صاحب‌خبر - پس از شکست ایران در دوره دوم جنگ با روس، معاهده ترکمنچای به امضا رسید که همانند معاهده گلستان، بر ضرر ایران بود. پس از مدتی گریبایدوف به عنوان سفیر کبیر روسیه، برای نظارت بر اجرای مفاد آن به ایران آمد. او میخواست با زور و خشونت، مردم مسلمان ایران را به قبول و اجرای این قرارداد خفتبار وادار کند. یکی از مواد قرارداد ترکمانچای، بازگشت مردم سرزمینهای جدا شده از ایران، به آن مناطق بود. در همین حال، شماری از زنان گرجی که در ایران مسلمان شده و ازدواج کرده بودند، حاضر به رها کردن خانوادههای خود و بازگشت به گرجستان نبودند. گریبایدوف نیز قصد داشت به زور، آنان را به سفارت روسیه برده و به گرجستان منتقل کند. اما میرزا مسیح مجتهد از روحانیون برجسته تهران، مردم را به اجتماع، مقاومت و دفاع از نوامیس مسلمانان فرا خواند.
مردم مسلمان تهران نیز با تظاهراتی اعتراضآمیز به نزدیکی سفارت روسیه رفتند. با تیراندازی ماموران سفارت و کشته شدن سه نفر از مردم بیدفاع، خشم و انزجار عمومی برانگیخته شد و مردم به سفارت روسیه حمله کردند. در این حمله، گریبایدوف و شماری از همراهان او به قتل رسیدند. این حادثه، واکنش طبیعی مردم مسلمان ایران، در برابر ستمگری، تجاوزگری و افزونخواهی دولت روسیه تزاری و بیکفایتی حکومت فتحعلی شاه قاجار بود. اما فتحعلی شاه از این حادثه بسیار ترسید و برای جلوگیری از بروز جنگی دیگر، هیئتی را برای عذرخواهی به روسیه فرستاد. در آن زمان چون روسیه در حال جنگ با عثمانی بود، عذر فتحعلی شاه را پذیرفت و دولت ایران هم میرزا مسیح مجتهد را به عتبات عالیات در عراق تبعید کرد.
با این همه اما قتل گریبایدوف بیش از آن‌که مردم ایران را بترساند، دولت‌های متخاصم و مقابل ایران را ترساند. در حقیقت این روسیه تزاری بود که متوجه یک نکته بسیار مهم در جامعه ایران شد. این حکومت فهمید مردم ایران در برخی موارد به هیچ وجه کوتاه نمی‌آیند و در چنین مواردی است که با کمترین مماشاتی نسبت به مسائل برخورد می‌کنند. ایرانی خشمگین و متاثر از یک واقعه را با هیچ منطقی نمی‌توان کنترل کرد. چرا روی دیگر این ماجرا صبوری و آرامش مثال زدنی ایرانی‌ها در پذیرش و تحمل بیگانه است. آن‌ها از یک می‌توانند بیگانه را به آرامی و در کمال احترام بپذیرند و تحمل کنند، اما اگر این بیگانه از خطوط قرمز آن‌ها عبور کند و به مسیری بی بازگشت قدم بگذارد به شدیدترین شکل ممکن با او برخورد خواهند کرد.
این پیام روشن و آشکار بسیاری از معادلات را در روسیه تزاری و دیگر دولت‌های متخاصم با ایران دگرگون کرده و شرایطی تازه را فراروی آن‌ها قرار داد.∎
نظر شما