شیرینی‌ها و خوراک‌های شیرینی چون
زولبیا و بامیه، فرنی وشیربرنج تقریبا در تمام نقاط ایران جزو خوراك‌های مشترك و ثابت سفره افطار و سحری به حساب می‌آیند.راستی داشت یادمان می‌رفت، خوراک دیگری که درماه رمضان طرفدار زیادی در میان مردم روزه‌دار دارد،آش است که بسته به هر منطقه‌ای شكل و شمایل خاص خود را دارد.برای نمونه می‌توان به آش شله درمشهد، آش بی‌بی سه‌شنبه در جهرم فارس،آش قونبید در قم،آش روزه دربردسیر کرمان و آش ساک در گرگان،آش برنج در همدان ، آش دوغ و شله ماشکی در کهگیلویه وبویراحمد وآش رشته که در همه جای ایران آشناست، اشاره كرد.
غذاهای سر سفره افطار و سحر آنقدر متنوع هستند كه اگر بخواهیم به ترتیب هر منطقه آنها را نام ببریم، خود مثنوی هفتاد من می‌شوند.
به این نكته هم اشاره كنیم كه مردم ایران معتقدند كه این غذاها به دلیل این كه در ماه خدا برای روزه‌داران درست و آماده می‌شوند، بركت ویژه‌ای دارند.به همین خاطر در این ماه بازار نذری‌دادن و نذری گرفتن در بیشتر نقاط ایران داغ است.
از سوی دیگر؛ برخلاف تصور عده‌ای كه فكر می‌كنند رمضان تنها در روزه‌داری و انجام تكالیف الهی خلاصه میشود، در برخی از شهرها در فاصله افطار و سحر خانواده‌ها دور هم می‌نشینند و به بازی‌های محلی می‌پردازند.این بازی‌ها كه به پیوند بیشتر مردم در این ماه كمك می‌كند گاه تا دمدمه‌های صبح و پس از سحر نیز ادامه دارد.در پی شما را با برخی از مراسم ویژه ماه رمضان در چندین شهرکشورمان آشنا می‌كنیم.
کاسه بهره کهگیلویه وبویراحمدی ها
شاید اغراق نباشد که یاسوج را به عنوان یکی از مهدهای فرهنگ‌های گوناگون در میان استان‌های کشور بنامیم و بدانیم، زیرا استان کهگیلویه و بویراحمد در مناسبت‌های مختلف سال و در هر ایامی، از سنت‌های خاصی برخوردار است.
در شب‌های ماه مبارک رمضان مردمان استان کهگیلویه و بویراحمد پس از افطار دور هم جمع می‌شوند و ضمن قرائت
قرآن کریم، دعا و مناجات،
از احوال و زندگی و مشکلات یکدیگر اطلاع پیدا می‌کنند.
بیدار کردن همسایه در هنگام سحر
از دیگر سنت‌های زیبای مردم این استان در ماه مبارک رمضان، بیدار کردن همسایه در هنگام سحر است.در هنگام سحر مردمان استان در خانه همسایه‌ها را می زنند و آنان را از خواب بیدار می کنند.
کاسه بهره "غذا دادن به همسایه"
اما یکی از سنت‌های ناب مردمان استان کهگیلویه و بویراحمد در ماه مبارک رمضان، سنت غذا دادن به همسایه بوده که این سنت به زبان لری به عنوان کاسه بهره معروف است.در این سنت مردمان این استان موقع افطار غذایی را که برای خود تهیه کرده اند، به همسایههای مستمند و نیازمند می دهند.
مردمان استان کهگیلویه و بویراحمد از دیر باز خداجویی و دستگیری مستمندان و نیازمندان از ویژگی‌های نیک آنان بوده و سنت غذا دادن به همسایه در ماه رمضان نیز برگرفته از همین ویژگی ها است.در سنت کاسه بهره، مردمان این استان در هنگام تهیه غذا و افطاری، ضمن بهره بردن خود از غذای تهیه شده، خانواده‌های نیازمند و مستمند را نیز از آن غذا بهره مند می کنند.
بردن غذا برای همسایه های فقیر، دور هم نشینی برای تلاوت کلام وحی، خواندن کتاب های مذهبی و پختن غذاهای سنتی از آیین های ماه رمضان در کهگیلویه و بویراحمد است.
رضا خلیلی کارشناس ارشد جامعه شناسی درگفت و گو با خبرنگار ما گفت: بردن خوراکی های هنگام افطار یا سحری که کاسه بهره نام دارد از مهمترین رسوم ماه رمضان در این خطه است.
وی افزود:در زمان های قدیم به دلیل نبودن ساعت افراد خاصی در روستا با نگاه کردن به ستاره ها زمان
خوردن سحری را تشخیص می دادند و با خواندن مناجات با صدای بلند مردم را بیدار می کردند.
خلیلی گفت: به دلیل همدلی خاصی که بین مردم بود هر کس مراقب بود اگر فانوس یا چراغ خانه همسایه روشن نمی شد به در خانه اش می رفت و او را بیدار می کرد.
وی افزود: دور هم نشینی هایی که در آن قرآن تلاوت می شود یا احادیث بزرگان دین روایت می شد یکی از آئین های زیبای ماه رمضان است که افزون بر احیای فرهنگ دینی باعث همدلی بیشتر مردم می شود. خلیلی اظهار کرد: معمولا افرادی که توانایی مالی بهتری دارند پذیرای محافل ماه رمضان می شوند.
وی آش ماست، حلوا، دوغ، آبگوشت، قلیه عدس و دم پخت گوشتی را از خوراکی های رایج ماه رمضان در این دیار دانست و برپایی آیین های وداع با ماه رمضان و جشن و شادی در عید فطر از رسوم مردم این دیار در پایان ماه رمضان است.
ایلام شهر حلیم ایران در رمضان
اگر در رمضان، ایلام به شهر حلیم (هریسه) ایران لقب داده شود، سخنی به‌گزاف نیست، ایلامی‌ها که در پختن حلیم بسیار تبحر و مهارت دارند، در ماه مبارک رمضان سفره‌های افطاری خود را با این غذای خوشمزه در کنار دیگر غذاهای ساده رنگین می‌کنند.
بژی برساق؛ نیز از شیرینی‌های معروف محلی و سنتی استان ایلام است که با آرد، شکر، روغن‌دان، تخم‌مرغ، شیر، زیره، رازیانه و زردچوبه درست میشود و همه مواد را باهم مخلوط کرده و در روغن سرخ و روی آن را با شکر تزیین می‌کنند.نانهای پپگ، نان ساجی، نان تنوری، سمون، نان پنجه‌کش، نان ذرت یا کزگه برخی از نان‌ها پخت شده در این ماه هستند.
آئین‌های رمضان در تهران
در استان تهران نیز از قدیم‌الایام از زمانی که برای بیدار شدن مردم در سحر و اعلام زمان افطار «توپ» درمی‌کردند تا چاووشی خوانی در وقت سحر آئین‌هایی به سبک و سیاق مردم این دیار رواج داشته است.
برگزاری
تعزیه در ایام سوگواری ماه رمضان، نظافت خانه و مسجد و زورخانه پیش از آغاز این ماه مبارک و پخت انواع نذری به‌ویژه آش و حلوا از دیگر آئین‌های رایج در این استان بوده است.
مساجد تهران بعد از افطار و به‌خصوص در شب‌های احیاء مملو از جمعیت شده و اهالی گود و زورخانه نیز بعد از اقامه نماز و شنیدن وعظ واعظ، راهی زورخانه می‌شدند، جایی که در برخی شب‌ها میزبان گلریزان برای گرفتن دست نیازمندان می‌شد.
اگرچه نمی‌توان رسم قطعی برای وعده‌های سحر و افطار مردم استان تهران عنوان کرد اما بسیاری از مردم استان تهران رسم دارند که در وعده سحری غذاهای برنجی مصرف کنند و سبزی و میوه‌جات نیز در کنار سفره سحری مردم این استان یافت میشود.
از طرف دیگر مردم استان تهران در وعده افطاری به خوردن غذاهای سبک نظیر سوپ و آش و نان و پنیر و سبزی بسنده می‌کنند.
البته برخی از مردم استان تهران نیز وعده افطار و شام را از یکدیگر تفکیک کرده و همزمان با اذان مغرب با خوردن نان و پنیر و سبزی و خرما روزه خود را باز می‌کنند و دو تا سه ساعت بعد نیز سفره شام را در منازل خود می‌گسترانند.
در این میان مردم استان تهران به برگزاری میهمانی در ایام ماه مبارک رمضان بسیار مقید هستند و به همین خاطر می‌کوشند تا بهترین پذیرایی را از میهمانان خود کنند.
معمولاً در میهمانی مردم استان تهران علاوه بر آش و سوپ و نان و پنیر و سبزی، یک یا دو نوع غذای پلویی نیز دیده میشود و این امر زمینه‌ساز پهن شدن سفره‌های رنگین در این استان میشود.
پخت نان کسمه نیز در برخی از مناطق استان تهران در ایام ماه مبارک رمضان رونق دوچندانی پیدا می‌کند و در این راستا شهرستان‌های نظیر ورامین شاهد حضور این نان خوشمزه و خوش عطر بر سر سفره افطار ورامینی‌ها است.
یکی دیگر از غذاهایی که در ایام ماه مبارک رمضان، طرفداران بسیاری در استان تهران دارد، شله زرد و حلواست که بسیاری از این دو نوع غذا به عنوان پیش غذا استفاده می کنند که جلوه دوچندانی به سفره های افطاری می دهد.
در بسیاری از میهمانی های ماه مبارک رمضان می توان رد پای شعله زرد و حلوا را در سفره های افطاری دید، غذاهایی که جنبه تغذیه ای دارند و باعث تقویت بدن می شوند.
هَمچه کاسه آئین البرزی‌ها در رمضان
و اما استان البرز نیز آئین‌های خاص خود را در رمضان دارد به‌طوری‌که رئیس بنیاد البرز شناسی می‌گوید: یک مراسم ویژه به نام «ماه دَر مِه» به معنای «ماه درآمدن» در شهرستان طالقان وجود دارد که این مراسم به‌منظور رؤیت ماه انجام میشود و صرفاً مختص ماه رمضان نیست.
مراسم دیگری به نام «هَمچه کاسه» در البرز وجود دارد که این مراسم در ماه رمضان بیشتر برگزار میشود و ممکن است در ۳۰ روز ماه رمضان برگزار شود. در این مراسم، همسایگان معمولاً شیر برنج، فرنی، حلوا و آش را به یکدیگر تقدیم می‌کنند که این امر سبب نزدیکی دل‌ها میشود.
قبل از ماه رمضان در البرز معمول بود اگر خانواده‌هایی اختلاف دارند قبل از رؤیت ماه رمضان با یک آش‌پزان با یکدیگر آشتی کنند این مراسم را «آش و آشتی» می‌نامیدند که البته این رسم در حال فراموشی است.مراسم «سحر خوانی» و «رمضان خوانی» نیز در آیینهای کهن معنوی استان البرز ازجمله شهرستان طالقان همچنان پابرجا است.
پخت آش «اوماج» در چهارمحال و بختیاری
آش «اوماج» یکی از مهمترین آش‌هایی است که در چهارمحال و بختیاری در ماه مبارک رمضان توسط زنان پخته میشود. «اوماج» از اسفناج و نخود خیس شده و خردشده و پیازداغ به همراه آرد و تخم‌مرغ و ادویه‌های محلی تهیه میشود
آش «کاردین» دیگر آشی است که در ماه مبارک رمضان پختن آن بیشتر از ماههای دیگر سال انجام میشود و اختصاص به ماه مبارک رمضان دارد.کالاجوش؛ نیز یک نوع غذا است که بیشتر در ماه مبارک رمضان توسط چهارمحالی‌ها پخته میشود. ماده اصلی این غذا کشک، گردو، نعناع داغ، پیازداغ و کشمش است.
کاکولی پزون؛ رسمی قدیمی در استان چهارمحال و بختیاری است. کاکولی پزون یکی از آداب قدیمی است که در سرتاسر این استان به‌ویژه در شهر فرخ شهر و شهرهای دیگر استان ازجمله بروجن رایج است؛ در بروجن این نان به نام «کپچی» معروف است.جشن «سر روزهای» یکی دیگر از آداب مهم چهارمحالی‌ها در ماه مبارک رمضان است. در مراسم جشن سر روزهای هدیه به همراه نان کاکولی، آش و... برای تازه‌عروس توسط خانواده داماد برده میشود و این جشن به مناسبت اولین ماه رمضان عروس و داماد گرفته میشود.
«شو خوانی» در خراسان جنوبی
مناجات و شب خوانی یا به‌اصطلاح مردم استان «شو خوانی» از مراسم ویژه اکثر شهرهای خراسان جنوبی است؛ در این مراسم از نخستین شب ماه رمضان هر شب، برخی از مردان خوش‌صدا پس از نیمه‌شب سه نوبت که هرکدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود، به بالای بام خانه خود می‌رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و اشعاری نیایشی می‌پرداختند. این مراسم در برخی روستاها ازجمله روستای «چنشت» شهرستان سربیشه به‌وسیله طبل انجام می‌گرفت.
یکی از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن «رمضانی» است این مراسم که نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است و این مراسم به‌عنوان آداب‌ورسوم و برای جمعآوری نذورات مردم و همچنین ایجاد شورونشاط از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده است.در شب بیست و هفتم ماه رمضان نیز مردم خراسان جنوبی به یمن مرگ ابن ملجم مرادی مراسم خاصی به نام بیست و هفتمو را انجام می‌دهند. در این مراسم برخی از خانم‌ها و دختران جوان با پوشیدن صورت خود و گرفتن سبد با طبقی در دست که آیینهای روی آن قرار دارد و ملاقه به‌دست به درب خانه همسایگان رفته و طلب هدیه می‌کنند.
«نقاره‌زنی» در خراسان رضوی
اگرچه امروز از وسایل الکترونیکی برای بیدار شدن در سحرگاه استفاده میشود اما آنچه سالیان درازی است با اهالی خطه خورشید همراه و مهمان لحظات سحر آن‌هاست، نوای جان‌افزای
نقاره‌زنی حرم رضوی است و هنوز هم جسم و جان زائران و مجاوران را جلا می‌دهد.همچنین بازار طبخ شله مشهدی، شله‌زرد، آش رشته، سوپ و پخش آن بین اهالی محل و نیازمندان در ماه مبارک رمضان در خراسان رضوی داغ است، در این میان اما شاید شله مشهدی برای مردم در سایر نقاط ایران جذاب‌تر باشد.
روزه‌داران سبزواری در ماه مبارک رمضان غذای اصلی خود را در سحر می‌خوردند زیرا بعد از سحر کار و فعالیت اقتصادی روزمره مردم شروع میشود. سبزواری‌ها علاقه خاصی به اشکنه دارند و در این شهر بیش از ۹۰ نوع اشکنه تهیه میشود که مشهورترین آنها «اشکنه ی قورمه» است.
طبل زنی در خراسان شمالی
در بجنورد در زمان سحری سه نوع طبل نواخته می‌شد که هرکدام مفهوم خاصی داشت. آهنگ طبل اول با عنوان «قره خاتون تو پلو بیشر»، برای بیدار کردن خانم خانه بود تا با برخاستن بساط سحری را آماده کند.آهنگ طبل دوم، یعنـی خانم خانه دیـگ غـذا را پـایین بیـار «قره خاتون قازانه دیشر»، درواقع با آهنگ این طبل تمام افراد خانواده برای خوردن سحری بیدار می‌شدند. آهنگ طبل سوم نیز به معنای موعد اذان بود که پس‌ازآن مؤذن اذان را می‌گفت.
یکی دیگر از رسوم قوم ترکمن در خراسـان شمالی اقامـه نمـاز «تـراویج» اسـت که عـلاوه بـر برپـایی نمازهای یومیه و ختم قرآن، شب‌ها در مساجد اقدام به برپایی نماز جماعت با عنوان تراویج می‌کنند. تراویج، نمازی ۲۰ رکعتی است که در قالب ۱۰ نماز دورکعتی، پـس از اقامـه نمـاز عشاء بـه جماعت خوانده میشود.
سفره افطار خوزستانی‌ها با طعم انواع شیرینی‌های محلی
در ماه رمضان بانوان با تهیه انواع شیرینی‌های محلی که اهالی خوزستان آن را به نام‌های «لگیمات» یا «ماقوطه»، «شعریه»، «شعث»، «رنگینک»،
«مسقطی» و «معسل»، «فرنی»، «حلیم» و «آش سفره» می شناسند سفره افطار را برای اهل خانواده آماده می‌کنند.خوراک «مفطح» یکی از غذاهای مردم خوزستان است که بین بیشتر خانواده‌ها خصوصاً مردان عرب استان اقبال بسیار زیادی دارد. این غذای لذیذ از گوشت راسته گوسفند به همراه ادویه‌جات محلی طبخ میشود و برای روزه‌داری و تحمل گرسنگی‌های طولانی بسیار مفید است.
زنجانی‌ها کیسه برات می‌دوزند
مردم زنجان روزه گرفتن در دهه اول ماه مبارک رمضان را «یوقوشا داشینان- چیخماق» (حرکت در سربالایی تند کوه با بار سنگ)، ده روز دوم این ماه را «یوقوشا کرپیجینن چیخماق» (بالارفتن از دامنه کوه با بار خشت) و روزه‌داری در دهه‌ی سوم این ایام پربرکت را «انیشه قاشماق سو ایچماق کیمیندی» (پایین آمدن از دامنه کوه مثل آب خوردن است) تعبیر می‌کنند. دوختن کیسه برات یا «برات کیسه‌سی» به زبان ترکی در آخر ماه رمضان به تعداد اعضای خانواده نیز از آداب‌ورسوم مردم این منطقه بود که تقریباً هنوز هم در میان مردم ارزش خود را دارد.
این رسم به‌گونه‌ای بود که مادر خانواده این کیسه را در مسجد و بین دو نماز ظهر و عصر و دعاهای تعقیبات نماز، با پارچه تازه و مناسبی می‌دوخت. برای بریدن نخ و پارچه این کیسه به‌جای چاقو و قیچی از دندان‌ها استفاده و یک سکه «پول» نیز در قسمت پایین آن طوری قرار داده می‌شد که دیگر پول‌هایی که در طول یک سال در آن می‌گذاشتند با سکه اولیه که چند قرآنی بیش نبود قاتی نشود.
آئین حنابندان در سمنان
در شهر مجن استان سمنان نیز مرسوم است که در آخرین پنج‌شنبه ماه شعبان آئین حنابندان در استقبال از ماه رمضان برگزار شود به این صورت که خانم‌ها در خانه‌ای دورهم جمع می‌شوند حنا را همراه با ذکر صلوات استفاده می‌کنند.یکی از آداب‌ورسوم ویژه ماه رمضان، طبخ «جوش بره» در میامی و صرف آن همراه با خانواده و یا توزیع آن در بین افراد به‌خصوص در نخستین افطار ماه میهمانی خدا است.جوش بره در اصل شبیه آشی است که به‌جای رشته آشی، خمیرهای شکم پر در آن به کار می‌رود و غذایی بسیار کامل، سنگین و مقوی به شمار می‌آید البته باید توجه داشت که پخت این غذا به دلیل تهیه خمیر و نیاز استراحت دادن آن برای تخمیر، بسیار زمان‌بر و سخت است.طبخ غذاهای محلی مثل رشته برشته، گولاچ، انواع آش و نانهای محلی در ماه رمضان، مهمان سفره‌های مردم است.
«کلوک اندازون» در فارس
یکی از رسم‌های مردم شیراز «کلوک اندازون» است که البته طی چندین سال گذشته در کلان‌شهر شیراز کمتر به یاد مردم مانده اما درگذشته آخرین جمعه قبل از ماه رمضان مردم به مکان‌های خوش آب‌وهوا می‌رفتند تا شب به تفریح مشغول می‌شدند زیرا اعتقاد داشته و دارند که در
این ماه باید به
دعا و نیایش در تمام ساعات روز مشغول بود و دیگر زمان سفر نیست.اعتقادات و نگاه مردم شیراز از گذشته به مساجد و امامزادگان بوده و تاکنون نیز ادامه دارد به‌گونه‌ای که در برخی از کتاب‌های قدیمی جمعه الوداعی را یکی از رسومات مردم شیراز در آخرین جمعه ماه رمضان عنوان کرده‌اند. در این روز که به‌گونه‌ای به زنان شهر شیراز اختصاص داشته زنان با نیت‌های مختلف از ساعات اولیه صبح به مسجد می‌آمدند تا برای درست کردن «چل بسم‌الله» و گرفتن دعای کیسه در اولویت باشد.
اما خوراکی‌های ماه رمضان در شیراز و فارس تنوع رنگ و طعم فراوان دارد که یکی از آن «زلیبی» است که به‌طورکلی در ظاهر و میزان شیرینی با زولبیا تفاوت دارد. آش کوفته سبزی از دیگر غذاهای این ایام است که با برنج محلی و سبزی‌های معطر، کشمش، گدو و گوشت چرخ شده درست میشود.
قزوین آئین «گل خندانی» را برگزار می‌کنند
مردم قزوین چند روز باقیمانده تا آغاز ماه مهمانی خدا، قرار می‌گذارند و عصر یک روز جمع می‌شوند و «گل خندانی» به راه می‌اندازند. در این آئین قزوینی‌ها به‌رسم پیشینیان به گردش و تفریح در باغ و دشت و تفرجگاه می‌روند.همچنین در ایام قدیم، مردمان شهرستان تاکستان از توابع قزوین صبح روز بیست و یکم ماه رمضان با افراشتن علم و پرچم‌های عزا در کنار تپه‌ها و نیز راه‌اندازی کاروان کجاوه امام علی(ع) برای مولای متقیان عزاداری می‌کردند.همچنین شخصی با دستان بسته در نقش ابن ملجم حاضر می‌شد و دست‌بسته در پی کجاوه به راه می‌افتاد.
آئین‌های قمی ها در رمضان
یکی از این آداب ورسوم مردم قم «کلوخ اندازون» نام دارد که محمد قاضی یکی از اعضای بنیاد قم پژوهی درباره این رسم می‌گوید: طبق این رسم، در شب آخر ماه شعبان، مردم در جوی آب که کنار امامزاده شاه محمدقاسم(ع) وجود داشت و به «خندق» معروف بود کلوخ‌هایی پرت می‌کردند و از خداوند برای روزی گسترده و کمک در ماه مبارک رمضان مدد می‌گرفتند.
این پژوهشگر تاریخ قم تأکید کرد: در زمان‌های گذشته به این صورت ساختمان‌سازی نبود و معمولاً با درشکه برای رفت‌وآمد استفاده می‌کردند. یکی از دلایل ایجاد گلدسته‌ها این بوده که چراغ‌هایی روی آن می‌گذاشتند تا کسانی که گم‌شده‌اند راهشان را پیدا کنند. در ایام ماه مبارک رمضان کسانی که صدای بلندی داشتند بالای همین گلدسته‌ها دعای سحر و اذان و مناجات می‌خواندند که در اصطلاح به آنها «پیش‌خوان» گفته می‌شد.
نوای «مرحبا» رمضان در کردستان
استقبال از ماه مبارک رمضان در کردستان دارای آئین‌ها و مراسم‌های ویژه‌ای است و هرچند که باگذشت زمان گرد فراموشی بر بخشی از این مراسم‌ها نشسته است ولی همچنان شماری از مردم ساکن در این استان مطابق رسم و سنت گذشتگان از ماه مهمانی خدا استقبال می‌کنند.
با مشاهده
هلال ماه و رسمی شدن آغاز ماه مبارک رمضان، نوای «مرحبا» رمضان در استان کردستان طنین‌انداز میشود و مردم با شنیدن این نوای عرفانی و قرآنی خود را برای استقبال از این ماه آماده می‌کنند.زنان کرد طبق آیین دیرینه‌شان نوعی نان ویژه و محلی برای شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان می‌پزند که به آن «کولیره» می‌گویند و بعد از پخت، آن را بین همسایگان و اهالی محل تقسیم می‌کنند که البته هنوز این آئین در بخشی از مناطق استان وجود دارد.
برگزاری «الله رمضانی» در کرمان
مهمترین رسم مردم کرمان در این ایام آیینی خاطره‌انگیز برای اکثر مردم کرمان است که هنوز هم توسط نوجوانان شهر اجرا میشود که از آن به‌عنوان «الله رمضانی» یاد میشود. در این آیین پسران نوجوان کرمانی دسته‌جمعی درب خانه‌های اهل محله رفته و سرودی مذهبی و عامیانه می‌خوانند و بر پیامبر اسلام (ص) و خاندان او صلوات می‌فرستند. صاحبخانه نیز به مقدار توانایی خود هدایایی از قبیل پول، خرما، بادام، نخود و کشمش و دیگر خوراکی‌ها به آنها می‌دهند.
مراسم «کلید زنی» یکی دیگر از مراسمات سنتی کرمان در ماه مبارک رمضان است که توسط زنان و دختران اجرا میشود.
در کلید زنی فرد اجراکننده باید نیت کند که پول و یا غذایی که جمع می‌کند را در نیتی خیر استفاده کند و بعد صورت خود را می‌پوشاند و یک سینی یا کمو به دست می‌گیرد و درب خانه همسایه و یا هم‌محله‌ای‌های خود را می‌زند وقتی درب باز میشود فرد صاحبخانه با گفتن جمله‌های چراغ بیاور و یا قند و شیرینی بیاور نشان می‌دهد که می‌خواهد کمک کند و یا روی فرد آب می‌ریزد که در این صورت کلید زن کمکی دریافت نمی‌کند.
«سحری خوانی» در کرمانشاه
در استان کرمانشاه نیز قبل از پیدایش دستگاه‌های رسانه‌ای نوین یکی از رسوم مردم این دیار رسم زیبای «سحری خوانی» بود و از بین روزه‌داران کسانی هنگام سحر در محلات راه می‌افتادند و با نواهایی که سر می‌دادند روزه‌داران را از خواب بیدار و آماده خوردن سحری می‌کردند.
سفره رمضان در غرب کشور از متنوع‌ترین سفره‌هاست که با غذاهایی چون آش عباسعلی، حلیم با روغن کرمانشاهی، آش ترخینه، خورشت خلال، سیب پلو، هریسه (غذایی با ترکیب گوشت و حبوبات)، خوراک چنگال (نان محلی، روغن کرمانشاهی و شکر)، شیر برنج، کوفته و شله‌زرد رنگین میشود.
«آش عباسعلی» دیگر خوراک معروف کرمانشاهیان بوده که این آش بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و داستان آن ازاین‌قرار است که در آن زمان آشپز متدین و ماهری به نام عباسعلی نذر می‌کند که هر شب در مسجد به مردم آشی ویژه بدهد تا آنها روزه خود را با آن آش افطار کنند.
هوم بابایی در اصفهان
سحری خوانی درماه رمضان از مراسمی است که در گذشته در اصفهان انجام می‌شد. به این صورت كه مردم به بام خانه‌ها یا گلدسته‌های مساجد می‌رفتند و قبل از اذان تعدادی از سحرخوانان مناجات مخصوص ماه رمضان را می‌خواندند ومردم به راز ونیاز می‌پرداختند.از مراسم خاص دیگر در اصفهان سنت هوم بابایی است که رسمی‌دیرینه وباقدمت زیاد در اصفهان است .این رسم امروزه به نسبت گذشته کم رنگ شده است.
سنت هوم بابایی از شب اول تا شب پانزدهم ماه رمضان وبه شیوه‌ای سنتی وجالب برگزار میشود. به این شكل که بعد از صرف افطار جوان‌های محل، گروهی را تشکیل داده وازبین خود یک میداندار و صندوقدار انتخاب می‌کنند ودرمحلی جمع می‌شوند و همگی باهم همراه با میدان دار اشعار خاص این مراسم را می‌خوانند و صندوقدار نیز هدایای مردم را جمعآوری می‌کند.از همه اینها گذشته، نذری دادن در اصفهان به خصوص هنگام افطار بسیار رواج دارد.
ختم قرآن یزدی ها
در یزد مراسم ختم قرآن بیشترین سهم را بین مراسم دیگر دارد. به طوری که در روزهای ماه رمضان دراغلب مسجدها، تکیه‌ها وحتی خانه‌ها مراسم ختم قرآن برگزار میشود. مراسم ختم قرآن مردها اغلب در مساجد و پس ازخواندن نماز جماعت انجام می‌گیرد ومراسم ختم قرآن زنان اغلب در خانه‌های شرکت‌کنندگان درمراسم برگزار میشود. همچنین نذری دادن و افطاری دادن در یزد در ماه رمضان بسیار پسندیده است ودر سطح گسترده‌ای صورت می‌پذیرد.
روزه سری در مازندران
در استان مازندران یکی ازمراسمی‌که معمولا در ماه رمضان انجام میشود نذر ختم سوره انعام برای برآورده شدن حاجات است. فردی که حاجتی دارد روزه دارانی را که درخواندن قرآن تبحر دارند دعوت می‌کند ومجلسی تشکیل می‌دهد. هنگامی که قرآن درحال خوانده شدن است مقداری نان، آب ونمک را در سفره قرار می‌دهد. پس از آن که خواندن سوره به پایان رسید روزه‌داران باخوراکی‌های موجود روزه خود را باز می‌کنند و صاحبخانه نانهای باقی مانده را به عنوان تبرک و برکت سفره در سفره نان قرار می‌دهد و دست آخر هم سفره افطار را پهن می‌کند.
از دیگر مراسم مازنی‌ها می‌توان به نذر حلوا اشاره کرد. در نیمه ماه رمضان و همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان قند،خرما، زغال وموادلازم برای حلوا را به مسجد می‌آورند . علاوه بر اینها برخی زولبیا و بامیه، فرنی، آبگوشت و آش را به عنوان نذر می‌آورند. سنت روزه سری یا همان سر روزهای همانند کرمان در میان مردم مازندران هم رواج دارد.
کیسه برکت درهمدان
همدانی‌ها مراسم متعددی را درماه رمضان به جای می‌آورند که ساده و درعین حال جالب و ارزشمند است.مراسم کیسه برکت ازجمله این مراسم است. این مراسم در روز 27 رمضان انجام میشود. در این روز زنان روزه دار همراه خود پارچه، نخ و سوزن به مسجد می‌برند و پس ازخواندن نماز ظهر مشغول دوخت کیسه‌های برکت می‌شوند. همدانی‌ها معتقدند هرفردی که در این کیسه‌های برکت پول بریزد بر دارایی‌اش افزوده میشود.
آنها این کار را پر برکت می‌دانند و تا پایان ماه رمضان کیسه‌های برکت را پر می‌کنند و درنهایت پول جمع شده از این طریق را خرج نیازمندان می‌کنند. از رسوم دیگر همدانی‌ها پخش آجیل مشکل‌گشا در ماه رمضان بین
نمازگزاران و روزه داران است.
با این اعتقاد که هر آرزو و خواسته‌ای که فرد داشته باشد تحقق خواهد یافت.
از دیگر سنت‌های مردم همدان نیز می‌توان به افطاری که تازه داماد به خانه پدر عروس می‌برد و همچنین رسم جالبی در مورد نانهای خشک اشاره کرد. همدانی‌ها بر این باورند كه اگر تمام خرده نانهای باقی مانده از افطار را درتمام روزهای ماه رمضان جمع کنند و در روز عید قربان آنها را در نزد خود نگهدارد و آنها را در آبگوشتی كه از گوشت قربانی در عيد قربان تهيه می شود، بريزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نيازهای وی را برآورده می كند.
رمضان در آذربایجان شرقی
مردم خطه آذربایجان شرقی نیز آداب و رسوم ویژه خود را درماه مبارک رمضان دارند. دراکثر نقاط آذربایجان مردم به پیشواز ماه رمضان رفته وبه رفت و روب خانه و تا حدودی خانه تکانی می‌پردازند. دربعضی از شهرهای این دیار این رفت و روب به صورت گسترده‌تری انجام میشود و مساجد شهر را نیز در برمی‌گیرد. یکی ازسنت‌های مردم آذربایجان در این ماه سرزدن به دوستان و آشنایانی است که به تازگی داغ دیده‌اند و عرض تسلیت به آنان است.
سنت بازدید ازخانواده داغ دیده را می‌توان سنتی آشنا در بین مردم ایران هنگام عید دانست. بنابراین شاید بتوان این گونه برداشت كرد که آذری‌ها ماه رمضان را نوعی عید می‌دانند. ازسنت‌های دیگری که در بین آذری‌ها رواج دارد افطاری دادن است به طوری که دعوت کردن برای مراسم افطار از اواخر ماه شعبان آغاز و در بیشتر خانه‌ها مهمانی‌های افطار برگزار میشود. سنت دیگر افطاری در آذربایجان مربوط به شب دوم ماه رمضان است که طبق رسمی دیرینه اعضای کوچک‌تر خانواده باید برای افطار به منزل بزرگ‌تر خانواده بروند.
جدا ازتمام اینها افطاری تازه عروس و دامادها نیز جایگاه ویژه‌ای را دارد. از مراسم دیگر این منطقه که در نوع خود جالب است و کما بیش تا امروز باقی مانده این است که در روز پانزدهم ماه رمضان تعدادی از جوان‌ها در خانه‌ها را می‌زنند و شعرهایی به زبان محلی می‌خوانند كه برگردان آنها این است:پانزدهم رمضان است و مهمان شما هستیم. در این هنگام صاحبخانه آنها را به داخل دعوت می‌کند و با سنجد وگردو یا آب از آنها پذیرایی می‌کند.سنتی که در سفره‌های آذری‌ها رعایت میشود وجود آش دوغ وازهمه مهم‌تر خرما بر سر سفره افطار است؛ زیرا معتقدند امیرالمومنین با خرما افطار می‌کردند و مسلمانان نیز باید این گونه افطار کنند.
سنت دیگری نیز هنوزدر بعضی مناطق آذربایجان به خصوص در روستاها رواج دارد؛ بیدار کردن برای سحری است که با شور وحال خاصی هنگام سحر صورت می‌گیرد. به این صورت که هرفردی درهرخانه‌ای که برای سحر بیدار میشود علاوه بر بیدار کردن اعضای دیگر خانواده با زدن ضربه به دیوار خانه همسایه آنها را نیز بیدار می‌کند .به این ترتیب همه بیدار می‌شوند و کسی برای سحری خواب نمی‌ماند. البته این رسم در برخی دیگر از نقاط ایران هم انجام میشود.
آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان مرکزی
از قديم‌الايام براى بيدار شدن در سحرهاى ماه مبارك رمضان و انجام اعمال مخصوص سحر از وسايل و روش‌هاى گوناگونى استفاده مىكردند. بعضى از اين روش‌ها امروزه نيز متداول و برخى منسوخ شده است.با فرارسيدن ماه مبارك‌رمضان مردم استان مركزى بيش از گذشته به سوى قرآن روى آورده و با برگزارى مراسم ختم‌قرآن شكوه خاصى به اين ماه مبارك مىبخشند.
ختم‌قرآن در اغلب مساجد و تكايا يا انجام می شود. محل برگزارى ختم‌قرآن مردها اغلب در مساجد است و اكثرا بعد از افطار يا قبل از نماز مغرب و عشا انجام می پذیرد.
نمازهاى جماعت در سه نوبت باشكوه تمام و با شركت نمازگزاران برپا می شود.در تمام شب‌ها پس از افطار و اقامه نماز مغرب و عشا، مراسم ويژه شب‌هاى ماه‌رمضان كه شامل قرائت دعاى افتتاح، منبر و مداحى است برقرار است.
احسان آش گیلانی ها
یکی از مراسم های ویژه ماه رمضان در گیلان دعوت از آشنایان و فامیل به هنگام افطاری است که در برخی از مناطق اهالی از یکدیگر در مسجد برای افطار پذیرایی می کنند،
افطاری دادن به عنوان نذری و دعوت از خویشاوندان عروس یا داماد به ویژه در دوران نامزدی تقریبا در تمام نقاط استان گیلان در ماه مبارک رمضان معمول است. در برخی مناطق و روستاهای استان گیلان مانند نومندان برای خیرات به اصطلاح «احسان آش» می پزند و «افطار آشی» می دهند.
امروز مردم گیلان نخست با نمک یا چای یا آب داغ روزه خود را باز می کنند و غذاهای مرسوم افطار آنها نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته، کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا است.آش نذری حضرت فاطمه زهرا(س)، شامی، کوکو، خرما، رشته خشکار، شیر، فرنی و آبگوشت نیز سایر از غذاهای افطاری گیلانی هاست.
شاید گیلان تنها منطقه ایران باشد که جنب و جوش و گردش مردم در شب های ماه رمضان بیش از روزهای آن است. آلبالو، اخته، آلو و انجیر خیس کرده به مقدار زیاد عرضه و خورده می شود، تقریبا کمتر کسی است که بعد از افطار به خیابان و بازار بیاید و انجیر و آلبالوی خیس کرده نخورد.
نظافت مساجد و تکایا نیز رسم دیگری بوده که امروز هم از آن آثاری باقی است اما در گذشته بیشتر رونق داشته است. مراسم گلکاری مساجد نیز که قبل از رمضان برگزار می شد و طی آن ظاهر مسجد را پیراسته و با نوعی گل و گچ می‌اندودند یک سنت ثابت در گذشته بوده است.
«قاباخلاما» در اردبیل
مردم متدین اردبیل دو یا سه روز قبل از رویت هلال به پیشواز ماه رمضان می‌روند و روزه می‌گیرند که به آن " قاباخلاما" می‌گویند و در گذشته زمان رویت هلال ماه بزرگترها به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به صورت انسان های پاک خوش یمنی در پی دارد.
نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین برخی از زنان و مردان سالخورده مناطق روستایی استان مرسوم است و معتقدند دل مومن باید در ماه مهمانی خدا همچون آینه از آلودگی و گناه پاک و صیقل شود.
در این ماه تمام مساجد، تکایا و حسینیه ها در سطح شهر اردبیل رنگ صیام به خود می‌گیرد، برپایی مجالس قرآن، خواندن زیارت های ویژه ماه رمضان به ویژه در شب های جمعه و شب های قدر شکوه خاصی دارد و از پیر و جوان و مرد و زن در این محافل با عشق و علاقه غیر قابل توصیف شرکت می کنند.
افطاری و افطاردهی در اردبیل از همان هفته نخست ماه رمضان آغاز می شود و معمولا فقرا و افراد فامیل را وعده می‌گیرند، افطاری دادن برای دیگران به قدری در بین مردم اردبیل از جایگاه بالایی برخوردار است که هر یک سعی می کند بر دیگری پیشی بگیرد و معمولا بهترین و شیرین ترین افطاری ها به تازه دامادها و تازه عروس ها و خانواده های آنها اختصاص دارد.
در این ماه "فرنی" با مربای گل مهم ترین غذای افطار مردم اردبیل است که با آرد برنج و شیر تهیه می شود، زنان کدبانوی اردبیلی یک هفته قبل از آغاز ماه رمضان اقدام به آرد کردن برنج با هاون و یا با دستگاه هایی در شیرینی پزی ها و نیزخشک کردن گل محمدی کرده و مربای آن را برای استفاده در فرنی تهیه می کنند، خرماهای تزیین شده با گردو، پنیر و سبزی، نان روغنی، آش رشته محلی، آش دوغ، سوپ و اخیرا شله زرد و حلیم از جمله غذاهایی است که سفره های افطار اردبیلی ها را رنگین می کند.
دم دم سحری خوانی در بوشهر
در آستانه ماه مبارک رمضان مردم دین‌دار و مذهبی استان بوشهر دو تا سه روز قبل از رویت هلال ماه به پیشواز ماه بهار قرآن و ضیافت الهی می‌روند و اعمال خود را آغاز می‌کنند.در ایام ماه مبارک رمضان تلاوت آیات قرآن در نقاط مختلف شهری و روستایی طنین‌انداز می‌شودو در این ماه با ارزش ختم قرآن کریم مورد توجه خانواده‌ها در شهرها و روستاها قرار دارد.
«دُم‌دُم سحری» یکی از سنت بیدار باش قدیمی در ایام ماه مبارک رمضان است و در محلات مختلف بوشهر با حضور جوانان و نوجوانان برگزار میشود.
خداوندا تو ستاری / همه خوابندتوبیداری" "به حق لا اله الاالله / همه عالم نگهداری" از اشعار مهم این آیین است.
در اجرای این سنت قدیمی گروهی از جوانان درحالی که چراغ فانوس در دست دارند به همراه ضرب آهنگ دمام سعی در بیدار کردن روزه‌داران برای ادای فریضه ماه مبارک رمضان در سحرگاه هستند.آیین شبانه «گلی‌گشو» از دیگر سنت‌هاى به‌جامانده در استان بوشهر است که در شب 15 ماه رمضان اجرا میشود.گلی‌گشو به‌معنی «گشوده شدن گره» است و مجازاً به برطرف شدن مانع و آسان شدن کار اشاره دارد.
بیشتر روزه‌داران در شب میلاد حضرت امام حسن مجتبی(ع) در رسیدگی به بچه‌هاى فقیر اقدام می‌کنند و این بچه‌ها با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتى نظیر «گره گشو سرت بشور، با آرد شو» اهالى را از آمدن خود به منازل خبر مى‌دهند و هدایای خود را دریافت می‌کنند.
کماچ، گرده، رنگینگ، زولبیا بامیه، آش زرد و حلوای انگشت پیچ از جمله غذاهای سنتی استان بوشهر است که در ایام رمضان در سفره‌های مردم این استان وجود دارد.اطعام روزه‌داران در نقاط مختلف یکی دیگر از برنامه‌های مهم مردم متدین استان بوشهر در ماه رمضان است.رسیدگی به نیازمندان و مستمندان مورد توجه مردم نیکوکار و خیر استان بوشهر در ماه مبارک رمضان قرار دارد به‌گونه‌ای که افطاری فقراء با غذای گرم و بسته‌های ویژه غذایی تامین میشود.
رمضان در هرمزگان
در این ماه پربرکت که مافوق و متفاوت با ماههای دیگر است، مردم هرمزگان همچون سایر امت اسلامی ایران و کشورهای اسلامی از دو ماه قبل در ماههای رجب و شعبان با روزه های مستحبی خود را آماده ورود به ماه خودسازی رمضان می کنند.
با قطعی شدن ماه مبارک رمضان که از سوی ستاد استهلال کشور و یا رویت با چشم عادی بصورت جزیی صورت می گیرد، آیین ها و آداب و رسوم مردم استان نیز همچون سایر استانها آغاز می شود.
مردم این استان در این ماه اعتقاد به فزونی برکت نعمت های خدا دارند و در بین آنها به ماه برکت معروف است لذا هر نوع درآمد و افزایش رزق و روزی مبدا و منشا آن را در این ماه می دانند.
پخت
شیرینی ها و نان های محلی از جمله نان ریخته همراه با سوراغ و مهیاوه و تخم مرغ، نان کلوچه ای با زعفران و رنگینه آرد برشته با روغن و رطب(خرما) همراه با هل و دارچین، حلیم، حریصه با ماهی در ماه رمضان بویژه موقع افطار بیشتر از سایر ماه ها در بین خانواده ها و زنان روستایی در هرمزگان رواج دارد.
بیشتر مردم عادت دارند بطور معمول افطاری خود را با آب جوش، چای کمررنگ، شیر و خرما و رطب باز کنند که دراین فصل خرمای تازه اعم از مرداسنگ، هلیلی و زرد در بازار موجود است و همچنین دراین هنگام افطار خوراکی های دیگری مثل فرنی و شیربرنج در سر سفره خودنمایی می کند که بیشتر مردم افطار خود را با این خوراکی ها باز می کنند و سپس نماز مغرب وعشا را به جا آورده و پس حدود دو ساعت شام صرف می کنند .
همچنین در این ماه مبارک آیین های زیادی از خواندن قرآن و دعاهای مستحبی گرفته تا نماز های قضا و دعا برای شادی روح پدر و مادر و درگذشتگان صورت می گیرد و در مساجد سطح استان و شهر بندرعباس نیز که حضور مردم بوِیژه جوانان و نوجونان بیش از گذشته می شود، روزداران پس از صرف افطاری به خواندن یک جز قرآن می پردازند.
"سحرخوانی" و "رمضان‌خوانی" سنت‌های ماندگار سیستان در ماه رمضان
مردم مناطق مختلف استان سیستان و بلوچستان در ماه مبارک رمضان، آداب و رسومی دارند که در اغلب موارد، این آداب و رسوم مانند سایر مناطق کشور برپا میشود اما برخی از این آداب خاص همین منطقه است؛ مردمان متدین این استان در روزهای آخر ماه شعبان با برپایی آیینهای خاصی به پیشواز ضیافت الهی رمضان می‌روند.تعمیر و غبارروبی مساجد، اهدای فرش به مکان‌های مذهبی، کمک به نیازمندان، تهیه اقلام خوراکی برای سفره‌های افطار و سحر و خیرات دادن از جمله برنامه‌های پیش از آغاز ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان است.
مردمان منطقه سیستان از دیرباز به دلیل برخورداری از رصدخانه، با رصد ماه و ستاره‌ها به راحتی از حلول ماه مبارک رمضان مطلع می‌شدند. "ماه روزَه" عنوانی است که مردم سیستان در زبان محلی برای ماه رمضان استفاده می‌کنند؛ مردم سیستان با غبارروبی مساجد، نذر و حضور بر سر خاک اموات و پخت انواع نان محلی و کلوچه سنتی در روزهای آخر ماه شعبان، خود را برای این ماه آماده کرده‌اند، اکنون با فرا رسیدن ماه مبارک با آمادگی کامل به عبادت و راز ونیاز با خدا می‌پردازند.
سحرخوانی از سنت‌های مهم و ماندگار منطقه سیستان است که بر اساس برخی از روایات موجود، آیین سحرخوانی و رمضان‌خوانی بیش از یک هزار سال پیش یعنی از اوایل اسلام، نزد ساکنان سیستان مرسوم بوده و به ماه مهمانی خدا در این خطه از ایران جلوه‌ای زیبا بخشیده است.
بیشتر روایت‌ها که در تاریخ ماندگار این خطه بر جای مانده، نشان دهنده آن است که رمضان‌خوانی در ایام نیمه ماه خدا برگزار میشود؛ در این منطقه با توجه به رشد تکنولوژوی و وجود وسایل سمعی و بصری باز هم فریاد ریش‌سفیدان سیستانی در سحرهای ماه مبارک شنیده میشود؛ در این آیین بزرگان منطقه یک ساعت قبل از اذان صبح بر بالای بلندترین منطقه روستا می‌روند و با ضربه زدن به دهلی خاص مردم را از خواب بیدار می‌کنند.این افراد اشعار مذهبی و سروده‌های شاعران کشور از جمله "خواجه عبدالله انصاری" و "باباطاهر عریان" و ترانه‌های عامه سیستانی را با صدای بلند روی پشت بام خانه می‌خوانند؛ پس از آنکه مردم بیدار شدند با ذکر سروده‌ای خاص به استقبال اذان صبح می‌روند تا اینکه موقع اذان صبح آن را با صدایی بلند به مردم اعلام می‌کنند.
"تباهگ" یکی از اصلی‌ترین غذاهای ماه مبارک رمضان است که در وقت سحر صرف میشود؛ این غذا مخلوطی از برنج و گوشت خشک شده است که بسیار خوشمزه و لذیذ بوده و طرفداران زیادی در میان قوم بلوچ و حتی غیر بلوچ‌های منطقه دارد. آماده‌سازی تباهگ یک هفته تا 10 روز طول می‌کشد و به همین دلیل کار تهیه این خوراک مخصوص ماه مبارک رمضان از نیمه دوم شعبان آغاز میشود.چانگال" شیرینی مرسوم بلوچستان در ماه رمضان است که معمولاً بر سر سفره افطار گذاشته میشود و مواد اولیه آن را خرما، خمیر نیمه پخته، روغن محلی حیوانی و افزودنی‌های معطر تشکیل می‌دهد. نان "تیموش" در بلوچستان تهیه و پخت میشود که تنها به ماه رمضان اختصاص ندارد اما به علت سبکی و و هضم سریع آن در این ماه طرفداران زیادی دارد، این نوع نان حتی از کاغذ نیز نازک تر است و پخت آن مهارت خاصی را می طلبد.
امروزه نان تیموش را با ظروف کاملاً پهن و مخصوصی به نام "تین" یا "تیگن" تهیه می‌کنند، در حالی که در گذشته پخت آن با استفاده از سنگ های بسیار نازک بزرگ و پهن که در کوه‌های لایه‌ای منطقه بنام "تلار" یافت می‌شد انجام می‌گرفت؛ مواد اولیه این نان آرد، نمک، آب و مقدار بسیار اندکی روغن است.از دیگر خوراک‌های محلی که می‌توان آن را بر سر سفره‌های افطار مردم بلوچ یافت "حلوا شکری، حلوا شیرگی، خرما بریز، خرما شیرگی، کتوک، هارگ، انواع لبنیات محلی، نان روغنی، مربای خرما و انواع ترشی‌های مختلف مثل ترشی لیمو و ترشی انبه است.
کاسم سا رسم دیرین لرستانی ها در رمضان
مردم لرستان در این ماه بیشتر از هر ماه به مساجد می‌روند و سعی می‌کنند، تا نمازهای یومیه خود را به جماعت بخوانند و معتقدند که ماه رمضان فرصتی برای کسب تقوا و انس با معنویت است.نذری دادن از دیگر سنت های پسندیده مردم لرستان در این ماه است که زنان لرستانی با پختن انواع آش، شله زرد و حلوا سعی می کنند نذر خود را ادا کنند .
کاسم سا سنت محلی که از گذشته تا به حال در میان خانواده های لرستانی رواج دارد ، خانواده ها بخشی از غذای افطار و سحر خود را به منزل همسایگان می فرستند.افطاری دادن فرهنگ دیرینه مسلمانان در ماه رمضان که رنگ کهنگی به خود نمی گیرد از گذشته تا به حال این رسم در حال اجرا است افرادی که توانایی مالی دارند قبل از شروع ماه رمضان وسائل پخت غذا را آماده می کنند و با انداختن سفره افطار در خانه یا مساجد و دعوت از افراد فقیر محله ،دین خود را در این ماه الهی ادا می کنند.
جمع خوانی قرآن در مساجد،تکایا و حسینه ها از دیگر سنت های پسندیده این ماه مبارک است که روزه داران هر روز به تلاوت یک جزء قرآن می پردازند.برپایی محافل انس با قرآن کریم، تلاوت و ت‍ف‍س‍ی‍ر کلام وحی، احیا گرفتن شب های قدر ،زیارت ام‍‍اک‍ن م‍ت‍ب‍رک‍ه، حضور در مراسمات مذهبی و نماز عید فطر و جمعآوری ف‍طری‍ه برای مستمندان به خصوص اف‍ر‌اد‌ی‌‌ک‍ه نسبت ف‍‍ام‍ی‍ل‍‍ی با یکدیگر دارند، از مهمترین آداب و رسوم معنوی مردم لرستان در ماه ضیافت الله است.
یکی از غذاهای سنتی این استان است که معمولا در ماه رمضان سر سفره افطار به چشم می خورد. مثل «چزنک رغو» که یک نوع فطیر نازک و روغنی است و «سغدو» که برنج مخصوصی است که با آلو مخلوط می شود و در درون شکمبه گوسفند طبخ می شود. آبگوشت، شومی کوو (شامی کوکو)، نان برساق و سمنو هم دیگر اجزای سفره سحر و افطار لرها هستند که به این سفره های محلی رونق می دهند.اگر در ماه رمضان سری به لرستان زده باشید، می بینید که هنوز هم در گوشه و کنار شهرها لرهایی هستند که وقت سحر به در منزل همسایگانشان می روند و آنها را برای سحری خوردن بیدار می کنند.
الله یلی در بین اقوام ترکمن
ماه رمضان در بین قوم ترکمن به ” اراز آی» مشهوراست و چند روز قبل از فرا رسیدن ارازآی ، ترکمن ها به کشتن گوسفند و بز اقدام می کنند و گوشتش را در بین فقرا و نیازمندان و همسایه ها تقسیم می کنند و یا اینکه با همان گوشت غذایی پخته و مهمانی می دادند که با آن ” الله یلی» می گفتند.
سحر خوانی یکی از رسم‌هایی است که از قدیم در بین مردم استان گلستان رایج بوده. بیدار کردن همسایه‌ها و اهل محل، هنگام سحر و قبل از اذان صبح است تا روزه داران خواب نمانند و برای صرف غذای سحری آماده شوند.در این سنت بیدار کردن همسایه ها و اهل محل در هنگام سحر و مدتی قبل از اذان صبح است تا روزه داران خواب نمانند و برای صرف غذای سحری آماده شوند و در قدیم مردی با سحرخوانی و یا ابیاتی موزون مردم را به بیداری دعوت می کرد.
همچنین در این ایام مراسم الله رمضونى انجام میشود که در این مراسم، جوانان به جمعآورى اعانات براى مستمندان می‌پردازند و از محل جمعآورى این کمکها به مستمندان افطارى می‌دهند.در این ماه شب زنده داری‌ها افزایش می یابد و اوج عبادات در استان شب‌های احیاء است که مردم با حضور در مساجد شهرها و روستاهای استان و در گرگان به ویژه مصلای وحدت و مسجد جامع، قرآن بر سر می‌گیرند.
آب داغ خوردن یکی از آداب خاص افطار باز کردن گرگانی ها است که به آن نرم بلاغ می گفتند که معتقد هستند آب گرم حنجره و معده خشک را برای خوردن غذا آماده می‌کند.با فرا رسیدن ماه رمضان اهل سنت استان گلستان با برپایی آداب و سنن خاص از جمله الله یولی(نذری دادن)، مراسم آشتی‌کنان، تهیه جهیزیه عروس، خانه تکانی و غیره به استقبال این ماه پرفیض و برکت می‌روند.
در شب‌های 14 و 15 ماه مبارک رمضان در بین ترکمن ها رسم است که یک طلبه یا غزل‌خوان خوش صدا در روستا به راه می‌افتاد و اشعاری را می‌خواند که مضمون آن این بود که ای روزه‌داران ماه رمضان به نیمه رسید، مقاومت کنید تا نصف دیگر را روزه بگیرید و پس از هر مصرع جمعیتی که پشت سر این طلبه به راه می افتادند ” الاو” یا ” الله” می‌گفتند که به صورت منادایی بود. در گذشته مراسم یارمضان تا پاسی از شب ادامه داشت و مردم ،وسایل و خوراکی ها و نذری‌های زیادی را به جمعیتی که در کوچه‌های روستا به راه افتاده بودند می‌دادند که پس از پایان مراسم بین نیازمندان تقسیم می‌کردند. پیام کلی مراسم “یا رمضان” این است که ماه نیمه شد و برای نیمه دیگر همت کنید.بسیاری از این مراسم در گذشته‌های نه چندان در مناطق ترکمن‌نشین استان گلستان رواج داشته اما کم کم رنگ باخته و متأسفانه بخشی از آن به دست فراموشی سپرده شده است. که از مهمترین مناسک عبادى ماه رمضان بین ترکمن‌ها پس از نمازهاى یومیه است برپا میشود.
نماز تراویح اهمیت خاصی در بین اهل سنت استان گلستان دارد و در ایام این ضیافت الهی ترکمنهای استان گلستان اعم از زن و مرد، پیر و جوان به مساجد محل خود رفته و شروع به خواندن نماز تراویح که نمازی 20 رکعتی است، می‌کنند.
مراسم افطار (آغیز آچار) و نماز تراویج در ماه رمضان در بین ترکمنهای استان گلستان، روزهای ماه مبارک، شادی و نشاط را مهمان چهره‌ها می کند .هر روز قبل از اذان مغرب، کودکان هر محله در محل ورودی به مسجد محل خود تجمع می‌کنند و منتظر اعلام فرا رسیدن وقت افطار می‌شوند و به محض اینکه موذن مسجد آن را اعلام می کند، به سوی منازل خود رفته و با صدای بلند فرارسیدن زمان افطار را به اطلاع دیگران می‌رسانند.
در بین ترکمن‌ها رسم بر این است که هر روز هر کدام از خانه‌های یک محله ، غذایی درست می‌کنند و آن را به مسجد محله ی خود می‌فرستند تا نمازگزاران با آن افطار کنند.نان های محلی و بوروگ از خوراکی های ویژه افطار در بین ترکمن ها می باشد. در طول ماه مبارک رمضان، مساجد ترکمن‌ها پر ازدحام است و حال و هوایی دیگر دارد.اگر در شب‌های ماه مبارک رمضان در مناطق ترکمن نشین باشی و از گلدسته‌های مساجد صدای اذان برای برپایی نماز عشاء را بشنوی، پیر و جوان و حتی کودکان را خواهی دید که با عرقچین‌های سفیدی که بر سر دارند، به سمت مساجد می‌روند.
کیسه دوختن در آذربایجان غربی
بیشتر رسوم ماه رمضان در استان آذربایجان غربی با آذربایجان شرقی مشترک است. تفاوت ها وقتی آغاز می شود که پای سفره افطار می رسیم!
حلوای ماه رمضان در بین مردم روستایی در استان آذربایجان غربی به «تره» مشهور است كه آرد آن را با مقداری شیر آمیخته كرده و پس از آنكه خشك شد با روغن حیوانی یا معمولی سرخ می کنند و به آن عسل اضافه می‌كنند.
حلوای ماه رمضان در بین مردم روستایی در استان آذربایجان غربی به «تره» مشهور است كه آرد آن را با مقداری شیر آمیخته كرده و پس از آنكه خشك شد با روغن حیوانی یا معمولی سرخ می کنند و به آن عسل اضافه می‌كنند.
پختن نوعی نان محلی با عنوان «یاغلی فتیر» هم در ماه رمضان بین خانواده‌های روستایی آذربایجان غربی رواج دارد. این نان علاوه بر مصرف در سر سفره خانواده‌ها، به نیت نذری و هدیه به همدیگر داده میشود و به عقیده مردم این منطقه، كسی كه از این نان بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود.
مردم روستاهایی این استان، در سال های قبل از رواج تلویزیون و رادیو، توسط وسیله موذن‌هایی که حركت ستارگان را می شناختند، از اوقات شرعی با خبر می شدند.در كنار غذاهای مخصوص این ماه، وسایل پذیرایی از مهمانان انواع حلواها و نانهای روغنی، مرباهای مختلف و محصولات بومی است.
یكی از آیین‌هایی كه در گذشته در مسجد انجام می‌گرفت و هنوز هم در برخی از مناطق روستایی آذربایجان غربی به عنوان یك رسم به یادگار مانده، دوختن كیسه‌های پول برای بزرگترهای خانواده بوده است كه با ترتیب و آیین خاصی انجام میشود.
در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یك از زنان و دختران یك تكه پارچه نو و پاك را با خود به مسجد می‌بردند و روحانی مسجد در حالیكه دعای مخصوصی را می‌خواند زنان و دختران باید قبل از پایان دعا كیسه را دوخته و حاضر می كردند. در این كیسه كه به اعتقاد مردم مایه بركت بود یك سكه قرار می‌دادند كه قبلا آن سكه توسط افراد مومن متبرك می‌شد و در اصطلاح محلی به آن « كیسه دیبی» (ته‌كیسه) می‌گفتند.
بهترین روش تغذیه در ماه رمضان
داورپناه کارشناس تغذیه ورژیم درمانی به خبرنگار ما گفت: خیلی از افراد درماه مبارک رمضان از خوردن سحری خودداری می کنند و نمی دانند که نخوردن سحری باعث افت قند و سطح انرژی ودرنتیجه خستگی، پرخاشگری و بی حوصلگی را به همراه داردکه فرد روزه دار را از انجام کارهای روزانه وا می دارد.
کارشناس تغذیه ورژیم درمانی اظهار کرد:طب تغذیه می گویید که افراد یک ساعت قبل از اذان صبح اقدام به خوردن سحری کنند ، چون معمولا افراد بعد از اذان صبح می خوابند باید بین سحری خوردن وخوابیدن حداقل یک ساعت وقفه وجود داشته باشدکه در صورت رعایت نکردن این نکته دچار مشکلات گوارشی می شوند و در ابتدای صبح حالت تهوع و معده درد به فرد دست می دهد.
خوردن وعده سحری در آخر شب و ساعت 12 شب توصیه نمی شود
وی به عوارض نخوردن سحری اشاره کردو گفت:افت فشار و قند خون،عصبانیت و کسلی وعقب ماندن از کارهای روزانه از جمله این عوارض هستند.
این کارشناس عنوان کرد: همچنین خوردن وعده سحری در آخر شب و ساعت 12 شب توصیه نمی شود چرا که این کار موجب چاقی و ابتلا افراد به کبد چرب می شود،
داورپناه با بیان اینکه برای وعده سحری پیشنهاد می شود از برنج مخلوط با حبوبات که در طول روز احساس سیری خوبی به فرد می دهد استفاده شود ،گفت:روزه داران سعی کنند از خوردن غذاهای چرب و سرخ کرده و شرینی جات مثل زولبیا بامیه در سحری خودداری کنند چرا که این نوع غذاهابه خصوص
زولبیا بامیه تشنگی به همراه می آورد.
این کارشناس تغذیه عنوان کرد:روزه داران در ماه رمضان وسحری از سبزی مرزه برای جلوگیری از تشنگی واگر معده درد ندارند از فلفل دلمه ای وگوشت آب پز و ادویه کم استفاده کنند.
وی با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که افراد در ماه مبارک رمضان با آن مواجه هستند، ابتلا به یبوست است، گفت: پیشنهاد می شود حداقل یک تا دو واحد میوه قبل از اذان صبح استفاده شود و همچنین از برگ هاو 5 دقیقه قبل از اذان صبح یک لیوان آب ولرم استفاده شود.
داورپناه با گلایه از اینکه در استان ما افراد روزه دار بعد از اذان و به محض بازکردن افطار اقدام به خوردن شام می کنند، بیان کرد: با یک مثال ساده اینکه افراد ماشین خود را صبح قبل از حرکت 5 دقیقه روشن می کنند تا گرم شود اما حاضر نیستند معده ای که 16 ساعت خالی بوده را ابتدا گرم و سپس شام مصرف کنند.
وی افزود: روزه داران ابتدا باید معده خود با آب ولرم همراه با چند قطره عرقیات یا عسل، شیرولرم با خرما،کشمش و یا توت خشک راگرم و سپس باچندلقمه نون،پنیر وسبزی ویا میوه روزه خود را باز کنندوبعد از 45 دقیقه تا یک ساعت بعداز بازکردن افطاری شام میل نمایند.
روزه داران در ماه رمضان از مصرف شام سنگین خودداری کنند
داور پناه ادامه داد: گاهی دیده می شود افراد با مصرف شربت افطار خود را باز می کنند که به عنوان یک کارشناس تغذیه توصیه می کنیم به جای استفاده از این قندها از آب ولرم همراه با یک قاشق عسل این کار را انجام دهند.
این کارشناس تغذیه ورژیم درمانی توصیه کرد: روزه داران در ماه رمضان از مصرف شام سنگین خودداری کنند چرا که معده ای که 16 ساعت خالی است را نباید با مصرف غذاهای سنگین پر کنیم که این کار به شدت به معده ضرر وارد می کند.
وی تصریح کرد: روزه داران می توانند به جای صرف شام سنگین از آب گوشت، خوراک سبزیجات و خوراک حبوبات در وعده افطاری استفاده کنند.
انجام حرکات ورزشی و ورزش کردن به روزه داران توصیه نمی شود
داورپناه با اشاره به اینکه روزه داران از مصرف غذاهای چرب اجتناب کنند، عنوان کرد:به خصوص از مصرف آش رشته، کله پاچه و غذاهای پر چرب در وعده افطار به جد خودداری شود.
وی با بیان اینکه انجام حرکات ورزشی و ورزش کردن به روزه داران توصیه نمی شود، بیان کرد: بدن در طول روز با کمبود آب مواجه می شود بنابراین ورزش کردن منجر به وارد آمدن صدمات به کلیه هامی شود.
داورپناه ادامه داد: روزه داران می توانند با مصرف 8لیوان آب از وعده شام تا سحر میزان کمبود آب بدن خود را در طول روز جبران وبعد از شام یک فعالیت پیاده روی داشته باشند.
این کارشناس در توصیه به روزه دارانی که دچار کم خونی هستند ،گفت:این افراد می توانند ازمکمل های آهن به صورت ناشتا و گوشت قرمز دو بار در هفته،خوردن سبزیجات زیاد در وعده شام و سحر استفاده کنند.
داورپناه تصریح کرد:افرادی که لاغر هستند نیز می توانند از مولتی ویتامین ها ی حاوی آهن استفاده کنند.
همه ساله در ماه رمضان از میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی در کشور کاسته می شود. بركت روزه داری، توسل و دعا و ذكر و تلاوت قرآن در این ماه، نور حقیقت را بر دل های مؤمنان می تاباند و تمام مسلمانان این دعای پر ارج را همه روزه ورد زبان خود می كنند، خدایا برای تو روزه گذاردیم و با روزی تو روزه گشودیم، پس اینک آن را از ما بپذیر كه تو خود، شنوا و دانایی.
گزارش از مرضیه سادات غلامی
انتهای پیام/س
نظر شما