چکیده

گرایش های اسلام سلفی از جاوه تا آفریقا و از مشرق اسلامی تا مغرب عربی، گسترده شده اند؛ مغرب زمین نیز از حضور و تأثیرها (و گاه آسیب) سلفی گرایی، بی نصیب نبوده است؛ در جامعه فرانسه نیز، حضور اندیشه ها و نمادهای ظاهری اسلام سلفی و هنجارهای پوششی زنان و مردان مسلمان هوادار و معتقد به آموزه های سلفی، کم   و بیش، مشهود است.
مقاله حاضر، ضمن مروری بر تبارشناسی جریان های سلفی، به بررسی زمینه ها و علل رشد سلفی گری در فرانسه می پردازد و با تشریح اشکال مختلف جریان یادشده در این کشور، تلاش می کند دریابد که جریان های اسلام گرای سلفی در فرانسه، از چه ویژگی هایی بهره مندند، چه اهدافی را دنبال می کنند و به ویژه خاستگاه های فکری و نظری آنها در خارج از خاک فرانسه کجاست؟ فرضیه ای که در این پژوهش، بررسی و آزمون خواهدشد، این است: درعین حالی که سیاست های تبعیض آمیز فرانسه نسبت به مسلمانان حاضر در این کشور، تأثیرهایی را بر رادیکال شدن آنها برجاگذاشته است، نقش عوامل خارجی در این میان، ازلحاظ نظری بسیار پررنگ تر است. این پژوهش درراستای تحلیل مبانی فکری و رفتاری سلفی گری در فرانسه به این نتیجه دست می یابد که جریان سلفی فرانسوی، تحت تأثیر دو حوزه  جغرافیایی «عربستان و شمال آفریقا» قراردارد و سه طیف عمده  سلفی سنت گرا، سیاسی و جهادی در درون آن فعال اند. طیف سلفی سنت گرا که به امر تبلیغ دین و دعوت اهتمام دارد، در میان مسلمانان فرانسه، طرفدارانی بیشتر داشته، مساجدی را در این کشور دراختیاردارد؛ باوجوداین، بیشترین پوشش رسانه ای از آنِ سلفیان جهادی است که گروهی کم شمارند ولی سازمان یافته تر عمل می کنند.

کلیدواژه ها

سلفی گری، فرانسه، اسلام، جهاد، تبارشناسی

فرانسه با دارابودن بیش از شش میلیون مسلمان در قلمرو سرزمینی خود، در میان سایر کشورهای اروپایی، بیشترین تعداد مسلمانان را در خاک خود جای داده است؛ اگرچه غالب این مسلمانان در زندگی اجتماعی خویش، رفتارها و گرایش هایی مسالمت جویانه را درپیش گرفته، خود را به رعایت قواعد حیات سیاسی و اجتماعی در جامعه فرانسه مقید  می دانند، گروه هایی از آنها نیز در قالب جریا ن های اسلام گرایی سلفی، گرایش هایی معارضه جویانه و افراط گرایانه دارند.

 فرانسوی ها، مردانی مسلمان با شلوارهای کوتاه، عرق چین و ریش بدون شارب و زنانی از سر تا به قدم پوشیده با نقاب و برقع در جامعه خود را مصادیقی از گرایش های سلفی گرایانه اسلامی تلقی می کنند؛ پدیده ای کم شمار، ولی توجه برانگیز که در ذهن و خاطر هر رهگذری (ناخودآگاه) اثرمی گذارد؛ اثری که بسته به موقعیت، باور و دانسته های مخاطب، متفاوت است.

در کنار حضور محسوس و مشهود پدیده  اسلام سلفی در فرانسه، حضور آن در شبکه ها و فضای مجازی و رسانه های خرد (مانند سایت ها، وبلاگ ها، حساب های توئیتری و به ویژه پست های ویدئویی یوتیوب)، نیز محسوس است که باید ریشه های آن را در خصلت دعوتی و تبلیغی جریان سلفی جستجوکرد؛ ازسوی دیگر، جامعه و رسانه های فرانسوی نیز در بررسی مسائل مربوط به هویت فرانسوی و فرایند جذب و حل هویت های مهاجر، توجهی خاص را بر گروه های سلفی متمرکزساخته، توجه رسانه ای بیشتری به گروه هایی هویت خواه مانند سلفیان اختصاص می دهند و آنها را نماینده  اسلام موجود و درحال رشد در فرانسه و خطری برای آینده  کشور و انسجام آن و هویت فرانسوی قلمدادمی کنند؛ به  بیان دیگر، نیاز و وابستگی متقابلی میان دو طیف هویت خواه اسلامی و فرانسوی (به نمایندگی راست افراطی) برای دیده شدن در مناسبات سیاسی و اجتماعی پدیدآمده است که رسانه ها گاهی، به دنبال موضوعی کوچک مانند «مسئله حجاب، چندهمسری، نماز جماعت در خیابان یا ساخت مناره و مسجد» به آن دامن می زنند و بر موج اسلام هراسی، سوار می شوند و در آتش آن می دمند.

نیازی دوگانه و دوسویه به دیدن و دیده شدن، به ابراز وجود و احساس خطر که در یک نکته به هم می رسند: ضرورت بازنگری در وضعیت اسلام در فرانسه و درانداختن طرحی نو برای اسلامی فرانسوی و البته با دو جهت گیری متفاوت: یکی درپی به رسمیت شناختن تمام و کمال حضور اسلام در فرانسه و دفاع از شهروندان مسلمان آن و رفع تبعیض از آنها، و دیگری به دنبال مهار قانونی آن در چارچوب قانون لائیسیته به شکلی مدنی و با پاسداشت تقدم و برتری ارزش های لائیک جمهوری در حوزه  عمومی.

درهرحال، وجود و فعالیت جریان های اسلام گرای سلفی در فرانسه، واقعیتی اجتماعی است که با توجه به ضرورت های امروز جهان اسلام و تصویری نامناسب که از جهت گیری ها و رفتارهای افراط گرایانه برخی از این جریان ها در افکار عمومی جهانی منعکس می شود، ضرورت دارد که مطالعات و بررسی هایی دقیق درخصوص ریشه ها و زمینه های شکل گیری آنها به عمل آید تا بتوان گرایش ها و رفتارهای پیروان و طرفداران این جریان ها را تجزیه وتحلیل کرد.

پرسش هایی که این پژوهش، درصدد یافتن پاسخ هایی برای آنهاست، عبارت اند از اینکه «آیا سلفی گری به عنوان جریانی دینی در فرانسه، به طور فعال حضوردارد؟ شمار سلفیان در فرانسه چقدر برآوردمی شود؟ دراصل، سلفی گری به چه معناست؟ و در فرانسه چه نمودهای مشخصی دارد؟ مراکز عمده  سلفی در فرانسه کجا هستند؟ شیوه های تبلیغی آنها چیست؟ فعالیت های دینی، اجتماعی و  به احتمال (احیاناً)، سیاسی آنان کدام است؟ وجهه  دینی و اجتماعی این جریان نزد مسلمانان فرانسوی و دیگر شهروندان چگونه است؟ آیا سازمان دهی خاصی (فراتر از مساجد و مدارس) دارند؟ روابط این جریان و رجال سلفی با جریان کلی سلفی در خارج از فرانسه (جریان سلفی در مصر و عربستان سعودی و به طور مشخص، وهابیت) چیست؟

برای پاسخ به این پرسش ها، نخست به اختصار به تاریخچه  حضور اسلام در فرانسه، موج های مهاجرت مسلمانان به فرانسه در سال های پس از جنگ جهانی اول و دوم، و نقش فرهنگ بومی- مغربی در شکل گیری هویت مسلمانان مهاجر اشاره خواهدشد و روند شکل گیری هویت اسلامی و برآمدن پدیده  اسلام سلفی از درون آن و در سایه  رویدادهای سال های نبرد ضداستعماری و رهایی بخش و بحران های منطقه ای در زمان جنگ سرد و پس  از آن بررسی خواهدشد؛ سپس به اختصار به مفهوم و مبانی و تاریخ سلفی گری معاصر، مختصات اسلام سلفی در فرانسه، نمایندگان آن و گروه ها یا شخصیت های برجسته  آن خواهیم پرداخت و اصناف سلفی گری در فرانسه معرفی خواهندشد؛ در پایان نیز، به طور اجمالی، به حضور سلفیان در فضای مجازی فرانسوی نگاهی خواهیم انداخت تا از این طریق، تصویری شفاف از فعالیت های آنان به دست داده شود.

الف- پیشینه تحقیق

مطالعاتی بسیار درزمینه  اسلام گرایی در جهان اسلام و خاورمیانه به صورت عام، و در غرب و فرانسه به صورت خاص انجام شده اند؛ شمار این پژوهش ها پس از رویداد یازدهم سپتامبر 2001 به طوری چشمگیر رشدداشته است؛ باوجوداین، پژوهش های انجام و منتشرشده در باب جریان سلفی در فرانسه، بسیار کم شمارند؛ شاید این نقص با نظرداشت تداخل مفاهیم اسلام گرایی و سلفی گری قابل چشم پوشی باشد؛ اما با توجه به پیچیدگی جریان های اسلام گرا در دهه  اخیر و گسترش فعالیت ها و گرایش های آنان، تحلیل و مطالعه این جریان ها ضرورتی بیشتر را می طلبد.

مهم ترین پژوهش منتشرشده در باب سلفی گری در فرانسه، کتابی با عنوان سلفی گری امروز: جنبش های فرقه گرا در غرب [1]به قلمسمیر امقر[2] است؛ این کتاب درواقع، رساله  دکتری نویسنده در رشته جامعه شناسی است که زیر نظر اولیویه روا[3]مدیر پژوهشی در مدرسه  عالی علوم اجتماعی پاریس[4] گذرانده شده است. کتاب، حاصل پژوهشی درخصوص پدیده  اسلام سلفی است.

پژوهشگر در خلال نٌه سال (از 2002 تا 2011) با 87 نفر از هواداران سلفی (در محدوده  سنی 19 تا 54 سال) در مناطق مختلف فرانسه و نیز در بلژیک، انگلستان، کانادا و ایالات متحده مصاحبه کرده است. وی همدلانه به شبکه های سلفی در اروپا و آمریکای شمالی واردشده، و به گفته  خود، رابطه ای دوگانه مبتنی بر محبت و تنفر هم زمان نسبت به آنان پیداکرده است؛ ولی به عنوان پژوهشگر علوم اجتماعی، فاصله  خود را با موضوع تحقیق حفظ کرده است.

در ادبیات موجود مبحث مورد مطالعه این پژوهش، همچنین می توان از دو کتاب دیگر، یعنی سلفی گری چیست؟[5] اثر برنار روژیه،[6] و کتابسلفی گری از خلیج [فارس] تا حومه [پاریس]: سلفی گری جهانی شده[7] اثر محمدعلی ادراوی،[8] نیز یادکرد که در غنابخشیدن به دانسته های موجود درخصوص جریان های اسلام گرای سلفی، مؤثر بوده اند.

نوآوری مقاله حاضر در مقایسه با سایر پژوهش های انجام شده در این زمینه، درباره بازشناسی ریشه های خارجی جریان های اسلام گرای سلفی در فرانسه است که منشأ این جریان ها را ازلحاظ فکری و نظری (تئوریک)، عربستان سعودی و شمال آفریقا  می داند.

ب- مبانی نظری سلفی گری

1- مفاهیم

برای آنکه مفهوم سلفی گری[9]  (آنچنانکه این واژه در زبان و فرهنگ سیاسی فرانسوی رایج است) فهمیده شود، بهتر است به فضای مفهومی و مفاهیم همبسته  آن رجوع شود؛ این مفهوم در فرهنگ سیاسی امروز فرانسه، در درون مفاهیم کلان «سنت گرایی،[10] بنیادگرایی،[11]تعصب [12] یا تمامیت خواهی[13] و افراطی گری[14] یا رادیکالیسم[15]» و در بطن مفاهیم جزئی تر «اسلام گرایی،[16]جهادگری[17] و طالبانی گری[18]» مطالعه می شود.

اصطلاح بنیادگرایی به گرایش هایی اطلاق می شود که در برابر ایدئولوژی یا الهیات لیبرال، به صورتی محافظه کارانه با رجوع و ارجاع به اصول فکری (و به طور عمومی دینی) مشخص، آمریت آنها را می پذیرند؛ این اصطلاح با وجود «خصلت دینی»، به اسلام و جریان های اسلامی اختصاصی ندارد.

 در این میان، اصطلاح های تعصب و تمامیت خواهی، بیشتر وجه دینی و سنت خواهی دارند. درحالی که تعصب گرایی بر شیوه  حمایت از سنت اشاره دارد، تمامیت خواهی بر حفظ کلیت آن (در برابر اصلاح گرایی[19]) اطلاق می شود؛ سنت گرایی (در برابر نوگرایی[20]) نیز در مفهومی عام به جریانی اطلاق می شود که به پاسداشت سنتی دینی، سیاسی و اجتماعی اهتمام می ورزد. افراطی گری (در برابر اعتدال گرایی) به جریانی گفته می شود که گرایشی تندرو و پرخاش گرانه دارد و درپی تغییر خشونت بار، سریع، انقلابی، جذری (رادیکال) و براندازانه است و بیشتر درزمینه  سیاسی به کارمی رود.

اسلام گرایی به جریانی اطلاق می شود که به دخالت دین (اسلام) در حوزه  عمومی و سیاسی باوردارد و برای اجرای شریعت اسلامی و برپایی حکومت اسلامی، از روش های مسالمت آمیز یا قهری استفاده می کند. جهادگرایی، بیانگر جریانی است که با اعتقاد به اسلام سیاسی، برای برپایی حکومت مبتنی بر شریعت اسلامی، به کاربست خشونت و نیروی نظامی با فرمان جهاد (ضد کافران)، متوسل می شود. طالبانی گری، شیوه  خاص اسلام سیاسیِ جهادیِ پیاده شده در افغانستان است که با اجرای شریعت، جنگ داخلی و فرقه ای و قومی، همراه بود.

سلفی گری، جریانی اصول گرا و اسلام گراست که می تواند سیاسی باشد؛ درحالی که به طور عمومی، غیرسیاسی است؛ جریان های سلفی سیاسی نیز می توانند برای اجرای شریعت و برپایی حکومت اسلامی، بر آموزه های جهادی یا حزبی تکیه کنند و به نبرد نظامی یا کارزار حزبی برای دستیابی به قدرت، متوسل شوند.

این نکته را بایددرنظرداشت که هر سلفی به ضرورت، جهادگر نیست و هر جهادگر مسلمان هم، لزوما سلفی نیست؛ هرچند جریان های جهادی سیاسی معاصرِ فعال در حوزه  اهل سنت، به طور عمومی از آموزه های سلفی، سیراب شده اند. شمار و گستره  فعالیت سلفیان مذهبی (تنزه طلب)، بیش از دیگر گروه هاست؛ هرچند گروه های دیگر به دلایل روشن سیاسی، در رسانه های جمعی، بیشتر دیده می شوند.

1-1 سلفی گری به مثابه  اندیشه  بازگشت[21]

سلفی گری به عنوان پدیده ای نو در عرصه  تحولات اجتماعی و سیاسی در اروپا، مجموعه ای از اندیشه و عمل است که مبانی و انگیخته هایی کهنه و نو برای تجدید حیات در گستره  گیتی یافته است. شرایط بین المللی در جهان، پس از رویداد یازدهم سپتامبر 2001 و حملات انتحاری به برج های مرکز تجارت جهانی در نیویورک، به تغییر معادلات سیاسی در سطح جهانی و منطقه ای انجامید؛ این دگرگونی در خلأ روی نداد؛ بلکه در تاریخ سیاسی منطقه  جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا (به ویژه در آنچه خاورمیانه نامیده می شود)، زمینه هایی نظری و عملی داشته است.

اندیشه  سلفی را باید در شمار «اندیشه های بازگشت» دسته بندی و معناکرد.

ویژگی اصلی اندیشه های بازگشت، خصلت ایدئولوژیک و یوتوپیایی آنها در اعتراض نسبت به وضع موجود و بازگشت به وضعیتی مفقود و مطلوب است که به جای آنکه در آینده باشد، در گذشته قراردارد؛ چنین اندیشه ای، بیشتر در دوران گذار و دوران عدم استقرار، پدیدار می شود و خود، نشانه ای از وجود بحران (در هویت یا در حوزه های فرهنگ، سیاست و اجتماع) است؛ در واقع، متعلق این بازگشت است که رویکرد کلی و راهبرد آن را مشخص می کند: بازگشت به خود (خویشتن خویش) در رویکرد هویتی؛ به سنت (به مثابه  گنجینه  قابل اتکا در روزگار گذار؛ منبع ارزش ها، دانش ها و روش ها برای مقابله با بحران) در رویکرد سنت گرا، و به مبدأیی تاریخی (مانند صدر اسلام یا خلافت راشدین یا حتی خلافت  عثمانی به عنوان آخرین رمز وحدت اسلامی و نماد جامع دین و دنیا) در رویکرد بنیادگرا یا تجدیدنظرطلب (در اصطلاح مثبت).  

اگر سلفی گری را جریانی برای بازگشت به الگو و روش زیست مسلمانی در صدر اسلام (با به تعبیر خود آنان رجوع به سیره  سلف صالح) بدانیم، می توان پرسش های چیستی و چرایی آن را در دو مرحله  شکل گیری و ظهور اندیشه یا جریان و بازتولید آن برکشید و پرسید: «اندیشه یا جریان سلفی در پاسخ به چه بحرانی شکل گرفته است؟» و هربار با ظهور آن در هر محیط تازه، پرسید که «چه عواملی به بازتولید آن کمک کرده اند؟».

درواقع، ورای مبانی فکری، از منظر تاریخ اندیشه  اجتماعی پدیده های دینی، بازتولید سلفی گری واکنشی تنزیه طلبانه یا تغییرطلبانه در برابر واقعیت بیرونی و اجتماعی- سیاسی تحمیل کننده است؛ واقعیتی که در زبان دینی از آن به حوادث واقعه تعبیر می شود؛ این حادثه یا واقعیت می تواند بحرانی مقطعی، مانند حمله  نظامی یا رویدادی نمادین مانند فروپاشی و الغای خلافت اسلامی (در زمان حمله  مغولان در سال 555 ه.ق. یا الغای خلافت عثمانی در سال 1922) یا رویارویی با غرب (به مثابه  کل) باشد.

سلفی گری به مثابه  بازگشت به اسلام سلف، پاسخی به بحران سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی است که در آن، نسبتی میان تقوای سلف صالح و فتوحات نظامی آنان، برقرار می شود و بازگشت به تقوای سلف و سیره  آنان، رمز بازگشت به عصر فتوحات نظامی و خروج از بحران شمرده می شود .(Amghar, 2011:14-15)

مدرنیته به  مثابه  رویداد بزرگ دنیای متجدد و ورود عناصر بیگانه با سنت (مدرن) در ساختار جامعه  سنتی، چالشی پدیدمی آورد که به ازمیان رفتن انسجام درونی سنت و ناکارآمدی آن در پاسخ گویی به نیازهای زمانه می انجامد. اندیشه  بازگشت، سازوکاری برای بازگشت به انسجام درونی و هویت خودی و رسیدن به آرامش و امنیت ذهنی و اجتماعی است.

اندیشه ای که در آن، احساس خطر و ناامنی و ازدست دادن میراث کهن، آشکار است و با اعلام بی نیازی و استغنا از عناصر نو همراه است؛ از این منظر، سلفی گری (در سطح جمعی و فردی)، بیان احساس عدم اطمینان به آینده و نیاز به نقطه  اتکایی ماورایی برای گذر از بحران معنا (در سطح فردی، خانوادگی، جمعی و تاریخی) تلقی می شود.

واکنش سلفی گری به دنیای مدرن را می توان با تکیه بر مفهوم بدعت و تقابل آن با سنت نیز فهمید. در برداشت سلفی، هرآنچه در سنت پیشینیان نشانی ندارد، امری بی ریشه و بدیع شمرده می شود و در هر بدعتی، ضلالتی، نهفته است و ضلالت با کفر و ارتداد، برابر است. نفی امر نو با  ارجاع به ریشه ها، سنت ها و  بازسازی آن ها، یادآور نقش ریشه و تبار در جوامع عشیره ای با روابط مستحکم خانوادگی و قبیله ای نیز می تواندباشد.

این نکته را نیز نباید از نظر دورداشت که رویکرد سلفی، لزوما، ضد مدرن نیست؛ حتی برعکس، رویکرد سلفی به مقولات کهن و مظاهر مادی، برداشتی مدرنیستی است یا درنهایت، به حاکمیت رویکردی می انجامد که به سبب کاربرد افراطی ابزارهای مدرن (با غفلت از تبعات فرهنگی آن)، سنت را از مظاهر مادی آن جدا و نابودمی کند و به امری ذهنی و موهوم بدل می سازد؛ کاری که (در برداشت مدرنیستی و پوزیتیوستی)، مدرنیته با سنت انجام می دهد و آن را از درون تهی می کند و (آن را) در تاریخ و موزه ها محصورمیسازد؛ با این تفاوت که اندیشه  تنزیهی و توحیدی، با ایدئولوژی ترقی (در مفهوم مدرن آن)، جایگزین شده است.

 مناسبات سلفی با امر کهن، از مناسبات آن با امر نو و روزآمد، پیچیده تر است؛ درواقع، چالش اصلی رویکرد سلفی، چالشی هویتی است که در الهیات آن و برداشت خاص از مفهوم توحید ریشه دارد. با تقدس امر کهن (به نام شرک) مبارزه می کند؛ در برابر تصویر سنتی بت های شرک آلود، تصویری بی تمثیل از خداوند را برمی کشد اما ازآن سو، در برابر امر نو و مظاهر آن، نرمشی بیشتر نشان می دهد؛ به گونه ای که الهیات جزمی خود را به مناسبات قدرت مبتنی بر آموزه های دینی تقلیل می دهد؛ به این معنا که برداشت ظاهری و صوری از مفاهیم توحید و شرک و مصادیق آن، هندسه ای از مذهب، هنجارها و مناسبات قدرت پدیدمی آورد که در آن، براساس اصل انتفاع و اصل نفی سلطه، کاربرد مظاهر فنّاوری غربی در خدمت آموزه های دینی پذیرفته می شود؛ در این میان، شاخه ای از اندیشه  سلفی (یعنی جناح جهادی آن) درپی درک مناسبات استعماری و  نواستعماری، درصدد تغییر نظام سلطه و بازگشت به  نظام خلافت است که خود، بیشترین سهم و انتفاع را از این مناسبات در حدوث و بقا برده و می برد؛ چنین بازگشتی به شیوه  زیست سلف صالح، چنانچه با دواعی سیاسی و جهادی بیامیزد و از لوازم اندیشه و مظاهر دنیوی مدرن، غافل شود و چهره ای خشونت بار و تنفرآمیز را از اسلام به افکار عمومی جهانی عرضه کند، سرانجام به طرحی (پروژه ای) سیاسی برای پیشبرد سیاست های مقطعی نظام سلطه بدل می شود. تاریخ گروه های سلفی جهادی در افغانستان، بوسنی، عراق، لیبی، سوریه، یمن و دیگر نقاط بحران در سه دهه  گذشته، این امر را تأییدمی کند.  

1-2 سلفی گری به مثابه الگوی زیست مسلمانی

سلفی گری دراصل، بازخوانی نقش دین در دنیای مدرن برپایه  تفسیری است که خود بر جامعیت و کمال دین، استوار شده است و در برابر دنیای متلاطم و مبانی نوشونده تمدن غربی، بازگشت به سلف صالح و تجدید دعوت را پیش پای انسان مسلمان در دنیای مدرن می گذارد. به عبارت دیگر، در برابر مسئله انحطاط و زوال تمدن اسلامی، ضعف جوامع اسلامی را در مقابل جوامع غربی، در سایه  دوری کشورهای اسلامی از پایه های دعوت نبوی و سیره  سلف صالح معنامی کند و بازگشت به اصول و مبانی و تجدید دعوت به شکل خالص را راه رستگاری مسلمانان در دنیا و آخرت می شمرد.

اگر رستگاری، مسئله اصلی رویکرد سلفی باشد، پاسخ آن، بازگشت است. آسیب شناسی سلفی، دوری از الگوی زیست اسلامی اصیل را به عنوان دلیل مطرح می سازد و برای رستگاری بشر، بازگشت به سلف صالح یا به تعبیری، بازگرداندن مناسبات صدر اسلام را طلب می کند.

فراتر از نمادهای بیرونی، سلفی گری، گرایشی فکری و عقیدتی است که برپایه آموزه های دینی کهن بناشده است و نه تنها بر فهمی خاص از اسلام به روش و سیره  صحابه و منهج سلف صالح پای می فشرد، بلکه همراه این فهم، نوعی الگوی رفتار اسلامی منطبق با سبک زندگی مسلمانان صدر اول را به عنوان شیوه  زیست مسلمانی، پیش پای زنان و مردان پیرو آیین سلفی قرارمی دهد و به گونه ای جزمی بر اصالت و حقانیت فکر و الگوی زیستی خود باوردارد؛ تاجایی که مرزهای مشخص عینی، ذهنی، عقیدتی و سلوکی را برای آنان ترسیم می کند. شکل دادن جامعه ای صالح متشکل از مسلمانانی که اندیشه، عقیده، عمل فردی و جمعی شان براساس منهج سلف و روش و قواعد خاص زندگی برگرفته از زندگی صحابه و تابعین باشد، هدف غایی دعوت سلفی  است.

آموزه  مرکزی سلفی گری، توحید است. شیوه  تبیین خلوص گرایانه از این آموزه، درعمل به توسعه  مفهوم شرک انجامیده است؛ به این معنا که نه  تنها در حوزه  اعتقادی، اقرار به یگانگی خداوند و بیان آن لحاظ شده است، بلکه التزام عملی به لوازم توحید نیز در بازتعریف آن، باریک بینانه (مداقه) مدنظر قرارگرفته است؛ بااین بیان، غیرمتدینان به ادیان آسمانی، مؤمنان به دیانت عیسوی و موسوی، و نیز مسلمانانی که با وجود اقرار به شهادتین (وحدانیت خداوند و رسالت نبی اسلام) به عقاید و رفتاری مغایر توحید (به تعبیر سلفی) ملتزم اند یا حتی اگر فساد عقیده نداشته باشند، بر گناهان بزرگ و کبیره  اصرارمی ورزند، همگی در ردیف مشرکان قرار می گیرند.

مفهوم سنت (در برابر بدعت) در کنار اصل عقیدتی توحید، الگوی زیست مسلمان سلفی را تبیین می کند. هر آنچه در سنت خالص صدر اسلام نیست و در منهج صحابه و تابعان قرینه ای برای تأییدش وجودندارد، بدعت است و هر بدعتی، مایه  ضلالت و گمراهی و در حکم کفر و شرک است. سنتی که با آموزه  مرکزی توحید، هماهنگ باشد و از مظاهر مشرکانه (به تعبیر سلفی)، دور باشد، اسلام ناب، و دینی خالص است که لب لباب دعوت سلفی است؛ دایره  این شرک موسع (از منظر توحید سلفیانه)، شمار بسیاری از شیوه های دیگر مسلمانی ازجمله تشیع و تصوف را می گیرد و هنگامی که با داعیه  تعهد و مسئولیت پاسداری از دین حنیف و آیین توحید می آمیزد، به صدور فتوای تکفیر و قتل مسلمانان به نام جهاد با مشرکان می انجامد.

«سلفی گری جهادی»، براساس برداشت مضیق از توحید، تکفیر و قتل عام افراد و گروه های معارض خود (اعم از گردش گران و شهروندان غربی تا شیعیان و مسلمانان غیرسلفی و معارضان سیاسی و رقبای سلفی جهادی) را توجیه می کند و البته در این عمل، بر فتوای شماری از عالمان سلفی استنادمی کند؛ هرچند در چنین مواردی، شخص سلفی در میدان عمل، خود تشخیص دهنده و تطبیق دهنده  حکم، مصداق و مجری آن است و فتوای پیشینی یا پسینی نقش تمهید یا توجیه امر واقع را بازی می کند

ج- تبارشناسی اندیشه  سلفی معاصر

تبار اولیه  بیشتر گرایش های سلفی اهل سنت و جماعت، به جریان اهل حدیث در قرن سوم هجری  بازمی گردد (که قرابت هایی با جریان اخباری در اسلام شیعی دارد). اهل حدیث در برابر اهل رأی، در منابع استنباط احکام بر کفایت نقل (کتاب و سنت) و عدم حجیت رأی و اجتهاد شخصی (و هرگونه استقلال عقلی برون نصی و قیاس) حکم می دادند: تفاوتی که میان اشاعره و معتزله و دو مکتب فقهی- روائی مدینه و کوفه نیز دیده می شود. چنین گمانی وجوددارد که ظهور این مکاتب، واکنشی خلوص گرایانه و از سر استغنا و جامعیت دین، نسبت به شکل گیری نهضت ترجمه در عصر عباسی و ورود فلسفه و حکمت یونانی به منظومه  فکر مسلمانی در قرن سوم هجری باشد. 

روش صحابه، تابعان و تابعان آنان درعمل به آموزه های اسلامی، راهنمای عملی سلفیان در فهم و عمل به اسلام است؛ روشی که آن را سیره یا منهج سلف صالح می نامند. سلفی گری در درون مکتب فقهی حنبلی (از مذاهب اربعه  فقه اهل سنت و جماعت) و برپایه آراء احمد بن حنبل(241-164 ه.ق.) پدیدآمد و با آراء ابن تیمیه (728-661 ه.ق.) و شاگردش، ابن قیم الجوزی (751-691 ه.ق.) قوام و دوام یافت؛ اما ظهور آن در دوران معاصر به عنوان جریانی دینی و سیاسی، مرهون آراء محمد بن عبدالوهاب (1206-1115 ه.ق.) است. 

د- حوزه های جغرافیایی جریان سلفی

سلفی گری در دوران معاصر، در وجه نظری و منابع فکری و مالی، بیشتر با جریان وهابی در عربستان سعودی و گروه های فعال اسلام اجتماعی و سیاسی در مصر (مانند اخوان المسلمین) گره خورده است؛ اما برای مطالعه  جریان سلفی معاصر و تبارهای فکری و حوزه های گسترش جغرافیایی آن، باید از پدیده  امروزی سلفی و نمادهای بیرونی آن (مانند القاعده) فراتر رفت و با رویکردی تاریخی آنها را واکاوید تا از تعمیم های ناکارآمد پرهیزکرد و تصویری درست از سلفی گری موضوع بحث و تبارهای فکری آن به دست داد. سه حوزه  جغرافیایی پیدایش و گسترش اندیشه  سلفی عبارت اند از:

1-  سلفیه در شبه جزیره  عربستان

جریان غالب سلفی معاصر، سلفیان وهابی هستند که در نهادهای رسمی دینی عربستان مانند هیئت علمای کبار، نفوذدارند. در باب تسمیه  وهابیان به سلفی، تشکیک هایی شده است؛ اما نظر به مصادر و منابع اندیشه  وهابی و شباهت ها و اشتراک های آن با جریان های سلفی معاصر، چنین امری از حقیقت، دور نیست. در کنار آن، از جریان های سلفی زیدی  و نیز مصادر و رجال غیروهابی  اندیشه  سلفی در شبه جزیره، مانند محمد بن علی شوکانی (1250-1173 ه.ق) نباید غافل بود (فرمانیان،1388: 82). بدین ترتیب، در بررسی جریان های سلفی معاصر، گرایش های سلفی در کل شبه جزیره (مانند جامیه و سروریه) نیز از جایگاهی مهم بهره مندند.

2-  سلفیه در شبه قاره  هند

شاه ولی الله دهلوی (1176 – 1114 ه.ق)، تحت تأثیر آراء ابن تیمیه، رساله التوحید خود را نگاشت. تفکر سلفی در شبه قاره، در برابر تفکر صوفی و تشیع غالی در درون و ضد کمپانی هند شرقی در برون پدیدآمد؛ تاجایی که شاه عبدالعزیز دهلوی (فرزند شاه ولی الله)، هند را سرزمین کفار و دارالحرب اعلام کرد. تأسیس سلسله مدارس علمیه  دیوبند (پس از 1283 ه.ق)، در گسترش اندیشه  سلفی (متمایل به وهابی) در شرق و جنوب آسیا و شبه  قاره (ازجمله در افغانستان و شرق ایران)، مؤثر بوده است. به سبب وجود گرایش های صوفیانه در دیوبندیه، انتقادهایی ازسوی علمای وهابی سعودی بر دیوبندیه واردشده است (همان، 87).

3-  سلفیه در شمال آفریقا

اگرچه آغاز سلفی گری معاصر را در مصر از آراء محمد رشیدرضا (1935-1865) دانسته اند (همان، 94)، اما نهضت سنوسیه در لیبی و جنبش مهدیه در سودان را در قرن نوزدهم نباید از نظر دورداشت. جنبش سنوسی، حرکتی اصلاحی با تبارهای صوفیانه بود که در برابر استعمار در لیبی قیام کرد و پادشاهی لیبی را تا کودتای معمر قذافی در سال 1969 برعهده داشت. جهاد و اجتهاد، دو پایه  دعوت تجدیدی سنوسی بودند و سازمان جنبش سنوسی بر شانه های زاویه (خانقاه)های صوفیانه (با کارکردی سنتی برای آموزش تعالیم دینی و مکتب خانه ای) بناشده بود. زوایای سنوسی در نبرد با استعمار ایتالیا نقش اصلی را بردوش داشتند و عمرالمختار، خود از شیوخ زاویه بود.

 جنبش مهدیه نیز دراصل، جنبشی اصلاح گرایانه ضد استعمار حکومت خدیوان مصر (عثمانی) و سپس انگلیس بود. ترکیب گرایش های صوفیانه و اندیشه  مهدویت و شرایط سیاسی، این حرکت را به سمت جنبشی سیاسی و جهادی سوق داد. سنوسیه و مهدیّه، جنبش هایی دینی با کارکرد سیاسی بودند که در پاره ای وجوه (مانند مبارزه با بیگانگان و اجرای شریعت و تمسک به مفاهیم دینی کهن) با رویکرد سلفی شباهت هایی داشتند؛ اما با پذیرش امر واقع و دوری از تکفیر مسلمانان، به تنگ نظری دینی آنان مبتلا نشدند.

تلاش رشیدرضا در مصر برای جمع تصوف و سلفی گری و سیاست (همانند دیوبندیه) در کنار تکیه بر عقل و اجتهاد، از ارتباط و تداوم رگه های اندیشه  جمالی در هند و مصر نشان دارد؛ امری که بیش از رگه های سلفی وهابی در آراء او نمایان است (السلمان،1988: 56). مکتب المنار، درواقع، تداوم حرکتی فکری بود که با سید جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده آغازشد و به  واسطه  محمد رشیدرضا، به حسن البنا رسید و در جنبش اخوان المسلمین، پدیدار شد. نقش سید جمال را به عنوان عامل یا حامل اندیشه  احیای اسلام در هند، ایران، عثمانی و مصر نباید از یادبرد؛ بی آنکه در طرح (پروژه) سیاسی «اتحاد اسلام» وی، (حتی با وجود اندیشه  وحدت خلافت اسلامی)، نشانه هایی از رگه های سلفی گری (در مقام عمل و نظر) وجودداشته باشد.

درحالی که جنبش اخوان المسلمین، واکنشی ایجابی در برابر الگوهای برآمده از ایدئولوژی های کمونیستی، سوسیالیستی، ناسیونالیستی و قومی برای سازمان دهی و نظام سازی اجتماعی بود و نظامی جامع از دعوت و حرکتی سازمانی برآمده از شریعت را درزمینه های تبلیغی و اجتماعی، پیش پای جوامع اسلامی (و به طور مشخص مصر) می نهاد، واکنش سرکوب گرانه  حکومت، در کنار شرایط بین المللی و منطقه (به  ویژه قضیه  فلسطین در زمانه  جنگ سرد)، حرکت دعوتی اخوان را به سمت  و سوی سیاست ورزی و مبارزه  سیاسی (و سپس مسلحانه) با نظام های سرکوب گر سوق داد. اسلام گرایی به مثابه ایدئولوژی مبارزه  انقلابی، زاده  سرکوب اخوان و ظهور جریان انقلابی به رهبری سید محمد قطب (1966-1906) در دهه  1960 بود. کتاب نشانه های راه[22] و تفسیر در سایه سار قرآن[23] او، مبنای عمل انقلابی را در میان اخوانیان در دهه های 50 و 60 میلادی فراهم می کردند.

مفاهیم جامعه  جاهلی، طاغوت و ضلالت و تکفیر، در رویکرد اجتماعی- سیاسی سلفی اهمیت دارند. تعبیر جاهلیت قرن بیستم[24] برای نخستین بار در نوشته ها و اندیشه های سید محمد قطب بیان شد؛ تعبیری که او برای تمدن غربی و جوامع اسلامی زیر سلطه  حاکمان جائر (ستمکار) به کاربرد و زمینه های نظری کاربرد خشونت و شکل گیری جنبش های مسلحانه را در درون و برون کشورهای اسلامی، با دارالحرب خواندن آنها (به سبب حاکمیت جهل و جور)، فراهم کرد. با وجود اختلاف های امروزین جریان های سلفی و اخوان، جریان جهادی و تکفیری سلفی، وامدار سید قطب و ایدئولوژی او هستند؛ تاجایی که گرایش های سلفی جهادی را «قطبیه» می نامند.

 سازمان شباب اسلامی (به رهبری صالح سریه با کتاب رساله الایمان)، جهاد اسلامی (به رهبری محمد عبدالسلام فرج با کتاب الفریضه الغائبه و با ایده  جهاد مسلحانه)، جماعهالمسلمین یا التکفیر و الهجره (به رهبری شکری مصطفی و با ایده  تکفیر جامعه و لزوم هجرت از آن و با اعتقاد به مهدویت رهبر آن)، در زمره گروه های جهادی مصری به شمارمی روند (فرمانیان،1388: 82) که با ابزار ترور (به صورت موردی مانند ترور سادات، یا به صورت دامنه دار، مانند ترور گردش گران اروپایی برای ضربه زدن به اقتصاد مصر و زمین گیرکردن دولت، یا به صورت برنامه ریزی شده، مانند کشتار قبطیان مصر برای تطهیر دینی و نژادی)، درصدد براندازی حکومت مصر و برپایی حکومت اسلامی برپایه شریعت در آن برآمدند. چنانکه پیش تر گفته شد، هواداران اسلام جهادی و تکفیری به «قطبیه» معروف اند. گروه های معتقد به تغییر مسالمت آمیز و از طریق کار حزبی (مانند حزب النور)، به نام «سلفیه حزبیه» شناخته می شوند.

4-  سلفی گری در فرانسه

 فهم پدیده  سلفی گری در فرانسه و جایگاه آن، به شناخت زمینه های حضور اسلام در فرانسه و الگوی غالب زیست مسلمانی در آن، نیازمند است. چنانکه ژاک لوگوف[25] در مقدمه کتاب تاریخ اسلام و مسلمانان در فرانسه از قرون میانه تا روزگار ما[26] می گوید، فهم رابطه  متعارض میان اسلام و فرانسه، مستلزم فهم تاریخ حضور مسلمانان در فرانسه و تعامل آنان با تاریخ و فرهنگ فرانسوی است. حکومت اموی اندلس در جنوب فرانسه (حاکم نشین نربونه یا ناربون[27] امروزی)، واقعیتی هشتادساله داشته است؛ اما هویت فرانسوی درعمل، برپایه اسطوره  شارل مارتل[28] و شکست مسلمانان در نبرد تولوز (721 م.) و نبرد پواتیه[29] (732 م.) استوار شده است.

سنگ بنای تمدنی و هویت سیاسی فرانسه (سرزمین شش گوش فعلی)، اسطوره  شکست مسلمانان است. نبرد پواتیه، موضوع صورت گری نقاشانی مشهور بوده، قلعه های جنگجویان مسلمان مهاجم،[30] در جغرافیای فرانسه و معماری آن، تاکنون وجود و واقعیت بیرونی دارند. جریانی که با ردیه نویسی های کلامی مسیحی ضد اسلام (مانند ترجمه  لاتین قرآن توسط پی یر عالی قدر[31] در صومعه  کلونی[32]) و تشویه چهره  پیامبر اسلام (ص) آغازمی شود؛ رویه  دیگر این رویکرد خصمانه، به گفته  لوگوف، عشق پنهان به دانش های تجربی و معارف انسانی برآمده یا پرورده شده در سرزمین های اسلامی است که به واسطه  مدارس اسلامی اندلس به انتقال دانش یونانی به مدارس مسیحی یاری رساندند.

دو پاپ قرون  وسطی، پیش تر در مکتب طلیطله،[33] عربی آموخته بودند و به  واسطه  آن با فلسفه  یونانی و کلام اسلامی، آشنا شده بودند؛ همچنانکه ترجمه  قانون بوعلی تا قرن هجدهم به عنوان متن درسی در مدارس پزشکی فرانسه تدریس می شده است. گزارش هایی از سفرنامه های مسلمانان به فرانسه وجوددارند؛ اما حضور جماعتی از مسلمانان ساکن فرانسه (ورای هیئت های دیپلماتیک) تا قرن نوزدهم، ثابت نشده است.

روند آشنایی با اسلام و جوامع مسلمان، از طریق آموزش زبان و تمدن شرقی در مؤسسات شرق شناسی (مانند مدرسه  السنه  شرقی،[34]میان سال های 1700 تا 1726) آغازمی شود که بیشتر برای برآوردن نیازی دیپلماتیک برای مقاصد سیاسی و ترجمانی است.

 برنامه  استعماری فرانسه، با اکتشاف های ناپلئون در مصر (در سال 1801)، دو وجه حمله  نظامی و کشف شرق شناسانه و فرهنگی را در خود و با خود دارد. اشغال الجزایر و الحاق آن به خاک فرانسه (1830)، موقعیتی را پدید آورد که می توان از آن به آغاز دیده شدن و حضور جمعیت مسلمان در خاک فرانسه (شامل الجزایر) تعبیرکرد. موقعیت فرانسه در مقاطع مختلف در سرزمین های اسلامی (مانند برپایی نظام قیمومیت بر سوریه و لبنان پس از فروپاشی خلافت عثمانی تا استقلال و نیز نظام تحت الحمایگی در تونس و مغرب) به این پدیده یاری می رساند.

4-1-زمینه ها و علل رشد سلفی گری در فرانسه

 با بررسی موج های مهاجرت مسلمانان به فرانسه، چشم اندازی از هویت دینی و سیاسی و اجتماعی مسلمانان در فرانسه به دست می آید. با توجه به ترکیب جمعیتی و پیشینه  تاریخی، می توان چنین استنباط کرد که هویت دینی مسلمانان در فرانسه، با جریان سلفی در آن سوی مدیترانه، به گونه ای  فکری و هویتی ارتباط دارد که با شرایط خاص فرانسه و سیاست های مقطعی آن (مانند مشارکت در ائتلاف بین المللی و جنگ در سرزمین های اسلامی- آفریقایی) تشدیدمی شود. درواقع، زمینه های رشد سلفی گری در فرانسه را باید در چند عامل جستجوکرد:

- گرایش های هویت خواهی اقلیت مسلمان، میل به تمایز و مقاومت در برابر سلطه  فرهنگی و هنجاری سبک زندگی یکسان کننده  لائیک؛

- زمینه های سیاسی مانند مسئله الجزایر (نبرد استقلال در دهه های 50 و60 و رواج ترور نیروهای غیراسلامی و بیگانه و سپس نبرد سلطه  اسلام گرایان در دهه  90)؛

- زمینه های بین المللی بحران در جهان اسلام (در افغانستان و عراق) و شکل گیری گروه های جهادی با داعیه  برپایی شریعت و حکومت اسلامی و جهاد ضد کفار؛ 

در کنار این عوامل، نقش جریان سلفی سیاسی و تبلیغی را در سرمایه گذاری مادی و معنوی در میان مسلمانان فرانسه و در مناطق محروم اطراف شهرهای بزرگ (مانند پاریس) در سال های اخیر نباید نادیده   گرفت. پاره ای از این سرمایه گذاری ها زیر نظر دولت فرانسه برای اشتغال زدایی و محرومیت زدایی صورت می گیرند؛ اما شماری دیگر، زیر نظر داعیان سلفی و در قالب ساخت مساجد و تربیت امامان جماعت انجام می شوند. سرمایه گذاری عربستان سعودی و قطر در سال های اخیر (هم زمان با بهار عربی) در این زمینه، قابل توجه است. شمار داعیان سلفی درس خوانده  دانشگاه اسلامی مدینه، یا نسل دوم شاگردان این مدارس، در مقایسه با مدارس سلفی سنتی در الجزایر، رو به ازدیاد است.

به نظر امقر، وضعیت اجتماعی جوانان مسلمانان در اروپا و فرانسه، برای پذیرش دعوت سلفی آماده است؛ چراکه در این دعوت، پیامی نهفته است که برای جوانان محلات فقیرنشین پاریس و حومه که در جستجوی معنای زندگی هستند، دلنشین است و به نیازهای زمینی شان پاسخ می دهد. فردگرایی قوی دعوت سلفی، با خواست های این جهانی این جوانان همسویی دارد. به بیان دیگر، سلفیت، معنویتی است که در آن جنبه های مادی و فردی نسل جوان غرق در محرومیت، پاس داشته می شوند. در این تفکر، جماعت یا جامعه نیست که اهمیت دارد؛ این فرد است که مرکز معنایی زندگی و دریافت کننده  فهم دینی متناسب با سیره  سلف است.

 رستگاری و نجات فردی در آن، بر طرح های (پروژه های) سیاسی و اجتماعی نجات جمعی و اجتماعی اولویت دارد. ازسوی دیگر، سلفی گری با روح مصرف گرای غربی، به طور ذاتی مخالفت ندارد. تاجایی که اخلاق اسلامی و روح تعالیم اسلام رعایت شود،  استفاده از مظاهر دنیوی (مانند پوشیدن کفش های نایک،  داشتن رایانه خوب و خانه  زیبا)، ممنوع نیست. البته، نقش شبکه های ماهواره ای سلفی و ادبیات مکتوب گسترده ای را که به طور عمده ازسوی عالمان سلفی در عربستان سعودی پخش می شوند و پای خود را به خانه ها و خانواده های اروپایی بازکرده اند، در رشد سلفی گری نباید فراموش کرد.

مالک شبل در حاشیه  تظاهرات ضدآمریکایی سلفی در پاریس (در برابر سفارت آمریکا در سپتامبر 2009) معتقد است که «جریان سلفی (سیاسی) براساس انحراف شدید فکری و دست کاری روانی و ایدئولوژیک شکل گرفته است و می کوشد با برانگیختن احساس گناه در میان جوانان، آنان را ضد دولت فرانسه بشوراند و با اظهارات دروغ، مردم ساده دل را به تظاهرات بکشاند تا خود را نیرومند جلوه دهد. به نظر شبل، سلفیان با سوءاستفاده از شرایط ناپایدار اقتصادی جوانان مسلمان حومه نشین، چنین القاءمی کنند که آنها هرگز یک فرانسوی با حقوق برابر با دیگر فرانسویان نخواهندشد؛ پس، بهتر است تا به اسلام سلفی بازگردند.

 سخت کوشی سلفیان در دعوت و استفاده از ابزارهایی مانند وعظ، مسجد، دروس اسلامی، مجلات و همایش های (کنفرانس های) دینی در کنار شیوه  رفتاری و پوششی و نیز القای حس گناه، در پیشبرد سلفی گری، مؤثر بوده است.» وی همچنین، نقش ایدئولوژی وهابی سعودی را در گسترش اندیشه  سلفی، از طریق پرداخت های مالی و ساخت مسجد و تربیت امامان، برجسته می کند و معتقد است که «نظام های دموکراتیک در جنگ معرفتی و مهار ایدئولوژی های فرقه گرا، عقب مانده اند؛ ایدئولوژی هایی که بیش از همه به مسلمانان آسیب رسانده اند و رابطه  آنان با دیگران را آلوده کرده اند»  (Le Point, 18/9/2012).

4-2- مساجد و امامان جماعت سلفی در فرانسه

4-2-1- مساجد سلفی در فرانسه

 زندگی دینی مسلمانان در فرانسه، بر گرد مساجد شکل می گیرد. درصد زیادی از مسلمانان غیرعامل یا جذب شده در  هاضمه  فرهنگی - اجتماعی فرانسوی، از این قاعده مستثنا هستند. میزانی قابل توجه از مسلمانان نیز به اسلامی فردی و غیرمسجدی یا فصلی (با بروزهای مقطعی مانند ماه مبارک رمضان) معتقدند. باوجوداین، درصد مسلمانان عامل به دین (در برداشت سنی، که در آن مشارکت در نماز جمعه و عیدین از سنت است)، بیش از درصد عاملان به دیانت مسیحی است.

بنابراین، فهم پدیده  سلفی گری در فرانسه، مستلزم فهم ساختار مسجد به عنوان محور اسلام در فرانسه است. این واقعیت، در سال 2005 و در زمان تأسیس «شورای فرانسوی آیین اسلام»[35] نیز لحاظ شده است؛ چراکه انتخابات این شورا، نه براساس رأی شهروندان مسلمان، که براساس مساجد مسلمانان و مکان های عبادی آنان سامان  داده شده است. ضریبی از مساحت مسجد و شمار نمازگزاران، در وزن رأی مساجد برای ریاست شورا درنظرگرفته شده است. در دوره های گذشته این شورا، سلفیان نماینده ای در آن نداشته اند.

مفهوم مسجد در فرانسه، اعم از نمازخانه و مسجد، شرعی و عرفی است. شمار مساجد فرانسه در سال 2014 ازسوی وزارت کشور و ادیان، 2368 مسجد گزارش شده است که 2052 مسجد آن در سرزمین اصلی فرانسه قراردارند و 316 مسجد دیگر، در استان ها و سرزمین های ماوراء بحار آن قراردارند. بیشتر قریب به اتفاق این مساجد، پس از سال 2000 ساخته  شده اند و شماری اندک از آنها در خلال دهه های 70 تا 90 میلادی بناشده اند.

 (https://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_de_mosqu%C3%A9es_de_France .(

دو مشکل اصلی در ساختار مسجدمحور، در جماعتی اقلیتی در کشوری لائیک بروزمی کند: نخست، مشکلات اداری و مالی ساخت مسجد و دیگری، تربیت امامان جماعت.  

گفته می شود که پنجاه مسجد از دوهزار مسجد و نمازخانه  فعال در فرانسه، به جریان سلفی  گرایش دارند (Sauvaget,21/9/2012)؛ این آمار با توجه به شناوربودن مفهوم مسجد و جابه جایی امامان می تواند به معنای آن باشد که پنجاه امام سلفی در فرانسه فعالیت دارند. نگاهی به فوروم های اینترنتی می تواند فهرستی تقریبی از مساجد سلفی و پراکندگی آنها را در فرانسه به دست دهد.

 برای نمونه، در فورومی سلفی، مساجدی در لیون، تورکوئن[36] و واترلو؛ سه مسجد در مارسی (ازجمله مسجد شیخ عبدالهادی)؛ بلزونس[37] (مسجد نورالهدی) و در حومه  پاریس (مونتروی، مورو،[38] سارتروویل[39] و کرتیّ[40]) ذکرشده اند(http://www.Planete-islam.com) سایتی دیگر، مشخصات سی مسجد سلفی را در شهرهای مختلف فرانسه ازجمله در حومه  شهرهای پاریس، بوردو و به طور مشخص در دو منطقه  شمال  شرق (تورکوئن و روبه[41]) و جنوب شرق فرانسه (مارسی و فرجوس[42]) با نام شماری از امامان سلفی برشمرده است.

 (http://Salafiactu.Wordpress.com/les-mosquees-salafi)

پی نوشت:

1. Le salafisme d’Aujourd’hui: Mouvements Sectaires en Occident

2. Samir Amghar

3. Olivier Roy

4. Ecole Hautes Etudes des Sciences Sociales

5. Qu’est-ce que le Salafisme ?

6. Bernard Rougier

7. Du Golfe aux Banlieues : le Ssalafisme Mondialisé 

8. Mohamed-Ali Adraoui

9. Salafisme

10. Traditionalisme

11. Fondamentalisme

12. Fanatisme

13. Intégrisme

14. Extrémisme

15. Radicalisme

16. Islamisme

17. Djihadisme

18. Talébanisme

19. Réformisme

20. Modernisme

21. Idée de Retour

22. تفسیر فی ظلال القرآن الکریم

23. معالم فی الطریق

24. جاهلیه القرن العشرین

25. Jacques Le Goff (1924-2014

26. Histoire de l'Islam et des Musulmans en France du Moyen Age à Nos Jours 

27. Narbonne

28. Charles Martel

29. Bataille de Poitiers

30. Château des Sarrasins

31. Pierre Le Vénérable 

32. Abbaye de Cluny

33. Ecole de Toledo

34. Ecole des langues Orientales

35.CFCM (Conseil Français du Culte Musulman)

36. Tourcoing

37. Belsunce

38. Les Mureaux

39. Sartrouville

40. Créteil

41. Roubaix

 42. Fréjus

مراجع

- فرمانیان، مهدی (پاییز 1388)، «گرایش های فکری سلفیه در جهان امروز»، مشکات، ش 104، ص 77 تا 104.

ب) منابع عربی

- السلمان، محمدبن عبدالله (1988)، رشید رضا و دعوه الشیخ، الکویت: مکتبه المعلا، ط 1

ج) منابع انگلیسی

- Adraoui, Mohammad Ali, (2014), Du Golfe aux Banlieues : le Salafisme Mondialisé, Paris: PUF.

- Amghar, Samir, (2011), Le Salafisme d’Aujourd’hui: Mouvements Sectaires en Occident. Paris: Michalon Editions.

-Arkoun, Mohammad. (Sous la direction), (2006), Histoire de l'Islam et des Musulmans en France du Moyen Age à Nos Jours, Paris: Albin Michel.

- Berman,P.(2013)‘The Philosopher of Islamic Terror’, The NewYork Times,23 March.

- Bernadette SAUVAGET, (2012), « Aux sources du salafisme de France ». Publié à Libération, le 21 Septembre.

- Booth, K. (2012), Theory of World Security, Cambridge University Press.

- Cetina, K. (2015) ‘Complex Global Microstructures: The New Terrorist Societies’, Theory, Culture and Society, 22(5), 213–34

- Crawford, D. and K. Johnson (2004) ‘New Terror Threat in EU: Extremists with Passports’, The Wall Street Journal, 24 December.

- Egerton, Frazer,(2011), Jihad in the West: The Rise of Militant Salafism, Cambridge University Press.

- Fekete, L. (2014) ‘Anti-Muslim Racism and the European Security State’, Race and Class, 46(1), 3–29.

- ‘Inside the Mosque: An Academy for Holy War’ (2006), The Guardian, 8 February

- Laura Raim, (2012), « Le salafisme, Une Présence Faible, Mais Croissante », Publié au Figaro du 17 Septembre.

‘Muslims in Europe and the Risk of Radicalism’, in R. Coolsaet (ed.), Jihadi Terrorism and the Radicalisation Challenge in Europe. (2013)

Aldershot: Ashgate, 97–114.

- Mylène Lagarde, (2012)« Qui Sont les Salafistes en France? », Publié dans l’Express, le 17 Septembre.

-  Rougier, Bernard, (2015), Qu’est-ce que le Salafisme ; Paris: PUF.

د) منابع الکترونیکی

- Ariane Bonzon, (2012), C'est Quoi un Salafiste (français)? In :
 http://www.slate.fr/story/45709/salafiste-francais

-Ariane Bonzon, (2014), Qui Connaît Vraiment les Salafistes en France? Slate.fr, publié le 23 Septembre

in : http://www.slate.fr/story/62181/papier-salafistes

-Laura Raim, « Le salafisme, une présence faible, mais croissante », publié au Figaro du 17/09/2012, in :

http://www.Lefigaro.fr/actualite-france/2012/09/17/01016-20120917ARTFIG00480-le-salafisme-une-presence-faible-mais-croissante.php

-Mylène Lagarde, (2012), « Qui sont les salafistes en France? », publié dans l’Express, le 17/09/2012. in :

http://www.lexpress.fr/actualite/societe/qui-sont-les-salafistes-en-france_1162192.html#JZoGEkV8V6f7IBMj.99

-http://www.Planete-islam.com/showthread.php?35540-Liste-des-mosqu%E9es-salafi-en-France

-http://Salafiactu.Wordpress.com/les-mosquees-salaf

-https://fr.Wikipedia.org/wiki/Liste des mosqués de France

نویسندگان:

مسعود اخوان کاظمی: دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه رازی 

سید شمس الدین صادقی: عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه رازی

 مهدی شاکری: دانشجوی دکترای جامعه شناسی

فصلنامه جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام شماره 9

ادامه دارد...