شناسهٔ خبر: 25042899 - سرویس سیاسی
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه ابتکار | لینک خبر

«ابتکار» سفر ظریف به تاجیکستان برای شرکت در اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو اکو را بررسی می‌کند

صاحب‌خبر - دور و نزدیک ایران و آسیای مرکزی
محمدرضا ستاری
محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان روز گذشته به منظور شرکت در بیست و سومین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو اکو راهی تاجیکستان شد. در همین رابطه روز گذشته بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در خصوص اهداف کلی این سفر به خبرنگاران گفت که هدف کلی این سفر حضور ظریف در نشست کشورهای عضو اکو است که در حاشیه آن فرصت مغتنمی برای دیدار و مذاکره با مقامات عالی تاجیکستان برای بهبود روابط دوجانبه ایجاد شده است. در همین راستا عصر دیروز، وزیر خارجه کشورمان در دیدار با امامعلی رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان ضمن گفت‌وگو و تبادل نظر در خصوص موضوعات دوجانبه، منطقه ای و بین المللی و با اشاره به مشترکات فراوان دو کشور، بر گسترش روابط و همکاری ها در بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، انرژی و فناوری تاکید کرد.
گسل روابط میان تهران و دوشنبه
باتوجه به این نکته می‌توان خاطر نشان کرد که روابط ایران و تاجیسکتان به عنوان دو کشور دارای قرابت‌های تاریخی و فرهنگی مشترک آنچنان که از ظرفیت‌های آن بر می‌آید، از روندی مطلوب برخوردار نیست. شاید کمتر کشوری باشد که به مانند تاجیکستان با ایران دارای اشتراکات فرهنگی، زبانی و دینی باشد، اما این مهم در طول چند سال گذشته با تیره شدن روابط میان تهران و دوشنبه مغفول واقع شده است.
اوج کشمکش‌ها در روابط میان ایران و تاجیکستان به مساله بابک زنجانی و همچنین ممنوعیت حزب رستاخیز در تاجیکستان باز می‌گردد. در چنین وضعیتی با سفر محی‌الدین کبیری رهبر این حزب به تهران برای شرکت در همایش وحدت اسلامی، دولت تاجیکستان این مساله را دستاویزی برای فاصله گرفتن بیشتر از تهران قرار داد و مراکز فرهنگی و اقتصادی ایران را در این کشور تعطیل کرد. از سوی دیگر فاصله میان تهران و دوشنبه زمانی نمایان‌تر شد که سال گذشته محمدجواد ظریف در سفر منطقه‌ای خود به آسیای میانه از سفر به تاجیکستان خودداری کرده و رئیس جمهوری این کشور نیز برای مراسم تحلیف دوازدهمین دوره ریاست جمهوری به تهران نیامد.
همچنین تابستان سال گذشته تلویزیون دولتی تاجیکستان با نشان دادن سه متهم و مانور بر روی اعترافات آنها، مدعی شد که ایران در ترور برخی مقامات و روشنفکران تاجیک دخالت داشته است. همزمان با این وقایع در تیر ماه سال گذشته ده‌ها دفتر فرهنگی ایران در تاجیکستان به خصوص در شهر خجند که مورد استقبال بسیاری از مردم این شهر نیز قرار داشت، تعطیل شد. این در حالی است که دوشنبه بیش از هر زمان دیگری، پیوندهای اقتصادی و سیاسی خود را با عربستان و ترکیه تقویت کرده و به گفته ناظران شرکت‌های ترکیه‌ای هم اکنون فعالیت‌های گسترده تجاری و فرهنگی را در تاجیکستان در دستور کار خود قرار داده‌‌اند.
این مهم زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم اکنون روابط ایران با ازبکستان نیز از رونق گذشته خود برخوردار نبوده و به عقیده کارشناسان یکی از دلایل عدم عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به مخالفت تاجیکستان و به خصوص ازبکستان باز می‌گردد.
اکو سازمانی ناکارآمد با وجود ظرفیت‌های فراوان
از سوی دیگر درخصوص سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو به عنوان یک سازمان منطقه‌ای نیز می‌توان گفت که این سازمان در ابتدا در اوایل دهه 1340 شمسی توسط سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه پایه‌ریزی شد و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کشورهایی نظیر افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز به این سازمان ملحق شدند. با پیوستن این کشورها به سازمان اکو، جمعیتی بالغ بر 400 میلیون نفر در گستره جغرافیایی 8.5 میلیون کیلومتر مربع، ظرفیت‌های عظیمی در جهت ارتقاء شرایط توسعه اقتصادی پایدار، گسترش تجارت درون منطقه‌ای، توسعه زیربناهای ارتباطی و حمل و نقل میان این کشورها فعال شد. با این حال هنوز سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو برای رسیدن به شرایط مطلوب خود به سبب تعارض منافع و اختلافات سیاسی فاصله‌ زیادی دارد. طبق آمارهای موجود، میزان مبادلات اقتصادی اکو در سال 1395 تنها 8 درصد از کل تجارت کشورهای عضو را در برگرفته است که عواملی همچون عدم مشابهت‌های اقتصادی و مکمل نبودن ظرفیت‌های تجاری میان آنها به همراه اختلاف نظرهای سیاسی، به نوعی موجبات ناکارآمدی این سازمان را فراهم ساخته است.
عضویت در پیمان‌های منطقه‌ای ضرورت خروج از انزوا
با وجود این مشکلات، سازمان اکو همچنان به صورت بالقوه دارای پتانسیل‌های فراوانی برای همگرایی را در دل خود دارد که می‌توان با تکیه بر قرابت‌های فرهنگی، تاریخی و مذهبی به صورت تدریجی به سمت‌های همکاری‌های گسترده‌تر گام بردارد. این مهم برای ایران با توجه به شرایط بین‌المللی از اهمیت فراوانی برخوردار است. ایران هم اکنون جزو هیچ نهاد موثری در حوزه منطقه‌‌ای نیست و این در حالی است که اکثر کشورهای پیرامونی ایران با عضویت در سازمان‌های بین‌المللی مانند شانگهای که از اثرگذاری قابل ملاحظه‌ای نیز برخوردار است، مسائل و راهبردهای خود را پیش برده و از طریق این پیمان‌های جمعی ایجاد اجماع می‌کنند.
در همین رابطه است که ضرورت دارد ایران مسائل دوجانبه خود را با همسایگان و در محیط پیرامونی به مسائل منطقه‌ای و چند جانبه تبدیل کند. به همین دلیل است که ساید آسان‌ترین راه ورود به چنین وضعیتی عضویت در سازمان‌هایی نظیر شانگهای یا تقویت ظرفیت‌های بالفعل در سازمان‌هایی نظیر اکو باشد. این سازمان‌ها در حوزه آسیای مرکزی اکنون فعال هستند و تصمیمات مهمی را در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی اتخاذ می‌کنند که بودن ایران در چنین اجماعی باعث شراکت در تصمیمات و نیز توزیع منافع خواهد بود.
ایران اکنون به مدت 25 سال است که توافق موثری با کشورهای آسیای میانه نداشته و در همین راستا بسیاری از ظرفیت‌های راهبردی آن با توجه به اشتراکات فراوان توسط سایر کشورها از جمله ترکیه تخلیه شده است. در طول این سال‌ها با کارشکنی‌های صورت گرفته به خصوص از طرف آمریکا که سیاست همه چیز منهای ایران را دنبال و تقویت کرده است، با وجود نقش میانجی ایران در حل بحران‌های منطقه آسیای مرکزی، همچنان موانع سیاسی باعث شده است که راهبردهای ایران به یک دیپلماسی دامنه‌دار و موثر برای منافع ملی تبدیل نشود. از این رو عضویت ایران در پیمان‌های مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی یکی از اهرم‌های مثبتی خواهد بود که این نقش مداوم و دامنه‌دار را بر پایه منافع مشترک و موازی شکل دهد.

نظر شما