به گزارش ایرنا، ترامپ که از همان روز نخست حضور در کارزار انتخابات ریاست جمهوری امریکا، بارها از رفتار دولت «باراک اوباما» در امضای توافق هسته ای با ایران به شدت انتقاد کرده و آن را توافقی «فاجعه بار» برای واشنگتن خوانده بود، پس از ماهها رجزخوانی و جنجال، سرانجام سه شنبه هفته گذشته – 18 اردیبهشت- بطور رسمی اعلام کرد که امریکا از این توافق بین المللی خارج می شود.
این اقدام امریکا بلافاصله با اعتراض قدرتهای امضاکننده برجام (آلمان، فرانسه، انگلیس، چین و روسیه)، سازمان ملل متحد، آژانس بین المللی انرژی اتمی و ابراز تاسف و یا محکومیت آن از سوی بسیاری از کشورهای جهان همراه شد و تنها، رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و دو کشور شیخ نشین حوزه خلیج فارس به استقبال آن رفتند.
اما در حالی که بسیاری از تندروهای کاخ سفید انتظار داشتند جمهوری اسلامی ایران در واکنش به رفتار ترامپ، بلافاصله از آن خارج شود، دکتر حسن روحانی رییس جمهوری در یک نطق زنده تلویزیونی اعلام کرد: اگر طرف های باقیمانده در برجام تضمین دهند که منافع ایران تامین می شود، تهران در این توافق می ماند.
رییس جمهوری گفت:«... از این لحظه، توافق برجام بین ایران و 5 کشور است. از این لحظه 1+5، یک را از دست داده است و در این شرایط ما باید منتظر آن باشیم که این کشورهای بزرگ جهانی نسبت به این توافق چگونه عمل خواهند کرد. به وزارت امور خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده با مذاکرات با کشورهای اروپایی و دو کشور بزرگ دیگر، یعنی روسیه و چین رایزنی‌ها و هماهنگی‌ و مذاکرات لازم را انجام دهد.اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه به این نتیجه رسیدیم که با همکاری 5 کشور می‌توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم، علی‌رغم میل آمریکا و رژیم صهیونیستی و تلاش‌های آنها و حرف‌های بی‌نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به نفع صلح و امنیت منطقه و جهان، قدم‌های خودمان را برداریم اما اگر ببینیم منافع ما تضمین نخواهد شد، به زودی با مردم ایران صحبت خواهم کرد و تصمیمات نظام را در آن شرایط به اطلاع مردم می‌رسانم.»

*سفر دوره ای ظریف
در پی این تصمیم، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه از روز شنبه گذشته راهی کشورهای چین، روسیه و اروپا شد تا از طریق رایزنی با آنها، راههای عملی حفظ برجام را بررسی کند. او یکشنبه در پکن با همتای چینی خود در این زمینه دیدار داشت، یک روز بعد در مسکو این رایزنی ها را ادامه داد و روز گذشته – سه شنبه- در مهمترین مرحله از سفرش، در بروکسل - پایتخت بلژیک و مقر اتحادیه اروپا-، مهمان این اتحادیه بود تا از نزدیک با «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی این اتحادیه و همتایان فرانسوی، انگلیسی و آلمانی خود گفت وگو کند.
از دیدگاه بسیاری از دولتمردان و صاحبنظران مسایل سیاسی در جهان، خروج امریکا از برجام، بیش از همه، اعتبار و وزنه واقعی اتحادیه اروپا را به آزمون گذاشته است زیرا رهبران اروپایی به عنوان نزدیکترین متحدان واشنگتن، از همان ابتدا با تصمیم ترامپ برای خروج از برجام مخالف بودند و تا آخرین لحظات، برای انصراف او از این کار به هر شیوه ای اعم از هشدار و تهدید تا استفاده از دیپلماسی لبخند، دعوت او به اروپا و سفرهای مکرر به واشنگتن دست زدند اما همه این راهها، در نهایت جواب نداد و ترامپ در ادامه زیرپاگذاشتن تعهدات بین المللی خود، از برجام نیز خارج شد.
در واکنش به این اقدام ترامپ، «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان به صراحت گفت که آلمان دیگر اعتمادی به امریکا ندارد، «برونو لومر» وزیر اقتصاد فرانسه تاکید کرد که اروپا دیگر نمی خواهد «برده» امریکا باشد، «ماریانو راخوی» نخست وزیر اسپانیا از رفتار امریکا در قبال برجام ابراز تاسف کرد و «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اطمینان داد که اروپا و دیگر اعضای برجام، این پیمان بین المللی را حتی بدون امریکا حفظ خواهند کرد.
همزمان، بسیاری از مقامهای جهان و صاحبنظران و تحلیلگران برجسته سیاسی نسبت به اقدام ترامپ در خروج از برجام هشدار داده و رسانه های معتبر دنیا در گزارشهای هر روزه خود در این باره سخن می گویند. بطور مثال، روزنامه «اکونومیست» چاپ انگلیس در این باره نوشته که :'دیپلماسی ترامپ، خطرات جدی در سطح جهانی به همراه خواهد داشت» و روزنامه معتبر «ال پاییس» اسپانیا از این کار ترامپ به عنوان «آغاز بی نظمی در جهان» نام برده است.
اما خروج امریکا از برجام علاوه بر ابعاد سیاسی و پیامدهای امنیتی آن در سطح منطقه ای و بین المللی، به معنای بازگشت تحریمهای قبلی این کشور بر ایران (ظرف شش ماه) و مجازات شرکتهای خارجی طرف قرارداد با ایران نیز هست و به همین دلیل، از نظر اقتصادی، یک مانع جدی در مبادلات تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا به شمار می رود.
از همین رو، جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده است که اتحادیه اروپا باید بطور عملی «تضمین » بدهد که «منافع ایران» در برجام حفظ می شود، و گرنه، تهران به تعهدات خود در این زمینه پایبند نخواهد بود. دکتر روحانی عصر یکشنبه هفته جاری در تماس تلفنی خانم «ترزا می » نخست وزیر انگلیس که خواستار تداوم حضور ایران در برجام شده بود، به صراحت گفت: « حفظ برجام بدون آمریکا امکان پذیر، اما بدون تامین منافع ایران غیرممکن است.»
به منظور دستیابی به این هدف و بررسی راههای تامین منافع ایران در برجام بدون امریکا، ایران و اتحادیه اروپا از روز دوشنبه نشستهای کارشناسی خود را به ریاست «سیدعباس عراقچی» معاون وزیر خارجه و «هلگا اشمید» دبیر سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل آغاز کرده اند و دیروز نیز نشست «ژان ایو لودریان»، «بوریس جانسون» و «هایکو ماس» به ترتیب وزیران خارجه کشورهای فرانسه، انگلیس ، آلمان و خانم موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با ظریف در مقر این اتحادیه برگزار شد.

*پیشنهادهای اروپا
اتحادیه اروپا تاکید می کند که ایران همچنان به برجام پایبند بماند و از سوی دیگر، تهران اصرار داد که اروپا باید منافع ایران را در این قرارداد تضمین کند. در همین راستا، هم ظریف و هم طرفهای اروپایی او اعم از موگرینی و وزیران خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه پس از نشستهای روز گذشته در بروکسل، بر عزم خود برای حفظ برجام تاکید کردند.
ظریف، دیدارهای خود را با طرفهای اروپایی، «مفید و سازنده» خواند و گفت:« در مسیر درستی قرار داریم. در هر تصمیمی، باید حقوق ایران حفظ و تضمین شود.» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در کنفرانس خبری اش اظهارداشت:«برای حفظ توافق و بطور مشخص، حفاظت از سرمایه گذاری اروپا در ایران تلاش می کنیم.»
بر اساس برجام، باید همه تحریمهایی که از سوی سازمان ملل متحد، امریکا و اتحادیه اروپا به اتهام مشکوک بودن برنامه هسته ای بر ایران تحمیل شده است، لغو شود و در مقابل، تهران علاوه بر محدودکردن برنامه توسعه صلح آمیز هسته ای خود، به مدت 10 سال یعنی تا سال 2025 میلادی، بازرسی های دوره ای از تاسیسات هسته ای اش را که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام می شود، بپذیرد.
بازگرداندن این تحریمها از سوی امریکا و حتی اعمال تحریمهای جدید – آنگونه که ترامپ اعلام کرده است-، منافع اقتصادی تعیین شده برای ایران در نتیجه برجام را زیرسوال می برد و از همین رو، آینده بقای این توافق اکنون زیرسوال رفته است.
در چنین شرایطی، اتحادیه اروپا تصمیم گرفته است همه توان و انرژی خود را برای تضمین منافع ایران – حداقل در قالب تداوم ارسال یورو و سرمایه های اروپایی- به کار گیرد، اما سوال این است که این کار با چه شیوه هایی صورت خواهد گرفت، آنهم در شرایطی که تحریمهای امریکا می تواند تمامی شرکتهای غربی که با ایران همکاری تجاری و اقتصادی دارند، در برگرفته و آنها را با مجازاتهای مالی و جریمه های سنگین روبرو سازد؟
ظریف امروز چهارشنبه در پایان سفر دوره ای اش، در بروکسل به خبرنگاران گفت: « اروپایی‌ها فهرستی از کارهایی که بایستی برای حفظ برجام انجام شود، تهیه‌کرده‌اند اما نیاز است که این فهرست، عملیاتی، جزئی و ریز شود و بر اساس آن بتوان تصمیم‌گیری کرد که چه مقدار از منافع ایران را تضمین می‌کند.»
وی افزود: «شروع خوبی بود و مشخص شد که برجام یک مجموعه مستقل است و ارتباطی با موضوعات دیگر ندارد. تعهدات کشورها در برجام مستقل از سایر موضوعات است و بایستی این تعهدات انجام شود ».
جزییات فهرستی که وزیر امور خارجه از آن سخن می گوید، هنوز فاش نشده است اما برخی رسانه های غربی، از پیشنهادهایی خبر داده اند که به نظر می رسد در دیدار مقامهای اروپایی با ظریف مطرح شده است.
مهمترین برنامه اروپا برای حفظ برجام، استفاده از قانونی به نام «انسداد تحریمها» است که در چارچوب آن، تضمین های قانونی به شرکتهایی اروپایی که با ایران فعالیت تجاری و سرمایه گذاری دارند، داده خواهد شد. این طرح نخستین بار در چارچوب «قانون هلمز – بروتون» امریکا در سال 1996 میلادی و تحریم تجارت با کوبا مطرح شد. این سپر اروپایی در آن زمان به اجرا درنیامد زیرا «بیل کلینتون» رییس جمهوری وقت امریکا شرکتهای اروپایی را از شمول تحریمها معاف کرد. حالا، اما اروپا این امکان را کشف کرده و قصد دارد از آن برای حفظ برجام استفاده کند. همراهی دو کشور مهم امضاکننده توافق هسته ای یعنی چین و روسیه و تاکید آنان بر لزوم تداوم آن، این ابتکار اروپایی ها را تقویت کرده است.
یکی دیگر از مهمترین برنامه های اتحادیه اروپا برای حفظ مناسبات تجاری و اقتصادی با ایران در دوره برجام بدون امریکا، فعال کردن یک خط اعتباری یورویی است زیرا احتمال دارد انتقال وجوه با دلار امریکا با مشکلاتی روبرو شود. بنا به گزارشها، این خط اعتباری در اختیار همه شرکتهای اروپایی قرار خواهد گرفت که با ایران مبادلات تجاری و سرمایه گذاری دارند. شرکتهای ایرانی که مشکلات مالی داشته باشند، نیز از مزایای این طرح برخوردار خواهند شد.
جزییات این طرح هنوز فاش نشده است اما روزنامه ال پاییس اسپانیا گزارش داد که بانک سرمایه گذاری اروپا اکنون در حال ارزیابی آن است.
همانطور که ظریف اشاره کرده، طرحهای دیگری نیز در دستور کار اروپاییها قرار دارد که برخی از آنها، بطور مشخص حوزه انرژی و نفت و گاز را در برمی گیرد. در همین راستا، قرار است «میگل آریاس کانیته» کمیسر انرژی اروپا روز شنبه آینده به تهران سفر کند. او نخستین مقام اروپایی خواهد بود که بعد از خروج امریکا از برجام به تهران می آید.
انتظار می رود نتیجه مذاکرات ظریف با مقامهای اروپایی در جریان نشست سران اتحادیه اروپا در صوفیه پایتخت بلغارستان مطرح شود. این نشست تحت عنوان «نشست سران اتحادیه اروپا و بالکان غربی» فردا پنجشنبه با حضور رهبران کشورهای عضو اتحادیه و شش کشور حوزه بالکان (آلبانی، صربستان، کرواسی، مقدونیه، بوسنی هرزگوین، مونته نگرو و کوزوو) برگزار می شود اما بنا به گزارشها، نشست غیررسمی اعضا در باره ایران امروز انجام خواهد شد.
کاخ الیزه در خبری که از محتوای مذاکره تلفنی اخیر مانوئل مکرون رییس جمهوری فرانسه با دکتر روحانی منتشر کرد، اعلام کرد که سران دولتهای عضو اتحادیه اروپا در صوفیه، در یک نشست غیررسمی تدابیر و شیوه هایی ممکن برای حفظ برجام را مورد بررسی و تبادل نظر قرار خواهند داد.
پیش از این نیز، ترزا می نخست وزیر انگلیس، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و امانوئل مکرون رییس جمهوری فرانسه در یک بیانیه مشترک تاکید کرده بودند:«ما موکدا از امریکا می خواهیم به گونه ای رفتار کند که ساختار توافق هسته ای، دست نخورده باقی بماند.»
از سوی دیگر، «جان بولتون » مشاور امنیت ملی امریکا نسبت به تحریم شرکتهای اروپایی که با ایران کار کنند، هشدار داده اما «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه امریکا روز یکشنبه گذشته گفت که واشنگتن در «روزها و هفته های آینده» به شدت کار خواهد کرد تا به یک توافق با متحدان اروپایی اش در مورد ایران دست یابد.
در هر حال، ارایه یک طرح جامع که بتواند مانع تاثیرات منفی بازگشت تحریمهای امریکا علیه ایران شود، اکنون یک مساله کلیدی برای مقامهای جمهوری اسلامی ایران جهت تداوم پایبندی و حفظ برجام است زیرا همانطور که در سند برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) قید شده و همه اعضا، پای آن را امضا کرده اند، ایران باید از منافع این توافق برخوردار شود و در زمینه تجارت، سرمایه گذاری و مراودات بانکی با دیگر کشورها مانعی نداشته باشد.
گزارشها نشان می دهد صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال 2016 میلادی یعنی اولین سال اجرای برجام، چهار برابر شده و از آن زمان تاکنون از روند مناسبی برخوردار بوده است. علاوه بر آن، سرمایه گذاریهای گسترده ای از سوی شرکتهای اروپایی در بخشهای صنعتی و اقتصادی ایران در این مدت انجام شده است. اکنون بروکسل باید به شرکتهای اروپایی تضمین بدهد که با خروج امریکا از برجام، سرمایه گذاری آنها در ایران از مجازاتهای واشنگتن مصون خواهد ماند.
نگرانی فوری رهبران اروپایی بویژه فرانسه که شرکتهای بزرگ آن نظیر ایرباس، رنو، پژو، توتال و سانوفی قراردادهای سنگینی با ایران دارند، از برنامه امریکا برای اعمال تنبیه و جریمه های سنگین شرکتهای خارجی بخاطر تداوم فعالیت در ایران است.
در این زمینه، برونو لومر وزیر اقتصاد فرانسه به رادیو فرانسه گفت که این غیرقابل پذیرش است که امریکا می خواهد به عنوان «ژاندرم اقتصادی کره زمین» رفتار کند.
«اولاف شولز» وزیر اقتصاد آلمان نیز تاکید کرده است که کشورش هر کاری را که از دستش برآید انجام خواهد داد تا شرکتهای اروپایی کمترین آسیب ممکن را از خروج امریکا از برجام ببینند.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*خبرنگار ایرنا