به گزارش " ورزش سه"  تحولات بازار ارز این روزها مهم‌ترین موضوع اقتصادی کشور است که با توجه به اثرات آتی آن بر سایر سطوح اقتصاد، جامعه با حساسیت آن را دنبال می‌کند. کلمه دلار این روزها نقل همه محافل است و به چالشی جدی برای ورزش تبدیل شده و مشکلات عدیده‌ای را پیش پای مدیران ورزشی قرار داده است. چند برابر شدن دستمزد مربیان خارجی،‌ عدم اختصاص دلار دولتی به کمیته ملی المپیک، کمبود منابع مالی برای اعزام‌های تیم‌های ملی و ... همه و همه دست به دست هم دادند تا ورزش امروز با موانعی جدید دست و پنجه نرم کرده و خود باعث ایجاد مشکلات  شود.  مشکلاتی که باید آنها را جدی گرفت و ساده از کنارشان عبور نکرد، چرا که اگر بخواهیم کوچک‌ترین بی‌توجهی به آن داشته باشیم، قدر مسلم ضربه سنگینی بر بدنه ورزش کشور وارد می کنیم. با توجه به اینکه در فوتبال ایران سالانه تعداد زیادی مربی و بازیکنان خارجی فعالیت مقطعی شان را شروع می کنند و قراردادهای آنها معمولا به دلار یا بعضا یورو بسته می شود، از حالا می توان مشکل جدیدی که به معضلات جدی فوتبال اضافه می شود را پیش بینی کرد.  در این یادداشت  چالش‌های موجود بررسی کرده و به تاثیر مستقیم و غیر مستقیم ارز در فوتبال می پردازیم و برای آن راه حلی تعیین می کنیم .

افزایش قیمت بازیکنان و مربیان خارجی 

یکی از مهمترین عواملی که بالا رفتن قیمت ارز در آن تاثیر مستقیم می گذارد ، بازار نقل و انتقالات است . با نزدیک شدن به پایان فصل و شروع فصل نقل و انتقالات این موضوع را می توان به راحتی حس کرد . برای بررسی این اتفاق  به یکی از ساده ترین و مهمترین اصل ها در اقتصاد می پردازیم . عرضه و تقاضا یکی از مهمترین مدل های اقتصادی است که اثر قیمت را بر روی مقدار در بازار رقابتی تعیین می‌کند. قانون تقاضا بیان می‌کند  هر چه قیمت یک کالا بالاتر باشد، افراد کمتری متقاضی آن کالا خواهند بود. مقداری از کالا که خریداران با قیمتی بالاتر می‌خرند کمتر است، زیرا با بالا رفتن قیمت یک کالا، هزینه‌ی فرصت خرید آن کالا نیز بالا می‌رود و در نتیجه، مردم به‌طور طبیعی از خرید محصول چشم‌پوشی می‌کنند. در مقابل قانون عرضه نشان‌دهنده‌ی مقادیری است که با قیمتی مشخص به فروش می‌رسد، اما بر خلاف قانون تقاضا، رابطه‌ی عرضه یک شیب رو به بالا را به نمایش می‌گذارد، یعنی هر چه قیمت بالاتر برود، مقدار عرضه بیشتر می‌شود. تولیدکنندگان در قیمت‌های بالاتر عرضه را بیشتر می‌کنند، زیرا فروش تعداد زیاد محصول در قیمتی بالاتر درآمد آنها را بیشتر می‌کند.

 حال با استفاده از این نکته میتوانیم نتیجه بگیریم که بالا بودن قیمت ارز درشرایط فعلی که عرضه ارز به بازار(تولیدکنندگان) نسبت به تقاضا در بازار ( مصرف کنندگان) کم است. بر اساس قانون تقاضا فرصت خرید قیمت ارز  نیز بالا می‌رود و در نتیجه، به‌ دلیل درخواست زیاد مردم به طور طبیعی و غیر طبیعی  قیمت ارز بیشتر می شود  . افزایش قیمت ارز به جز عوامل داخلی  به عوامل سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی بستگی دارد . برای روشن شدن این موضوع می توانیم یک مثال بزنیم ؛ در گذشته و زمانی که دلار به قیمت 1000 تومان در بازار معامله می شد دست باشگاه ها برای جذب بازیکنان بازتر بود ، یعنی آن ها با پرداختن رقم یک میلیون دلار (1 میلیارد تومان) می توانستند بازیکنان با کیفیت تر و مربیان نام آشنا را جذب کنند .  ولی  بالا رفتن  به یک باره قیمت ارز در چندین سال گذشته باعث شد  که باشگاه ها توان مالی جذب بازیکنان نام اشنا و گران قیمت خارجی  را نداشته باشند. در همین لیگ هفدهم اکثر تیم های لیگ برتری از وجود بازیکنان خارجی در ترکیب خود بهره می برند و مربیان خارجی مثل برانکو ایوانکوویچ، وینفرد شفر، زلاتکو کرانچار و ارطغرول ساغلام در لیگ برتر فعالیت می کنند. همچنین چند مربی هم مثل اسکوچیچ، بگوویچ ، درازیچ  در لیگ دسته اول کار می کنند که قرارداد همه آنها به دلار امضا شده است. به عبارت بهتر با بالا رفتن تدریجی نرخ دلار در ایران، میزان قرارداد آنها نیز افزایش می یابد و با توجه به مشکلات اقتصادی که باشگاه ها با آن دست و پنجه نرم می کنند، پرداختی به این مربیان و بازیکنان کار را برای باشگاه ها  سخت تر می کند.

افزایش قیمت بازیکنان داخلی و دو قطبی شدن لیگ

حدود 90 درصد تیم های ما در فوتبال تیم های صنایعی و مربوط به صنایع وتحت هدایت این شرکت هاهستند . 10 درصد مابقی نیز در دست بخش خصوصی است . ولی با بررسی شرایط تیم های خصوصی می توان دریافت که  حدود5 درصد آن ها نیز دست افراد حقیقی است که خود در صنعت هستند  و ازطریق حضور در صنعت برای فوتبال سرمایه گذاری می کنند و در مجموع به طور مستقیم و غیر مستقیم عمده تیم های فوتبالمان صنایعی هستند که با هزینه های انجام شده توسط این شرکت ها سالانه وارد مسابقات می شوند . این عامل شاید در ظاهر بسیار خوب باشد زیرا  بالا رفتن قیمت ارز اگر در بیشتر مواقع به ضرر اقتصاد است ولی در این مورد می تواند مفید باشد . با در نظر گرفتن دو مدل مهم صادرات و واردات در اقتصاد می توان این نتیجه گیری را کرد که افزایش قیمت دلار برای شرکت هایی که با واردات سرو کار دارند مضر و برای صنایعی که با صادرات سرو کار دارند مفید است. زیرا افزایش قیمت ارزباعث می شود محصولاتی که توسط تولید کنندگان داخلی تولید می شود ، توسط خارجیان  خریداری شده و شرکت های خارجی برای خرید محصولات داخلی یک هزینه ای را پرداخت می کنند . حال با بالا رفتن قیمت ارز و کم شدن ارزش ریال باعث می شود که صادرکنندگان داخلی رقم بیشتری پس از تبدیل کردن ارز خارجی به داخلی آعد کنند . حال افزایش در آمد این صنایع در ورزش نیز تاثیر می گذارد . این موضوع برای تیم های صنایعی همچون فولاد و صنایع نفتی و گازی که در سطوح مختلف فوتبال حضور دارند ، خوب است .  قدرت مالی بالای این تیم ها باعث می شود که چه در لیگ برتر و چه در لیگ های مختلفی که قرار می گیرند به دلیل کمبود بازیکنان با تجربه و جوان در لیگ برتر عمدتا این بازیکنان با رقم های بالاتر از فصول گذشته به این تیم ها انتقال می یابند  و این تیم ها  هر سال قدرتمند تر از سال قبل می شوند ولی برای تیم هایی که وابسته به صنایع غیر صادراتی و داخلی هستند این موضوع صدق نمی کند .  تیم هایی که توسط صنایع غیر صادراتی همانند صنایع آلمینیوم و سیمان که در بازار بورس اوراق بهادار وضعیت خوبی ندارند ،حمایت می شوند توانایی مالی بالایی برای جذب بازیکنان نام آشنا ندارند و این خود باعث دو قطبی شدن لیگ می شود . این بحران دراواخر دهه 70 نیزرخ داد . در آن سال ها  تیمی جز سرخابی ها نمی توانست جام قهرمانی لیگ را بالای سر ببرد و پاس در جام آزادگان حدود 6 سال جام به طور نوبتی بین سرخابی ها می چرخید.در آن زمان تیم های شهرستانی به دلیل مشکلات اقتصادی و عدم حمایت توسط اسپانسر های قدرتمند ،  رویای قهرمانی در لیگ را نداشتند وتنها آرزویشان بردن پرسپولیس و استقلال بود زیرا در آن زمان دو تیم بزرگ استقلال و پرسپولیس به دلیل حمایت های همه جانبه می توانستند بازیکنان موردنظرشان را جذب کنند و هر ساله شاهد رقابت مابین این تیم برای کسب قهرمانی در لیگ برتر بودیم . در دهه 80 با اضافه شدن 3 تیم ذوب آهن ، سپاهان و تراکتورسازی به جمع سرخابی های پایتخت تنوررقابت قهرمانی داغ تر ولی با آغاز دهه 90 رقابت تیم ها نسبت به گذشته کمتر شد . بالا رفتن قیمت ارز و مشکلات اقتصادی پیش آمده خود به خود باشگاه ها را به سمت بحران کشید . حال در این شرایط  افزایش قیمت ارز در آستانه پایان لیگ هفدهم و شروع فصل نقل و انتقالات می تواند لیگ هجدهم را تحت شعاع خود قرار بدهد .

نابرابری قدرت تیم های داخلی در لیگ قهرمانان آسیا

از آخرین قهرمانی یک تیم ایرانی در قاره کهن ۲۵ سال می‌گذرد. گرچه از سال 1370 تاکنون تیم هایی مثل استقلال، سپاهان و ذوب آهن بارها به فینال جام باشگاه‌های آسیا رسیدند، اما همواره در برابر حریفان خود از غرب و عمدتا شرق آسیا ناکام ماندند تا حسرت قهرمانی ما در آسیا تا این لحظه 27 ساله شود. تیم‌های ایرانی حاضر در لیگ قهرمانان آسیا در ۱۵ سال اخیر تنها موفق به کسب دو مقام نایب قهرمانی این مسابقات شده‌اند که به هیچ وجه عملکرد خوبی به نسبت دیگر تیم‌های آسیا به شمار نمی‌رود. فوتبال ایران به طور معمول در سال‌های گذشته کمابیش چهار سهمیه این مسابقات را به دست آورده اما هیچ‌گاه نتوانسته قهرمانی این مسابقات را با شکل و شمایل فعلی به دست بیاورد. تنها سپاهان و ذوب آهن توانستند در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۰ به فینال این مسابقات صعود کنند اما هر دو بار مقابل نمایندگان کره جنوبی و ژاپن شکست خوردند. بالا بودن هزینه های حضور در لیگ قهرمانان آسیا شرایط نمایندگان کشورمان را در مقابل باشگاه های حوزه خلیج فارس و شرق آسیا سخت تر کرده است. بالا بودن دستمزد بازیکنان و مربیانی که گاهی رقم پرداختی برخی باشگاه های آسیایی برای خرید چند بازیکن به اندازه بودجه کل فصل نماینده ایران در این رقابت هاست به همراه بالا بودن هزینه حمل و نقل باشگاه ها و اسکان تیم ها در کشور های حاضر در لیگ قهرمانان ،  شرایط اقتصادی باشگاه های داخلی را تحت فشار قرار می دهد .باشگاه ها که از حق پخش محروم هستند و تنها از طریق استفاده کردن از امتیاز میزبانی و کسب نتیجه پیروزی در دیدار های لیگ قهرمانان که کنفدراسیون فوتبال آسیا به آنها پرداخت می کند ، درآمد زایی می کنند . ولی نمایند گان کشورمان در چند سال گذشته از این منبع درآمد زایی محروم هستند. محرومیت میزبانی از نمایندگان کشور عربستان و بازی در کشور ثالث خود به جای درآمد زایی ، هزینه های زیادی را در بر داشته است . رقابت کشورمان با کشورعربستان  در عرصه های مختلف و حتی فوتبال باعث حضور پر شور هواداران در چند سال گذشته در ورزشگاه می شد و هواداران با پر کردن ورزشگاه به حمایت از تیم محبوبشان می پرداختند ولی عدم میزبانی عامل منفی در چرخه صنعت فوتبال است و پیامد های غیر قابل جبرانی در پیش داشته و خواهد داشت .   

افزایش هزینه های اردوهای خارجی

امروزه بازیکنان فوتبال درسراسر جهان به دلیل فشردگی بازی ها و برگزاری مداوم اردو تیم های ملی، تقریبا هر سه روز درمیان به میدان می روند، از این رو شرکت در تمرینات طاقت فرسا پیش از فصل به منظور کسب آمادگی بالای جسمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند.به طور حتم برگزاری اردوهای پیش از فصل که قسمت اعظم آن صرف بدنسازی و آمادگی جسمانی بازیکنان می شود، فشارسنگینی به بدن بازیکن وارد خواهد کرد که تحمل آن حتی درشرایط مساعد جوی و امکانات مطلوب نیز دشوار و سخت است.در این شرایط مسئولان تیم ها که به دنبال برپایی اردوهای با کیفیت و حضوری قدرتمند در مسابقات پیش رو هستند، ترجیحا اردوی تیم های خود را در یکی ازکشورهای خوش آب و هوای همسایه، منطقه و یا اروپایی با این اهداف برگزار کرده و خود را برای رقابت ها آماده می کنند.شرایط جوی ( آب و هوای مناسب) محل برگزاری اردو، امکانات و تجهیزات لازم محل برگزاری اردو، دوری از حواشی برگزاری اردوی پیش از فصل در محل تمرینات همیشگی و برگزاری دیدارهای تدارکاتی با تیم های مشابه،تنها بخشی از اولویت های تیم های لیگ برتری متقاضی برپایی اردو درخارج از کشور است. به طور یقین با شرایط فعلی ،  فراهم نمودن این اولویت ها به خصوص برای تیم های پرطرفداری همانند پرسپولیس و استقلال و همچنین تیم های متمولی همانند ذوب آهن و سپاهان اصفهان که سودای کسب عنوان قهرمانی و یا کسب سهمیه درلیگ قهرمانان آسیا را دارند در داخل کشور امکان پذیر نیست، پس برگزاری اردو در خارج از کشور برای این گونه تیم ها به یک باید تبدیل شده است.به عنوان مثال تیم پرسپولیس که فصل گذشته را با یک اردو درخارج از کشور آغاز و درپایان فصل با فاصله قابل توجهی نسبت به سایر رقبا جام قهرمانی را بالای سر برد و علاوه براین درلیگ قهرمانان آسیا نیز درجمع 8 تیم برتر لیگ قهرمانان آسیا قرار گرفته را نمی توان از برپایی اردوهای خارجی نهی کرد.در واقع کمبود امکانات در کشورمان باعث شده است که تیم های داخلی بر خلاف میل و رغبت برای برپایی اردو در داخل کشور ،  به برگزاری اردو های خود در اروپا می پردازند . 

افزایش مبالغ جریمه ها

اکثر تیم های ایرانی با مشکل بدهکاری به بازیکنان خود روبه رو بوده و به بازیکنان خارجی خود بدهکار هستند. پرونده های مختلفی در فیفا علیه تیم های ایرانی تشکیل شده و چون مبالغ رسمی اعلام شده در احکام به دلار و یورو می باشد اگرچه این مبالغ دلاری ثابت هستند اما قاعدتاً هر روز به لحاظ ریالی روندی صعودی را به خود خواهند دید. برای مثال باشگاه پرسپولیس  یک میلیون و 300 هزار یورو به خوزه مانوئل بدهکار بود . بدیهی است که اختلاف این مبلغ در زمان ابلاغ حکم با تاریخ امروز نجومی است. قیمت یورو در روز اعلام محکومیت پرسپولیس با قیمت 39747 ریال معمله می شد وبدهی او  باقیمت آن روز   5 میلیارد و 200 میلیون بود ولی با افزایش قیمت ارز در کشور 2 سال بعد قیمت یورو به  60130 ریال افزایش یافت که معادل 7 میلیارد 800 میلیون  ریال بود. یعنی باشگاه پرسپولیس در طی دو سالی می بایست رقم 2 میلیارد و 600 میلیون بیشتر برای پرداخت بدهی نیاز داشت. حال این مثال و هزاران مثال دیگر را می توان به باشگاه های ایرانی نیز تعمیم داد. در مجموع ٢٧ بازیکن خارجی در آستانه شکایت از باشگاه‌های ایرانی هستند یا شکایت کرده‌اند که اگر همه آنها از فوتبال ایران شکایت کنند فاجعه‌ای عظیم در فوتبال ایران رخ خواهد داد. باشگاه‌های ایرانی بالغ بر ٢٧‌میلیارد تومان به بازیکنان خارجی بدهکار هستند . متاسفانه فوتبال ایران در سال‌های اخیر تبدیل به حیاط خلوتی برای بازیکنان خارجی بی‌کیفیت شده است. ورود بی‌رویه بازیکنان خارجی به فوتبال ایران که همواره بدون نظارت فدراسیون بوده، نه‌تنها سودی برای فوتبال ایران نداشته بلکه انبوهی از پرونده و شکایت را روی دست ایران گذاشته که آبرو و اعتبار فوتبال کشورمان را در دنیا هدف گرفته است و این شکایت سالانه تعدادشان نیز افزایش می یابد .

راه حل چیست ؟

پس از بررسی موارد بالا می توان نتیجه گرفت بالارفتن قیمت ارز هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم درچرخه اقتصاد ورزش و به خصوص فوتبال تاثیر زیادی می گذارد . بزرگترین مشکل اقتصاد صنعت  فوتبال ما ،وابستگی این صنعت به صنایع و نهادهای مالی کشور است، این ارتباط به گونه ای است که می توان چرخه صنعت فوتبال را زیر مجموعه ، چرخه اقتصاد کشور در نظر گرفت . زیان ده و بالا بودن هزینه های انجام شده در این صنعت  باعث شده است که هزینه های فوتبال از طریق نهاد های مالی  کشور تامین شود که عمدتا در اقتصاد کشورما نیز تاثیر منفی می گذارد . بهترین راه حل برای این چالش جداسازی چرخه صنعت فوتبال از چرخه اقتصادی کشورو وابسته کردن چرخه اقتصاد کشور به چرخه اقتصاد فوتبال می باشد . یعنی چرخه اقتصاد فوتبال خود به یک چرخه مجزا تبدیل شود و به یکی از راه های درآمد زایی برای کشور تبدیل شود . در سال 2008 پس از بحران ایجاد شده در سراسر جهان کشور هایی همانند یونان ، اسپانیا ، پرتغال و... دچار بحران اقتصادی شدند . ورشکستگی بانک ها  بالا رفتن بدهی دولت به کارکنان و تورم ایجاد شده در  سایر کشور باعث شد که این کشور ها در آن سال دوران بحرانی داشته باشند . در حالی که انتظار می رفت که بحران اقتصادی ئر این کشور ها در صنعت فوتبال نیز تاثیر بگذارد، ولی این گونه نشد . تیم های رئال مادرید ، بارسلونا و آتلتیکو مادرید در آن سال به جای کاهش هزینه های خود ،هزینه های خود را بیشتر کردند و شاید دو سال بعد رئال مادرید توانست بازیکنانی همچون کاکا ، رونالدو و .... را جذب کند و دستمزد های بالایی را بپردازد و با جذب توریست از سراسر جهان خود باعث درآمدزایی برای کشورشان در شرایط بحرانی شدند .

تاثیرات مثبت

وضعیت به وجود آمده به جز تاثیر منفی ، تاثیر مثبت نیز می تواند در اقتصاد کشور داشته باشد ، افزایش سود حاصل از ترانسفر بازیکن داخلی به خارج از کشورپس از جام جهانی 2018 ودر نقل و انتقالات تابستان  که احتمال لژیونر شدن بازیکنان داخلی (خصوصاً ملی پوشان) افزایش می یابد و حتی بازیکنان خارجی حاضر در ایران ، می تواند سود بالایی را با تحویل ارز به این باشگاه ها تزریق می کنند. انتقال بازیکنان به خارج از کشور در به کار گیری استعداد ها نیز در تیم ها کمک می کند وقتی مربیان نتوانند بازیکنان خارجی مدنظر خود را جذب کنند و بازیکنی نیز در نقل و انتقالات نباشد که پاسخگوی نیازهای آن ها باشد به ناچار به تیم های پایه خود روی آورده و جوانان بیشتری جذب تیم ها شده و فرصت بازی پیدا می کنند. جسارت مربیان افزایش می یابد و قاعدتاً استعدادهای بیشتری در فوتبال ایران خود را اثبات خواهند کرد . مشخصاً تهدیدهای ناشی از افزایش قیمت ارز بیشتر از فرصت هایی است که این معضل در پیش روی فوتبال ایران قرار می دهد. این امر در اردو های پیش از فصل و نیم فصل تیم های لیگ برتر نیز می تواند تاثیر بگذارد ،بدیهی است با افزایش قیمت ارز تمایل باشگاه ها به برپایی اردوهای خارجی کاهش پیدا می کند و فرصت خوبی برای کمپ های داخلی خواهد بود تا پذیرای تیم های مختلف باشند و وجوه باشگاه ها در داخل همین کشور خرج شده و از خروج ارز جلوگیری شود. ساخت کمپ های تمرینی مناسب با تجهیزات به روز دنیا در نقاط خوش آب و هوای کشور، ساخت و تجهیز مراکز اقامتی در مجاورت کمپ های تمرین، برقراری امکانات گردشگری مناسب به منظور پر کردن اوقات فراغت کادر فنی و ورزشکاران و با برگزاری اردوهای داخلی ضمن کاهش فشارهای ذهنی به ورزشکاران ایرانی که وابستگی زیاد به خانه و خانواده خود دارند به ایجاد شغل پایدار و کاهش قسمتی از بحران بیکاری درکشور نیزکمک خواهد کرد.پس میتوان گفت  با رفع موانع موجود و تقویت بخش خصوصی به ورزش و اشتغال کشور کمک می کند .

فوتبال ایران به لحاظ مالی در سراشیبی سقوط قرار دارد و وجود مانعی به نام افزایش ارزخود شیب این سقوط را بیشتر می کندکه باعث ایجاد تهدید ها و فرصت ها می شود . در این میان نقش عوامل درونی و بیرونی نیز در فوتبال تاثیر مستقیمی دارد . حضور مدیران کاربلد و جوان در کنار پیشکسوتان در باشگاه ها و مدیریت درست و برنامه ریزی های بلند مدت می تواند به ساختار باشگاه ها کمک کند تا با مدیریت درست این بحران را پشت سر بگذارند در این میان هواداران نیز نقش مهمی را بر عهده دارند ، در چند سال گذشته آمار منتشر شده از حضور تماشاگران در ورزشگاه ، نشان می دهد که میل رغبت آن ها برای حضور در ورزشگاه کم شده است . شرایط فعلی اقتصادی حاکم بر جامعه در حضور آن ها در ورزشگاه تاثیر می گذارد و باشگاه ها از فاکتوری به نام هوادار در بازی خانگی محروم هستند . هواداران در فصل جدید می توانند با حضور در ورزشگاه و کمک به باشگاه مورد علاقه شان به باشگاه خود در این شرایط اقتصادی کمک کنند و یار دوازدهم تیمشان باشند تا فوتبال کشورمان همانند کشور پرتغال به یکی از بزرگترین کارخانه های بازیکن سازی جهان تبدیل شود و با ورود پول به چرخه اقتصاد کشور در شرایط سخت حال حاضر به مردم جامعه کمک کند 

نویسنده: آرتین چراغی