اهمیت کشف و بررسی سیارات فراخورشیدی که زمانی تنها کنکاشهای دانشمندان این حوزه از علم بوده است، امروزه نهتنها بحث بسیار داغی میان جوامع است، بلکه دولتهای کشورهای مختلف را برای پیشرفت در این حوزه به رقابت واداشته است. اکنون پاسخ به سؤالاتی نظیر اینکه آیا سیارات فراخورشیدی وجود دارند و چه ویژگیهای مهم و اساسیای مانند حیات را میتوان در آنها جستوجو کرد، بسیار مهم شده است. کشورهای اروپایی (که گاهي همکاریهایی با کشورهای خارج از حوزه اروپا نیز دارند) از همتایان آمریکایی خود عقب نماندهاند و پروژههای بسیار مهم با اهداف خاص و ویژهای را برای یافتن پاسخ دنبال میکنند. آریل (ARIEL) مرتبط با پروژه آژانس فضایی اروپا (ESA) است که قالب اصلی آن بررسی و پویش اتمسفر سیارات فراخورشیدی در مساحت بزرگی در ناحیه فروسرخ است. آریل به دنبال رد پاهای عناصر شیمیایی خاصی در اتمسفر سیارات فراخورشیدی مانند بخار آب، کربن دیاکسید، متان و برخی دیگر از عناصر است. این ویژگیها به دانشمندان کمک میکند تا تشکیل سیارههای فراخورشیدی و نحوه تکامل آنها را زیر ذرهبین قرار دهند تا بتوانیم تمامی مراحل تحولی آنها را درک کنیم. از آریل انتظار میرود تا صدها سیاره فراخورشیدی را در اطراف ستارههای متفاوت بررسی کند. این ماهواره در سال ۲۰۲۸ به فضا پرتاب خواهد شد. مأموریت مهم بعدی پلاتو (PLATO) است. پلاتو قصد دارد تعداد زیادی سیستمهای سیارهای را با تأکید و تمرکز روی خواص سیارات خاکیگون (مانند چهار سیاره منظومه شمسی عطارد، زهره، زمین و مریخ) که در مناطق محتمل به داشتن شرایط حیات هستند، بررسی کند. پلاتو بیانگر عبارت گذر سیارهای و نوسان ستارهای است. این به آن معنی است که برای کاوش و کشف سیارات فراخورشیدی از نوسانهای ستارهای (تحت عنوان اخترلرزهنگاری) نیز بهعنوان ابزاری مهم استفاده میکند. سال ۲۰۲۶ میلادی امکان پرتاب این ماهواره به فضا میرود. مأموریت بعدی، ارسال ماهواره فضایی چئوپس
(CHEOPS) است که وظیفه اصلی آن مطالعه سیارات فراخورشیدی است. انتظار میرود این ماهواره تا انتهای سال ۲۰۱۸ میلادی به فضا پرتاب شود. این اولین مأموریتی است که به بررسی و کشف سیارات فراخورشیدی گذرنده از مقابل ستارگان درخشان خواهد پرداخت. قرار است این ماهواره با استفاده از نورسنجی (فتومتری) سیارات فراخورشیدی را ردیابی کند. در داخل این مأموریت، بررسی آماری ابرسیارات زمینگون و سیارات نپتونگون که در حال گردش به دور ستارههای پرجرمشان هستند، به طور خاص گنجانده شده است تا بتوان در مورد تنوع جرمی و اندازه آنها اطلاعات به دست آورد. بررسی و یافتن بذرهای اولیه یا نشانههای اولیه از حیات یکی از مهمترین حیطههای علوم فضایی مرتبط با سیارات فراخورشیدی است. این به آن معناست که آیا میتوان نشانههایی از حیاتهای اولیهای مانند حیات میکروبی یا سایر عوامل دیگر حیات را یافت یا خیر. این یافتهها میتواند اطلاعات شایانی را در مورد چگونگی شکلگیری حیات و گستردگی و تحول آن در اختیار دانشمندان قرار دهد و از همه مهمتر میتواند صحت شکلگیری حیات در پهنه گیتی را بر ما عرضه کند. مأموریت جستوجوی حیات فراخورشیدی (ELF) تلسکوپی مبتنی بر تداخلسنج ترکیبی است که در ناحیه اپتیکی و فروسرخ کار میکند. از آنجا که این تلسکوپ، حساس به مشخصههای زیستی است بنابراین قادر است سیارات شبیه زمین با قابلیت داشتن آب را بررسی کند. این تلسکوپ تداخلسنج، تلسکوپی زمینی خواهد بود. انتظار میرود این تلسکوپ، عناصر ویژه سیارات فراخورشیدی کاندیدای شبیه به زمین مانند اکسیژن، ازن، کربن دیاکسید، متان، آب و همچنین سایر عناصر گازی خاص را آشکار كند. قرار است تلسکوپ ELF از ۱۶ آرایه هشتمتری ساخته شود. تلسکوپ فوقالعاده بزرگ اروپا (به اختصار ELT) یکی از بزرگترین ساختههای بشر خواهد بود که با همکاری سایر کشورهای حوزه اروپا در حال بررسی است و قرار است تا سال ۲۰۲۴ میلادی اولین دادههای خود بهخصوص در محدوده اپتیکی و فروسرخ نزدیک را بگیرد. این تلسکوپ از نوع تلسکوپهای انعکاسی است که آینه اولیه آن حدود ۴۰ متر و آینه ثانویه آن حدود ۴. ۵ متر است که کل این سیستم تحت روش اپتیک انطباقی تنظیم و کنترل میشود. وزن تقریبی ELT حدود دومیلیون و 700 هزار کیلوگرم خواهد بود. یکی از اهداف این تلسکوپ بررسی و کشف سیارات شبهزمین با اتمسفر مناسب برای حیات در فاصلهای مناسب از ستاره آنهاست. کشف سیارات فراخورشیدی بزرگ، بررسی دقیق اتمسفر بسیاری از سیارات فراخورشیدی، یافتن سیارات فراخورشیدی در زمان مراحل اولیه شکلگیری اولیهشان، دیسکها و منظومههای سیارهای، مولکولهای زیستی و آشکارسازی آب در سیارات فراخورشیدی و بررسی و درک چگونگی شکلگیری کهکشانها از دیگر اهداف این تلسکوپ عنوان شده است. علاوه بر این قرار است ELT تحقیقات جامعی را در زمینه انرژی تاریک انجام دهد.
فراخورشیدیها زیر ذرهبین اروپا
امیرنظام امیری. دستیار پژوهشی پژوهشگاه دانشهای بنیادی
صاحبخبر -
نظر شما