نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال 96 نشان می دهد که در سال گذشته، نرخ بیکاری به 12.1 درصد رسیده و در عین حال، نرخ مشارکت اقتصادی نیز به40.3 درصد افزایش یافته است. این اتفاق یعنی افت نرخ بیکاری به رغم افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، برای نخستین بار است که در چند سال اخیر رخ داده بنابراین می توان گفت که اتفاق مثبتی است.

این گزارش نشان می دهد که در سال گذشته بیش از 790 هزار شغل، به طور خالص ایجاد شده و نرخ بیکاری جوانان کاهش جزئی یافته است. از سوی دیگر بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی در سال 96 موید این مطلب است که خدمات با 50.4 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی نیز صنعت با ٣٢ درصد و کشاورزی با 17.6 درصد قرار دارند. با هم به بیان جزئیات بیشتری در این باره می پردازیم.

بهبود مستمر نرخ مشارکت اقتصادی در سال های اخیر

اگر چه ظرفیت های تولیدی به عنوان عامل اصلی در ایجاد اشتغال به حساب می آید، با این حال، عرضه اولیه نیروی کار که دست کم به معنی جست وجو برای شغل توسط نیروی کار در بازار کار می شود نیز در رونق بازار کار بی تاثیر نیست چرا که زمینه ای را فراهم می کند که در آن توانمندی های بالقوه نیروی کار هر چه بیشتر در زمینه نیازهای بازار کار رشد یابد یا این که حداقل منجر به ترویج کارآفرینی و به ظهور رسیدن قابلیت های افراد با هدف ثروت اندوزی جامعه می شود. در این زمینه آمارهای نرخ مشارکت، حاکی از بهبود مستمر آن در ایران در سال های اخیر است. نرخ مشارکت طبق تعریف عبارت است از نسبت تعداد جمعیت فعال (شاغل یا بیکار) 10 ساله یا بیشتر به تعداد جمعیت در سن کار. در 13 سال گذشته، این نرخ که ابتدا روند نزولی در پیش گرفته و از 41 درصد در سال 84 به حدود 36.9 درصد در سال 90 رسیده بود، مجدد روند کلی صعودی به خود گرفته و تا سال گذشته به 40.3 درصد بازگشت کرده است. البته باید توجه داشت، عواملی که باعث می شوند نیروی کار تصمیم بگیرد وارد عرصه بازار کار شود، متنوع بوده و در مردان و زنان بسته به نقش های اجتماعی آنان متفاوت است. در ایران نیز به دلایل فرهنگی از جمله پذیرفتن نقش های خانوادگی (که باید تاکید کرد خوب هم هست)، نرخ مشارکت زنان در بازار کار کمتر از مردان است. این نرخ طبق آمارهای سال 96، 16 درصد بوده که با نرخ مشارکت 64.5 درصدی مردان تفاوت بسیار دارد. با این حال می توان گفت در صورتی که امکان محاسبه فعالیت زنان خانه دار در شاخص نرخ مشارکت اقتصادی فراهم می شد یا برای زنان خانه دار نیز حقوق و دستمزد رسمی تعریف می شد، قطعاً نرخ مشارکت زنان در ایران به میزانی بسیار بیشتر از رقم کنونی می شد. همچنین با توجه به این که طبق آمارهای سال 95، حدود پنج میلیون نفر از مردان صرفاً به علت تحصیل، در بازار کار مشارکت نکرده اند یا 2.5 میلیون نفر اظهار کرده‌اند که از انجام کار بی نیازند، می توان گفت در صورتی که بخشی از این تعداد مردان با سیاست های انگیزشی مختلف وارد بازار کار شوند، نرخ مشارکت بیش از مقدار کنونی افزایش خواهد یافت.

شکست روند افزایشی نرخ بیکاری پس از سه سال

نرخ بیکاری که در سال های گذشته روندی صعودی داشت و از 10.4 درصد در سال 92 به 12.4 درصد در سال 95 رسیده بود، سال گذشته مجدد روند نزولی در پیش گرفت و تا سطح 12.1 درصد کاهش یافت. نرخ بیکاری همان طور که از تعریف آن پیداست، از تقسیم تعداد جمعیت شاغل بر تعداد جمعیت فعال به دست می آید. از آن جا که با ثابت ماندن تعداد جمعیت شاغل و افزایش تعداد جمعیت فعال، نرخ بیکاری افزایش می یابد، کاهش نرخ بیکاری رخ داده در سال 96، به رغم افزایش نرخ مشارکت اقتصادی، می تواند نشانه مثبتی در بازار کار از لحاظ اشتغال زایی تلقی شود.

بهبود نسبی بیکاری جوانان

بیکاری جوانان در سنین 15 تا 29 سال به دلیل این که به مسائل اجتماعی نیز ارتباط پیدا می کند، اهمیت دارد.

در این زمینه آمارهای دو سال اخیر مرکز آمار ایران نشانگر این است که این نرخ در سال 96، با بهبود اندکی مواجه شده و بر این اساس از تعداد جمعیت جوانان بیکار، در مجموع بیش از 71 هزار نفر کمتر شده است.

بخش خدمات، تامین کننده اصلی اشتغال

نگاهی به توزیع اشتغال در بخش های مختلف اقتصادی نشان می دهد که در سال 96، بخش خدمات، تامین کننده اصلی زمینه برای اشتغال نیروی کار بوده است و بعد از آن، بخش های صنعت و کشاورزی قرار دارند. در مجموع، بیش از 23 میلیون و 300 هزار نفر در سال 96 شاغل بوده اند که این رقم نسبت به سال 95، با رقم بیش از 22 میلیون و 500 هزار نفر، افزایش خالص اشتغال در حدود 800 هزار نفر را نشان می دهد.

نرخ مشارکت در بین استان های کشور

در سال 96، بیشترین نرخ مشارکت در بین استان های کشور مربوط به خراسان شمالی با 45.3 درصد، اردبیل با 44.5 درصد و خراسان رضوی با 44.1 بوده است.

کمترین نرخ مشارکت را نیز استان های سیستان و بلوچستان با 30.7 درصد، ایلام با 35.1 درصد و لرستان با 35.5 داشته اند. از سوی دیگر در سال گذشته، نرخ مشارکت استان های خراسان شمالی، خراسان جنوبی و کرمانشاه به ترتیب 2.9، 2.7 و 2.6 واحد درصد افزایش یافته است که بیشترین افزایش را در بین استان های کشور نشان می دهد.

نرخ بیکاری در بین استان های کشور

در بین استان های کشور در سال 96، بیشترین نرخ بیکاری مربوط به استان کرمانشاه با 21.6 درصد، چهارمحال و بختیاری با 20.8 درصد و خوزستان با 14.7 درصد بوده است. استان های مرکزی، سمنان و هرمزگان نیز به ترتیب با نرخ بیکاری 7.9، 7.9 و 9 درصد، استان هایی بوده اند که کمترین نرخ بیکاری را داشته اند.

از سوی دیگر، در بین استان های کشور، سه استان آذربایجان غربی، خوزستان و همدان به ترتیب با 3.3 درصد، 2 درصد و 1.2 درصد، استان هایی بوده اند که نرخ بیکاری در آن ها بیشتر از استان‌های دیگر افزایش یافته است.