چکیده

آیا راه معقولی وجود دارد که بپذیریم  دست خداوند در طبیعت باز است؛ راهی که از ایراد تاریخیِ خدای رخنه­پوش در امان باشد؟ جان پوکینگ­هورن، فیزیکدان و متکلم مشهور انگلیسی، از پیشگامان عرصة علم و الهیات و از معروف­ ­ترین متفکران مسیحی در این صحنه است. او علاوه  بر دستاوردهای مهم در فیزیک نظری، در مباحث علم و الهیات نیز صاحب رأی به­ شمار می ­آید. یکی از نظریات خاص او، به تصویری مربوط می­شود که دربارۀ فعل الهی در طبیعت است. این تصویر، بر دیدگاهی واقع ­گرایانه و ابتنای متافیزیک بر فیزیک مبتنی است و با توجّه به نظریه آشوب از نوعی علیت بالا به پایین دفاع می­کند. در این مقاله، پس از ذکر مقدماتی دربارۀ حیات علمی پوکینگ­هورن، نظام فکری او  متناسب با مسئلۀ فعل خداوند  ترسیم و پس از آن، دیدگاه او در این زمینه، به تفصیل، تبیین می­ شود. در انتها مبانی و دیدگاه اختصاصی او در باب فعل خداوند در طبیعت، به ­ویژه با توجه به مبانی حکمت اسلامی، نقد و بررسی می ­شود.
به ­نظر می­ رسد دیدگاه پوکینگ­هورن، در عین تفطّن به نکات مهم، اتقان فلسفی لازم را ندارد و او نتوانسته است تصویری استوار دربارة فعل خداوند در طبیعت، ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها: فعل خداوند در طبیعت؛ پوکینگ‌هورن؛ علیت؛ طبیعت‌گرایی؛ فیزیک و متافیزیک

نویسنده:

روزبه زارع: دکتری فلسفه تطبیقی و عضو کارگروه علم دین، اندیشکده مهاجر، دانشگاه صنعتی شریف

نشریه جستارهای فلسفه دین - دوره 6، شماره 2، پاییز و زمستان 1396.

برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید.