به گزارش ایرنا، خراسان شمالی در مسیر استان های شمالی به مشهد مقدس واقع شده است که بیش از یکهزار و 200 اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و 583 اثر آن به ثبت رسیده است؛ بنای آیینه خانه شهر بجنورد هم یکی از بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است.
آیینه خانه مفخم که هم اکنون به عنوان موزه اسناد و نسخ خطی از آن استفاه می شود در دوره قاجاریه همراه با بناهای دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می داده است.
این بنا در دهه 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار مفخم با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است.
معروف است که طراحی نقشه ساختمانی آیینه خانه به دست میرزامهدی خانشقاقی ( ممتحن الدوله) نخستین مهندس معمار ایرانی که از دانشکده معماری پاریس فارغ التحصیل شده بود، انجام شده است.
ساختمان آیینه خانه در دو طبقه به ابعاد تقریبی11×18 متر و به ارتفاع حدود 10 متر ساخته شده که در مجموع 9 اتاق دارد. یکی از اتاق های طبقه فوقانی تالاری است به ابعاد 8×3 متر که تمام دیوارها و سقف آن با طرحهای زیبایی آیینه کاری شده و به خاطر وجود همین تالار است که این بنا را آیینه خانه نامیده اند.
بنای آیینه خانه به شماره 1167در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال 1379 تاکنون به عنوان موزه ی اسناد و نسخ خطی مورد استفاده قرار می گیرد.
**ویژگی های معماری این بنا
بنای آیینه خانه یک ساختمان دو طبقه است که نمای اصلی آن در ضلع شمالی به طور کامل کاشیکاری شده و نمونه ی بارز هنر قاجاری است.
این بنا سه در ورودی دارد: ورودی بزرگتر در ضلع شمالی و دو ورودی کوچکتر در ضلع های شرقی و غربی قرار دارند. هر سه ورودی به یک راهروی شرقی- غربی متصل می شود که در یک طرف آن 4 اتاق و در طرف دیگر چند حجره و نیز دو رشته پلکان در منتهی الیه شرقی و غربی وجود دارد که به طبقه فوقانی راه پیدا می کند.
ورودی اصلی بنا در وسط ضلع شمالی حدود 220 سانتی متر عرض دارد و سقف آن با قوس کلیل پوشش یافته است. در دو سوی این ورودی چهار نیم ستون به قطر حدود 105 سانتی متر و ارتفاع بیش از 10 متر وجود دارد که تمام بدنه آنها با کاشی های فیروزه ای، لاجوردی و نیز کاشیهای سیاه و سفید و زرد پوشیده شده است.
دو نیم ستون وسطی که درست در طرفین ورودی قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر یک دوازده بار نام محمد(ص) به خط کوفی معقلی با کاشیهای زرد و سیاه رنگ نقش شده است.
نیم ستونهای جانبی کوتاهترند و تمام بدنه ی آنها با کاشیهای موزاییک و طرح های هندسی زیبا آراسته شده است، در حد فاصل نیم ستونهای طرفین ورودی، دو طاقنمای نسبتاً عمیق وجود دارد که با کاشیهای هفت رنگ و موزاییک، نمای سازی شده است. بر قاب روی این طاقنماها نقوش اسلیمی و یک ترنج هندسی نقش شده که در وسط آن نقش شیری که گاوی را از پای در آورده تصویر شده است.
در تمام نقوش مذکور که بر کاشی های هفت رنگ نقش شده و نیز نقوش بخش های دیگر، غلبه با رنگ زرد است، در دو سوی ورودی بنا در همین ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار دیده می شود که به طور نمادین همچون دو نگهبان همیشه بیدار با چشمانی گشاده پیوسته ورود و خروج به این ساختمان را کنترل می کنند و این سنتی است که از ایران باستان به دوره قاجار رسیده است.
بر بالای ورودی اصلی پنجره بزرگ تالار آیینه قرار دارد که با قوس جناقی پوشش یافته و تمام بخشهای آن با نقش ترنج ها و شمسه ها توام با نقوش گیاهی و پیچک ها زینت یافته است. بر بالای این پنجره یک شمسه بزرگ وجود دارد که زمانی نقش شیر و خورشید به عنوان نماد سلطنتی ایران بر آن نقش شده بود و پس از تخریب، جای خود را به نقوش اسلیمی بخشیده است.
ظاهرا در بالای این بخش و در روی افریز کتیبه هایی وجود داشته که قلمرو زیر نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردین گرفته تا اسفراین، جوین، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفی می کرده است.
در حد فاصل ستونهای بزرگ و کوچک نیز قاب نیم دایره کوچک تری وجود دارد که با نقوش اسلیمی و پیچک ها تزیین شده است. در مجموع پلان، نماسازی، جزئیات معماری و کاشی کاری بنای آیینه خانه نمونه ی بارز هنر معماری دوره قاجار قلمداد می شود. سقف آیینه خانه در اصل همانند بنای عمارت پوشش سفالی داشته که در تعمیرات دوره های بعد برداشته شده و با ورق گالوانیزه جایگزین شده است.
**تالار آیینه
تالار آیینه که محور اصلی این ساختمان است در طبقه دوم قرار گرفته و از طریق دو رشته پلکان انتهای شرقی و غربی راهروی طبقه اول قابل دسترسی است. این اتاق، سه در از جنس چوب صندل دارد که با استخوان ترصیع شده اند.
در کف تالار سنگ مرمر مرغوب بکار رفته و آیینه کاری تمامی بدنه و سقف تالار را دربرگرفته است. در این آیینه کاری ها 17 طرح مختلف شامل طرح های زیبای هندسی و گیاهی، طرح چهل چراغی که در وسط تالار آویخته بوده و نیز نمای بیرونی آیینه خانه به طرز استادانه ای اجرا شده است.
گرداگرد بخش فوقانی دیوارها، در قسمت قرنیز ردیفی از عکسهای قدیمی شامل عکس 134 تن از رجال سیاسی و شخصیت های برجسته دوره صفوی و قاجار در زیر قابهای شیشه ای نصب شده است.
علاوه بر اینها 13 قاب خوشنویسی شده به خط نستعلیق و شکسته نستعلیق به طرز مشابهی بر روی دیوار ضلع جنوبی تالار نصب شده بود که پس از انجام عملیات مرمت از جای خود برداشته شده و اکنون در گنجینه ی موزه نگهداری می شود.
در این قاب ها آیاتی از قرآن کریم به طرز زیبایی نوشته و تذهیب شده که در یک نمونه امضای کاتب با عبارت «راقم عبدالعلی 1226 هجری قمری» قابل تشخیص است و نام ساختمان آیینه خانه برگرفته از همین تالار آیینه است
**بنای عمارت مفخم (موزه باستان شناسی و مردم شناسی)
عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی دروۀ قاجار در خراسان شمالی است که در اوایل دهۀ 1300 هجری قمری بدستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده است.
این بنای مجلل 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشیکاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است.
مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی می باشد، سرتاسر بنا با کاشی های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل های مختلف به رنگهای فیروزه ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده است.
نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرحهای هندسی سده 13 را به تماشا می گذارد.
این بنای تاریخی با شماره 952 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.
موزه های مردم شناسی از جمله موزه های تاریخی هستند که در آن گوشه ای از فرهنگ اقوام و ملل یک منطقه را در قالب های آداب و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی به نمایش گذاشته می شود. بخش مردم شناسی موزه از سه موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین ها تشکیل شده است.
اخبار خراسان شمالی را در کانال تلگرامی اخبار ایرنا خراسان شمالی به نشانی @IRNABOJNURD پیگیری کنید.
ع/ 6042 انتشار: سیدحسین قدسی
به گزارش ایرنا، خراسان شمالی در مسیر استان های شمالی به مشهد مقدس واقع شده است که بیش از یکهزار و 200 اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و 583 اثر آن به ثبت رسیده است؛ بنای آیینه خانه شهر بجنورد هم یکی از بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است.
آیینه خانه مفخم که هم اکنون به عنوان موزه اسناد و نسخ خطی از آن استفاه می شود در دوره قاجاریه همراه با بناهای دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می داده است.
این بنا در دهه 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار مفخم با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است.
معروف است که طراحی نقشه ساختمانی آیینه خانه به دست میرزامهدی خانشقاقی ( ممتحن الدوله) نخستین مهندس معمار ایرانی که از دانشکده معماری پاریس فارغ التحصیل شده بود، انجام شده است.
ساختمان آیینه خانه در دو طبقه به ابعاد تقریبی11×18 متر و به ارتفاع حدود 10 متر ساخته شده که در مجموع 9 اتاق دارد. یکی از اتاق های طبقه فوقانی تالاری است به ابعاد 8×3 متر که تمام دیوارها و سقف آن با طرحهای زیبایی آیینه کاری شده و به خاطر وجود همین تالار است که این بنا را آیینه خانه نامیده اند.
بنای آیینه خانه به شماره 1167در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال 1379 تاکنون به عنوان موزه ی اسناد و نسخ خطی مورد استفاده قرار می گیرد.
**ویژگی های معماری این بنا
بنای آیینه خانه یک ساختمان دو طبقه است که نمای اصلی آن در ضلع شمالی به طور کامل کاشیکاری شده و نمونه ی بارز هنر قاجاری است.
این بنا سه در ورودی دارد: ورودی بزرگتر در ضلع شمالی و دو ورودی کوچکتر در ضلع های شرقی و غربی قرار دارند. هر سه ورودی به یک راهروی شرقی- غربی متصل می شود که در یک طرف آن 4 اتاق و در طرف دیگر چند حجره و نیز دو رشته پلکان در منتهی الیه شرقی و غربی وجود دارد که به طبقه فوقانی راه پیدا می کند.
ورودی اصلی بنا در وسط ضلع شمالی حدود 220 سانتی متر عرض دارد و سقف آن با قوس کلیل پوشش یافته است. در دو سوی این ورودی چهار نیم ستون به قطر حدود 105 سانتی متر و ارتفاع بیش از 10 متر وجود دارد که تمام بدنه آنها با کاشی های فیروزه ای، لاجوردی و نیز کاشیهای سیاه و سفید و زرد پوشیده شده است.
دو نیم ستون وسطی که درست در طرفین ورودی قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر یک دوازده بار نام محمد(ص) به خط کوفی معقلی با کاشیهای زرد و سیاه رنگ نقش شده است.
نیم ستونهای جانبی کوتاهترند و تمام بدنه ی آنها با کاشیهای موزاییک و طرح های هندسی زیبا آراسته شده است، در حد فاصل نیم ستونهای طرفین ورودی، دو طاقنمای نسبتاً عمیق وجود دارد که با کاشیهای هفت رنگ و موزاییک، نمای سازی شده است. بر قاب روی این طاقنماها نقوش اسلیمی و یک ترنج هندسی نقش شده که در وسط آن نقش شیری که گاوی را از پای در آورده تصویر شده است.
در تمام نقوش مذکور که بر کاشی های هفت رنگ نقش شده و نیز نقوش بخش های دیگر، غلبه با رنگ زرد است، در دو سوی ورودی بنا در همین ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار دیده می شود که به طور نمادین همچون دو نگهبان همیشه بیدار با چشمانی گشاده پیوسته ورود و خروج به این ساختمان را کنترل می کنند و این سنتی است که از ایران باستان به دوره قاجار رسیده است.
بر بالای ورودی اصلی پنجره بزرگ تالار آیینه قرار دارد که با قوس جناقی پوشش یافته و تمام بخشهای آن با نقش ترنج ها و شمسه ها توام با نقوش گیاهی و پیچک ها زینت یافته است. بر بالای این پنجره یک شمسه بزرگ وجود دارد که زمانی نقش شیر و خورشید به عنوان نماد سلطنتی ایران بر آن نقش شده بود و پس از تخریب، جای خود را به نقوش اسلیمی بخشیده است.
ظاهرا در بالای این بخش و در روی افریز کتیبه هایی وجود داشته که قلمرو زیر نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردین گرفته تا اسفراین، جوین، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفی می کرده است.
در حد فاصل ستونهای بزرگ و کوچک نیز قاب نیم دایره کوچک تری وجود دارد که با نقوش اسلیمی و پیچک ها تزیین شده است. در مجموع پلان، نماسازی، جزئیات معماری و کاشی کاری بنای آیینه خانه نمونه ی بارز هنر معماری دوره قاجار قلمداد می شود. سقف آیینه خانه در اصل همانند بنای عمارت پوشش سفالی داشته که در تعمیرات دوره های بعد برداشته شده و با ورق گالوانیزه جایگزین شده است.
**تالار آیینه
تالار آیینه که محور اصلی این ساختمان است در طبقه دوم قرار گرفته و از طریق دو رشته پلکان انتهای شرقی و غربی راهروی طبقه اول قابل دسترسی است. این اتاق، سه در از جنس چوب صندل دارد که با استخوان ترصیع شده اند.
در کف تالار سنگ مرمر مرغوب بکار رفته و آیینه کاری تمامی بدنه و سقف تالار را دربرگرفته است. در این آیینه کاری ها 17 طرح مختلف شامل طرح های زیبای هندسی و گیاهی، طرح چهل چراغی که در وسط تالار آویخته بوده و نیز نمای بیرونی آیینه خانه به طرز استادانه ای اجرا شده است.
گرداگرد بخش فوقانی دیوارها، در قسمت قرنیز ردیفی از عکسهای قدیمی شامل عکس 134 تن از رجال سیاسی و شخصیت های برجسته دوره صفوی و قاجار در زیر قابهای شیشه ای نصب شده است.
علاوه بر اینها 13 قاب خوشنویسی شده به خط نستعلیق و شکسته نستعلیق به طرز مشابهی بر روی دیوار ضلع جنوبی تالار نصب شده بود که پس از انجام عملیات مرمت از جای خود برداشته شده و اکنون در گنجینه ی موزه نگهداری می شود.
در این قاب ها آیاتی از قرآن کریم به طرز زیبایی نوشته و تذهیب شده که در یک نمونه امضای کاتب با عبارت «راقم عبدالعلی 1226 هجری قمری» قابل تشخیص است و نام ساختمان آیینه خانه برگرفته از همین تالار آیینه است
**بنای عمارت مفخم (موزه باستان شناسی و مردم شناسی)
عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی دروۀ قاجار در خراسان شمالی است که در اوایل دهۀ 1300 هجری قمری بدستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده است.
این بنای مجلل 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشیکاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است.
مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی می باشد، سرتاسر بنا با کاشی های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل های مختلف به رنگهای فیروزه ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده است.
نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرحهای هندسی سده 13 را به تماشا می گذارد.
این بنای تاریخی با شماره 952 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.
موزه های مردم شناسی از جمله موزه های تاریخی هستند که در آن گوشه ای از فرهنگ اقوام و ملل یک منطقه را در قالب های آداب و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی به نمایش گذاشته می شود. بخش مردم شناسی موزه از سه موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین ها تشکیل شده است.
اخبار خراسان شمالی را در کانال تلگرامی اخبار ایرنا خراسان شمالی به نشانی @IRNABOJNURD پیگیری کنید.
ع/ 6042 انتشار: سیدحسین قدسی
نظر شما