خبرگزاری شبستان - سرویس قرآن و معارف: "آسیب شناسی فرهنگی امام در صحیفه بسیار عمیق و برجسته است. امام در این وضعیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آشفته و بغرنج و از سوی دیگر سایه سنگین ظلم امویان و جنگ های پیاپی در میان امت اسلام که باعث اختلاف، شقاق و کشتار مسلمانان می شد سعی می کرد تا وحدت امت اسلامی را حافظ باشد.  جهان اسلام در این دوره، از سیره پیامبر (ص) فاصله بسیار گرفته بود چرا که پیامبر  صل الله علیه وآله هرگز مایل نبود که میان امت اسلام تفرقه و اختلاف بیشتر از آنچه بود ایجاد شود؛ آن حضرت  اساس همدلی و وحدت میان مسلمانان را بر امامت نهاد و از بین بردن اختلافات قبیله ای و عشیره ای را با محوریت امامت حل کرد  لذا امام سجاد علیه السلام در دعا و نیایش  های صحیفه سجادیه ضمن شناساندن  اهل بیت و امام به دوری از تفرقه و نفاق از امت اسلام می کوشد.

از آسیب های بزرگ عصر امام سجاد ( ع) گرایش روسا و فرمانداران به ثروت اندوزی بود. وقتی امکانات و بیت المال مسلمین در اختیار مشتی فاسق به نام بنی امیه قرار گرفت و آنان املاک را تیول خود قرار داده و به ثروت اندوزی پرداختند و مادی گرایی را در جامعه با رفتار خود ترویج دادند گرایش به ثروت اندوزی و گرفتن مالیاتهای سنگین از مردم را فرهنگ نمودند و به جای ارزشها نشاندند و امام می دید که امت اسلامی با این آسیبها به سوی سقوط می رود با زبان دعا و نیایش در اصلاح این جامعه می کوشد و این کوشش بر اساس وظیفه و تکلیف الهی بود که امام را آرام نگذاشت ؛ پناه آوردن مردم به خاندان رسالت راه نجات امت از سقوط و انحطاط معرفی می شود ."

آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه درباره جایگاه و ارزش های کتاب صحیفه سجادیه مشتمل بر نیایش های عارفانه و عاشقانه امام سجاد علیه السلام است.  

در روز ولادت باسعادت امام سجاد زین العابدین علیه السلام قرار داریم. امامی که گنجی ارزشمند را در میان ما به ودیعه نهاده است و آن نیایش های عارفانه و عاشقانه حضرت با معبود است. نیایش هایی که اگرچه خطاب آن به خداوند است اما درس اخلاق و زندگی و معرفت یابی است. می خواستم قدری درباره ارزش ها و جایگاه این نیایش ها با ما سخن بگویید.

كتاب شريف صحيفه كامله سجاديه‏ كه دريايى از لطايف روحى و حقايق الهى در آن نهفته شده و ابواب آن را كه به صورت دعا آمده است، شصت و يك باب ذكر كرده‏اند؛ و درس بزرگى از مكارم و فضايل اخلاقى و انواع خير و نيكى و طرق مختلف عبادت است. اين كتاب مشحون از حقايقى است كه به ما مى‏آموزد تا چگونه درهاى سعادت را به روى خويش بگشاييم و در شدايد و مهمات و مشكلات چگونه به درگاه بارى تعالى پناه ببريم و حوائج خود را از او بخواهيم؛ زيرا كه اين كتاب درباره موضوع مهم دعاست، و انسان را به اين حقيقت واقف مى‏سازد كه از اين آيه كه خداى تعالى فرمود: "مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم." چگونه بهره برگيرد، این کتاب جایگاه بزرگی دارد و به قرآن صاعد و زبور آل محمد (ص) نیز معروف است دهها شرح وتوضیح برآن نوشته اند که از جمله شروح معتبر شرح سید علی خان مدنی شیرازی است که زیبا و عمیق و جامعیت خاص دارد. از نظر سندی نیز معتبرترین متن دارای سند می باشد ؛ علما و دانشمندان بزرگ اهل سنت بویژه در مصر و لبنان  به این کتاب به دیده حیرت نگریسته و آن را از ذخایر بی مانند اسلامی نامیده و به نفیس و بی بدیل بودن آن توجه نموده اند.

همين كه علما و دانشمندان در ميان ساير كتب حديث به مزايا و مضامين درخشان كتاب صحيفه پى بردند به طور بى‏سابقه‏اى از آن استقبال كرده و مورد توجهش قرار دادند و به تهيه نسخ كثيرى كه از شماره بيرون رفته بود پرداختند؛ تا آنجا كه ابواب آن را با خطوط طلايى و نسخه‏هاى نفيسى بر اوراق ترمه و انواع ديگر نوشتند و به صورت چاپ سنگى درآوردند و براى حفظ و نگهداريش سخت كوشيده اند خود تبیینی است از جایگاه این کتاب والا.

حوادث زمانه امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه چه بازتاب و انعکاسی داشته است؟

دوران امامت امام سجاد علیه السلام سخت ترین دوران امامت بود آموزه های اسلام در طول دوره۲۰ ساله حکومت معاویه کاملاً رنگ باخته و مردم از سنت و سیره پیامبر بی خبر بودند چنانکه برخی حتی از وجود فرزندان و اهل بیت پیامبر (ص) خبر نداشتند و امویان را اهل بیت پیامبر می شناختند که در جریان اسارت اهل بیت در شام این حقایق به وضوح دیده می شود لذا یکی از محور فعالیت های امام معرفی اهل بیت به جامعه بود.

دیگر فعالیت امام این بود که جمعیت شیعه را که از انگشتان دو دست فراتر نمی رفت و محبین اهل بیت و مومنان واقعی را تربیت کند. دراین راستا نیز امام فعال بود از جمله کارهایش تربیت بردگان و آزاد کردن آنها بود.

یکی از تلاشهای امام در این آشفتگی اصلاح اجتماعی بود که در دعاهای صحیفه نیز این رویکرد و دعا به اصلاح امت برجسته دیده می شود ودعا به وحدت امت اسلامی نیز در متن صحیفه نمایان است که امام به اصلاح امور امت اسلام وکاستن از تفرقه دعا و نیایش می نماید

صحیفه با وجود اینکه زیاد مورد توجه علما و دانشمندان و حکما و...ب وده است و شروح فراوان به آن نگاشته اند  اما هنوز پرده های زیادی بر روی حقایق آن وحود دارد همانند قرآن کریم که باید عمیقا مورد توجه و شناخت وسیع و ژرف قرار گیرد ؛ در صحیفه امام ضمن آسیب شناسی عمیق از جامعه و امت اسلامی برای درمان این آسیبها نیز چاره جویی نموده و برگشت به سنت نبوی و معارف قرآن را یکی از درمانهای دردهای جامعه و امت اسلامی  بر می شمارد .

در زمان امام (ع) تفرقه یکی از گسلهای بزرگ و عمیق امت اسلام است ؛ لذا زمان امامت امام سجاد (ع) حوادث تلخ و قیام های فراوان اجتماعی رخ داد که یکی از آنها شهادت امام حسین (ع) است. قتل بزرگان و فرزندان پیامبر مانند زید ویحی و... آسیب بزرگی بود که عده ای را به قتل فرزندان و آزار امت سوق می داد.  حادثه تلخ و فجیع حره که حرم رسول الله مورد تعدی قرار می گیرد حرمت صحابه شکسته می شود همه اینها آسیبهایی است که بر امت اسلام وارد می شود . امام به همه آنها به شکل ریشه ای شناخت دارد  و چاره می جوید و به مردم معرفی می کند در قالب دعا ونیایش ،

البته امام سجاد علت العلل این آسیبها را در شناخته نشدن امام در جامعه که همان خاندان نبوت بودند  معرفی می کند و در کتاب صحیفه به این مسئله و به معرفی امام می پردازد: « اللهم انک ایدت دینک فی کل اوان بامام اقمته علما لعبادک ومنارا فی بلادک »

همچنان که اشاره فرمودید اگرچه ما در صحیفه سجادیه ظاهرا با یک کتاب دعا مواجه هستیم اما در باطن و عمیقا با یک کتاب چندوجهی طرفیم که زمانه و وضعیت موجود و کژروی ها در آن مطرح می شود. در این باره چه نکاتی برجسته است؟

آسیب شناسی فرهنگی امام در صحیفه بسیار عمیق و برجسته است. امام در این وضعیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آشفته و بغرنج و از سوی دیگر سایه سنگین ظلم امویان و جنگ های پیاپی در میان امت اسلام که باعث اختلاف، شقاق و کشتار مسلمانان می شد سعی می کرد تا وحدت امت اسلامی را حافظ باشد.

جهان اسلام در این دوره، از سیره پیامبر (ص) فاصله بسیار گرفته بود چرا که پیامبر  صل الله علیه وآله هرگز مایل نبود که میان امت اسلام تفرقه و اختلاف بیشتر از آنچه بود ایجاد شود؛ آن حضرت  اساس همدلی و وحدت میان مسلمانان را بر امامت نهاد و از بین بردن اختلافات قبیله ای و عشیره ای را با محوریت امامت حل کرد  لذا امام سجاد علیه السلام در دعا و نیایش  های صحیفه سجادیه ضمن شناساندن  اهل بیت و امام به دوری از تفرقه و نفاق از امت اسلام می کوشد.

از آسیب های بزرگ عصر امام سجاد ( ع) گرایش روسا و فرمانداران به ثروت اندوزی بود. وقتی امکانات و بیت المال مسلمین در اختیار مشتی فاسق به نام بنی امیه قرار گرفت و آنان املاک را تیول خود قرار داده و به ثروت اندوزی پرداختند و مادی گرایی را در جامعه با رفتار خود ترویج دادند گرایش به ثروت اندوزی و گرفتن مالیاتهای سنگین از مردم را فرهنگ نمودند و به جای ارزشها نشاندند و امام می دید که امت اسلامی با این آسیبها به سوی سقوط می رود با زبان دعا و نیایش در اصلاح این جامعه می کوشد و این کوشش بر اساس وظیفه و تکلیف الهی بود که امام را آرام نگذاشت ؛ پناه آوردن مردم به خاندان رسالت راه نجات امت از سقوط و انحطاط معرفی می شود.