شناسهٔ خبر: 24694520 - سرویس سیاسی
نسخه قابل چاپ منبع: فارس | لینک خبر

مطالعه ی تطبیقی ارکان تحقق نقض غیرمستقیم حق اختراع - بخش اول

مبنای حقوق اختراعات

در مقاله ی حاضر با رویکردی تطبیقی در نظام حقوقی کشور های عموماً توسعه یافته و با تأکید ویژه بر حقوق قضایی آمریکا ... ، ضمن مطالعه تطبیقی آن و تعیین موضع نظام حقوقی ایران در این زمینه، پیشنهادات مقتضی ارائه می شود.

صاحب‌خبر -

 

چکیده

به موجب نهاد نقض غیر مستقیم، هرکسی که موجبات نقض را فراهم کند یا وقوع آن را تسهیل نماید، مسئول جبران خسارات خواهد بود. نقض غیر مستقیم در حقوق اختراعات شامل نقض مشارکتی و انگیزشی است. مسئولیت مدنی ناشی از نقض غیرمستقیم، مبتنی بر تقصیر نوعی است که در صورت وجود نقض مستقیم و فعل یا ترک فعل ناشی از فعل، ایجاد می شود. در حقوق اختراعات ایران چنین نهادی وجود ندارد، اما با استفاده از برخی قوانین می توان حکم به جبران خسارت علیه ناقض غیرمستقیم نمود، اما در صورت وجود مصلحت، تصویب مقرره ای خاص در این زمینه پیشنهاد می شود.

اگر چه به باور نویسندگان، در حال حاضر با عنایت به در حال توسعه و مصرفی بودن کشور، چنین مصلحتی ملاحظه نمی گردد. پرسش اصلی این است شرایط تحقق نقض غیر مستقیم کدم اندو حقوق ایران در این زمینه از چه موضعی برخوردار است. در مقاله ی حاضر با رویکردی تطبیقی در نظام حقوقی کشور های عموماً توسعه یافته و با تأکید ویژه بر حقوق و رویه ی قضایی آمریکا که خاستگاه این نهاد است، ضمن مطالعه تطبیقی آن و تعیین موضع نظام حقوقی ایران در این زمینه، پیشنهادات مقتضی ارائه می شود.

مبنای حقوق اختراعات افزایش توسعه ی اقتصادی و ارتقاء سطح رفاه اجتماعی است. در همین راستا تأسیسات خاصی جهت نیل به این مبنا در اختیار نظام اختراعات قرار گرفته است.[1] در این میان قطعاً اعطای تضمین کافی و مطلوب به مخترعان و صاحبان حقوق، نقشی اساسی خواهد داشت؛ چرا که مخترعان مرکز ثقل این نظام هستند. چه بسا ممکن است مخترعان جهت ابداع فرآورده یا فرآیندی خاص هزینه های بسیاری را متقبل شوند و برای ثبت آن اختراع نیز به همین ترتیب مجبور به پرداخت هزینه های گزافی گردند. حال اگر شخص دیگری بدون مجوز صاحب حق، اختراع وی را نقض کند، برگشت پذیری سرمایه های مخترع با مشکل مواجه خواهد شد و لذا وی و نیز مبتکران بالقوه انگیزه  لازم برای ابداع و نوآوری را از دست خواهند داد.[2] 

این امر منتهی به کاهش سطح رفاه عمومی می گردد. لذا حقوق اختراعات علاوه بر اعطای حقوق انحصاری به مخترعان، با برقراری مقرراتی خاص، ضمانت اجراهای مشخصی را برای حفظ چنین حقوقی وضع نموده است. به موجب تمام قوانین و مقررات اعم از ملی و بین المللی هر کس بدون مجوز صاحب حق، اختراع وی را مورد بهره برداری قرار دهد، علاوه بر اینکه در برخی موارد مجرم شناخته می شود، مکلف به جبران خسارات وارده به صاحب حق است. نقض حق اختراع ممکن است به شکل مستقیم یا غیر مستقیم صورت گیرد.

نقض مستقیم عبارت است از اینکه شخص یا اشخاصی بدون دریافت مساعدت از شخص دیگر، رکن مادی فعل نقض به تنهایی صورت دهند. البته شایان ذکر است که مشارکت چند نفر در تحقق رکن مادی فعل نقض، درحالی که همگی مباشرت در نقض دارند، نقض مشارکتی نام ندارد. چنین حالتی به نقض مشترک یا دسته جمعی موسوم است؛ زیرا در این وضعیت فرض بر این است که مشارکت کنندگان در فعل نقض، ناقض مستقیم هستند و عمل آنان شبیه مشارکت در جرم است. این تمایز فقط جنبه ی نظری ندارد و به لحاظ عملی نیز حائز اثر مهمی است؛ چرا که مسئولیت شخص مشارکت کننده در فعل نقض به شکل مباشرت، بدون تقصیر شکل می گیرد، حال آنکه مسئولیت ناقض مشارکتی غیر مستقیم، اصولاً مبتنی بر تقصیر است.

 این معنا از نقض مستقیم همان معنای مأنوس و اولیه ی نقض است که در مقررات به آن تصریح شده است و مبتنی بر دکترین مسئولیت محض در اغلب نظام ها، موجب تحمیل جبران خسارات خواهد شد، اما نقض حق در عصر حاضر چهره های دیگری نیز یافته است که در آن علاوه بر مباشر نقض، اشخاصی نیز وقوع نقض را تسهیل یا ترغیب می کنند.

برای مثال اگر محصول ثبت شده دارای سه قطعه باشد که مجموع آن ها تحت یک ورقه ی اختراع به ثبت رسیده اند، درصورتی که شخص الف یک قطعه از قطعات محصول را تولید یا عرضه کند و آن را در اختیار شخص ب قرار دهد (نقض مشارکتی)[3] و شخص ب نیز با تولید دو قطعه ی دیگر و مونتاژ هر سه قطعه فراهم شده، مباشرت در نقض حق کند، در این حالت صاحب حق برای جبران خسارات وارده به خود می تواند هم به شخص الف و هم به شخص ب مراجعه نماید. شخص ب ناقض مستقیم یا مباشر نقض است و مسئولیت وی بدیهی است، اما شخص الف فقط یک قطعه از مجموع قطعات محصول را تولید یا عرضه نموده و لذا فقط به طور غیر مستقیم در تسهیل نقض مشارکت داشته است.

حتی ممکن است فعالیت شخص الف بسیار محدود تر از این حالت باشد و برای مثال صرفاً شخص ب را جهت نقض ترغیب کند بدون آنکه قطعه ای از قطعات محصول نهایی را تولید یا عرضه کند (نقض انگیزشی)[4]. در این فرض نیز قوانین بسیاری از کشور ها برای چنین شخصی در قالب دکترین نقض غیرمستقیم مسئولیت قائل اند. اگر چه این دکترین ریشه کامن لایی دارد[5]و به نظر می رسد از آمریکا شکل گرفته، اما در حال حاضر بسیاری از کشور ها مانند انگلیس[6]، فرانسه[7]، آلمان[8]، کره ی جنوبی[9]، چین[10] و... در قوانین و مقررات خود اعم از قوانین خاص اختراعات یا مقررات عام حقوق مسئولیت مدنی، موادی را به چنین موضوعی اختصاص داده اند.

باوجوداین در نظام حقوقی ایران، نه تنها در قوانین خاص به این مسئله اشاره ای نشده است، قوانین عام مسئولیت مدنی نیز حاوی مقرره ای در این خصوص نیستند. هر چند همان گونه که در ادامه خواهد آمد، از عمومات برخی قوانین و مقررات مسئولیت مدنی، می توان به نتایجی در این خصوص دست یافت و البته پیش تر گفته شد که باور نویسندگان این است که الزامی به وجود چنین مقرره ای در حال حاضر در حقوق ایران وجود ندارد. درهرحال، پرسش عمده ی مقاله حاضر این است که نقض غیر مستقیم مستقیم چیست و در صورت تحقق چه شرایطی منجر به ایجاد مسئولیت برای ناقض غیر مستقیم می گردد.

جهت پاسخ به این پرسش ها ابتدا مفهوم نقض و اقسام مختلف نقض غیر مستقیم را بررسی و سپس با رویکردی تطبیقی با محوریت حقوق آمریکا، عناصر تحقق نقض غیر مستقیم که عبارت است از وقوع نقض مستقیم، تقصیر (رکن معنوی)[11] و فعل (رکن مادی)[12] را مورد نقد و بررسی قرار می دهیم و در ضمن مباحث پیشنهاد های مقتضی را مطرح می کنیم. در پایان هم موضع حقوق ایران در ارتباط با موضوع مورد بحث را مشخص نموده و عند الاقتضا توصیه های مقتضی برای نظام اختراعات ایران ارائه خواهد شد.
1. مفهوم نقض غیر مستقیم؛
شخص ممکن است بدون مباشرت در فعل نقض[13] ودر صورت حصول برخی شرایط که بعداً خواهد آمد، در مقابل صاحب حق، به طور غیر مستقیم مسئول تلقی گردد. مفهوم نقض غیر مستقیم حق اختراع شامل «نقض مشارکتی» و «نقض انگیزشی» می شود که در ذیل مورد بررسی قرار می گیرند:
1-1. نقض مشارکتی؛
نقض مشارکتی هم در حق اختراع و هم در کپی رایت وجود دارد و عبارت  است از «انجام آگاهانه ی فعلی که به طور غیر مستقیم، عملیات نقض توسط مباشر نقض را تسهیل می کند». عنصر اساسی مفهوم نقض مشارکتی که موجب استقلال آن در برابر نقض انگیزشی می گردد، اثرگذاری فعل ناقض غیر مستقیم در تحقق و تکمیل رکن مادی نقض مستقیم است. برای مثال هر گاه شخصی با علم به وجود حق اختراع، قطعه ای از قطعات اساسی محصول نهایی اختراع  ثبت شده را تولید کند و آن را جهت مونتاژ در اختیار ناقض مستقیم قرار دهد، مفهوم نقض مشارکتی محقق می گردد.

به موجب بند 3 ماده 271 عنوان 35 مجموعه قوانین آمریکا، هرکسی که در قلمروی آمریکا یک قطعه از ماشین، محصول یا ترکیب ثبت شده، یا ماده یا وسیله ای برای به کار گیری در یک فرآیند ثبت شده را که بخش اساسی از اختراع ثبت شده را تشکیل می دهد، با علم به اینکه این وسیله مخصوصاً برای استفاده در نقض اختراع ثبت شده تولید گشته یا پذیرفته شده است و کالای ویژه یا ماده ی اولیه تجارت که مناسب استفاده غیر ناقضانه نیست را برای فروش عرضه کند یا بفروشد، به عنوان ناقض مشارکتی مسئول است.[14]
این ماده اگر چه در مقام بیان مسئولیت ناقض مشارکتی است، اما متضمن تعریف نقض مشارکتی نیز است. بر اساس این ماده نقض مشارکتی عبارت از مباشرت و مشارکت عالمانه در تهیه ی مقدمات تحقق رکن مادی نقض مستقیم.
بر اساس ماده 26 کنوانسیون اختراعات اتحادیه اروپا 1989 که مشابهت فراوانی به مقرره ی مربوط به آمریکا دارد و راجع به بهره برداری غیر مستقیم از یک اختراع است، اگر اشخاص ثالث وسایل مربوط به یک قطعه ی اساسی از اختراع را به منظور استفاده از طریق آن تهیه کنند و بدانند که چنین وسایلی مناسب استفاده در اختراع هستند و به همین منظور تهیه شوند، به عنوان ناقض غیر مستقیم مسئولیت خواهند داشت.[15]
اغلب کشور های اروپایی مانند انگلیس،[16] هلند[17] و فرانسه[18] نیز مقرره ی خود در خصوص نقض مشارکتی را بر اساس همین ماده تنظیم کرده اند و لذا ملاحظه می کنیم که نقض مشارکتی تقریباً دارای مفهوم واحدی در آمریکا و اروپا است و البته استقرا در سایر نظام های حقوقی هم نشان می دهد که جز وجود برخی اختلافات جزئی که البته در مفهوم نیست، همین معنا از نقض مشارکتی در قوانین و مقررات کشور های دیگر مانند کره ی جنوبی نیز آمده است[19] و بر همین اساس که عنصر اساسی مفهوم نقض مشارکتی به عنوان یکی از موارد نقض غیر مستقیم، عدم مباشرت ناقض در فعل نقض و بالعکس مباشرت و مشارکت عالمانه در تهیه وسایل و مقدمات لازم رکن مادی نقض مستقیم است.
 
1-2. نقض انگیزشی؛
در برخی موارد ممکن است که شخص ثالث (کسی غیر از مباشر نقض) برخلاف نقض مشارکتی، در جهت تسهیل امر نقض مباشرتی نداشته باشد، اما مرتکب فعلی گردد که موجبات نقض توسط مباشر را فراهم آورد؛ یعنی عملی را انجام دهد که انگیزه ی نقض را در شخص دیگر ایجاد کند یا به نحوی از طریق هدایت یا تسهیل وقوع نقض، موجبات نقض را فراهم آورد. بااین حال ازآن رو که عناصر تحقق نقض انگیزشی بسیار مبهم است، ضرورتاً ارائه ی تعریفی دقیق از آن امری دشوار است. در حقوق آمریکا و به موجب بند ب ماده 271 قانون اختراعات این کشور، «هرکسی از طریق انجام فعلی موجب نقض اختراع ثبت شده گردد، به عنوان یک ناقض، مسئول است.[20] 

بر اساس این ماده هرکسی که به طریقی موجبات نقض اختراع و انگیزه آن را فراهم آورد، به مانند ناقض مستقیم مسئولیت خواهد داشت». مطابق این ماده انجام فعل و به تبع آن وجود قصد و آگاهی نسبت به وقوع نقض و نیز آگاهی نسبت به وجود اختراع ثبت شده، شرایط تحقق نقض انگیزشی در آمریکا هستند. شرط علم و قصد نسبت به وقوع نقض مستقیم و نیز نسبت به وجود اختراع ثبت شده، از تأکید بر فعل بودن عمل ناقض مستقیم و قابل استنباط است.
این نوع نقض غیر مستقیم در بسیاری از قوانین و مقررات کشور های مختلف انعکاس یافته است.[21]
در کنوانسیون اختراعات اتحادیه ی اروپا 1989 و کشور های این منطقه به طور خاص مقرره ای در زمینه نقض انگیزشی شکل نگرفته است و اصطلاح نقض غیر مستقیم مندرج در این کنوانسیون شامل هر دو نقض مشارکتی و انگیزشی می شود. بااین حال در ضمن بیان شرایط تحقق مسئولیت در فرض نقض مشارکتی، به نقض انگیزشی نیز اشاره شده است،[22] اما به لحاظ مفهومی تفاوتی میان نقض انگیزشی در آمریکا و اروپا به نظر نمی رسد؛ چرا که به موجب بند 2 ماده 26 کنوانسیون فوق و هماهنگ با بند ب از ماده 271 قانون اختراعات آمریکا، حتی اگر کالایی که توسط ناقض غیرمستقیم تهیه می شود، مختص به اعمال ناقضانه نباشد، اما بااین حال شخص تهیه کننده، دیگری را به طریقی ترغیب به نقض نماید، شخص تهیه کننده کالا، مسئول خواهد بود.

 البته در رویه ی قضایی آمریکا نیز تفاسیر متعددی از تعریف و دامنه ی شمول نقض انگیزشی مطرح شده است که در مجموع سه تعریف قابل استنباط است:
1- انگیزش یعنی اینکه کسی بر اساس نظریه ی مسئولیت آمر[23]، موجب وقوع نقض شود. به موجب نظریه ی مسئولیت آمر، در صورت وجود رابطه ی قراردادی میان مستخدم و استخدام کننده و حصول شرایط دیگر، اگر مستخدم موجب وقوع نقض گردد، شخص استخدام کننده نیز مسئولیت خواهد داشت.[24]
این نوع مسئولیت با تکیه بر مسئولیت نیابتی توجیه می شود. بر اساس نقض نیابتی، اگر شخص ثالث دیگری به واسطه ی داشتن حق کنترل اعمال وی و نیز بهره برداری مستقیم از فعل مباشر نقض، مسئول تلقی می گردد.
2- انگیزش چیزی فراتر از صرف وساطت در وقوع نقض بوده و شامل تلاشی است که در راستای تحریک و ترغیب وقوع نقض انجام می شود.
3- انگیزش شامل هر عملی می شود که خوانده ی دعوای نقض، برای کمک به ناقض مستقیم انجام می دهد.[25] این تفسیر از انگیزش بسیار وسیع است و به نظر قابل انتقاد است؛ چرا که شامل نقض مشارکتی نیز می شود. حال آنکه این دو مستقل از یکدیگر هستند و این استقلال اثر عملی مهمی نیز دارد؛ زیرا درحالی که اثبات مشروع بودن کارکرد کالای ناقض حق در فرض نقض مشارکتی موجب معافیت خوانده از مسئولیت می شود، اثبات چنین مسئله ای در فرض نقض انگیزشی تأثیری بر مسئولیت خوانده ندارد. [26]
با توجه به تفاسیر فوق از نقض انگیزشی، به نظر می رسد که مصادیق نقض انگیزشی بسیار زیاد است و به همین دلیل، معتقدیم که بند b ماده 271 قانون اختراعات آمریکا در مقایسه با بند c، قلمرو بسیار گسترده تری دارد.
برای مثال هرگاه از سوی مدیران یک شرکت دستور العمل هایی در جهت انجام اموری صادر شود که منتهی به نقض یک اختراع ثبت شده توسط کارکنان شرکت گردد، مدیران مذکور مسئولیت ناشی از نقض انگیزشی خواهند داشت؛[27] چرا که در این حالت دستور العمل های مدیران، انگیزه ی لازم جهت نقض حق را در کارمندان آن شرکت به وجود می آورد و با حصول سایر شرایط تحقق نقض انگیزشی، مدیران مذکور، مسئول خواهند بود.
در حقوق ایران اساساً مفهوم نقض انگیزشی یا مسئولیت ناشی از آن ورود نیافته و چون نظام حقوقی ایران برخلاف نظام حقوقی آمریکا، فاقد دکترینی راجع به معاونت در خطای مدنی است، نمی توان مفهومی برای نقض انگیزشی در ایران یافت. مقررات راجع به تسبیب در قانون مدنی هم فاقد ظرفیت لازم برای پوشش چنین نهادی است؛ زیرا به موجب ماده 331 قانون مدنی، «هر کس سبب تلف مالی بشود...و اگر سبب نقص یا عیب آن شده باشد...»، مسئول قلمداد شده است.

بر اساس این ماده نمی توان مدیری را که دستور العمل هایی را برای نقض حق اختراع به کارمندان خود می دهد، محکوم به جبران خسارت نمود؛ چرا که مدیر سبب تلف یا نقص و عیب نبوده است.
درهرحال نقض انگیزشی را می توان این گونه تعریف کرد: ارتکاب عملی غیر از مباشرت در تحقق و تکمیل رکن مادی نقض مستقیم اختراع که درنهایت از طریق هدایت، انگیزش یا مساعدت عامدانه، موجبات نقض مستقیم را فراهم می کند.
2. شرایط تحقق نقض غیر مستقیم؛
از منظر حقوق اختراعات و قوانین اختراعات کشور هایی که در خصوص نقض غیر مستقیم حاوی مقرراتی هستند و یا اینکه مانند ماده 130 اصول کلی حقوق مدنی این کشور و ماده 148 آراء داد گاه عالی جمهوری خلق چین در قالب مقررات عام مسئولیت مدنی به این موضوع پرداخته اند، مجموعه شرایط و عناصر مشخصی باید در کنار هم قرار گیرد تا مسئولیت ناشی از نقض غیرمستقیم اعم از نقض مشارکتی و نقض انگیزشی به وجود آید. علی رغم اینکه این عناصر در قوانین و مقررات مورد تصریح قرار گرفته اند، اما رسیدن به یک معنای نسبتاً روشن و غیر مبهم از این عناصر جز در پرتو مطالعه ی آرای داد گاه ها امکان پذیر نیست.

بااین همه ممکن است آرای داد گاه ها هم نتوانند در برخی موارد تصویر کاملاً روشنی از این شرایط و عناصر به دست دهند و نقد هایی بر آن ها وارد باشد. لذا ما در این قسمت ابتدا از طریق استقراء در قوانین مختلف و آرای صادره ی داد گاه ها، این شرایط را استخراج و با توجه به اصول کلی عناصر مسئولیت مدنی و مبانی حقوق اختراعات، به فراخور بحث مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.
2-1. وقوع نقض مستقیم و احراز آن؛
تعابیر دیگری مانند نقض ثانوی و فرعی[28] و یا مسئولیت ثانوی و فرعی[29] نیز برای توصیف نقض غیر مستقیم مورد استفاده قرار می گیرد. شاید بر اساس چنین تعبیری بتوان شرط وقوع نقض مستقیم برای احراز نقض غیر مستقیم را استنباط کرد؛ زیرا همان طور که از نامش پیداست، این نوع نقض و مسئولیت فرعی است و می توان گفت فرع بر وجود نقض مستقیم و اصلی است، اما آیا در قوانین و مقررات هم مضمون چنین دید گاه ظاهری در این زمینه انعکاس یافته است و یا اینکه داد گاه ها در آرای خود به این شرط اشاره کرده اند؟ در حقوق آمریکا به موجب ماده بند 2 و 3 ماده 271[30] عنوان 35 مجموعه قوانین این کشور احراز نقض مستقیم شرط تحقق نقض غیرمستقیم اعم از مشارکتی و انگیزشی است.[31] 

این مسئله نه تنها از سیاق عبارات ماده فوق قابل استنباط می شود، در رویه ی قضایی آمریکا نیز مورد تأکید قرار گرفته است. به موجب بند دوم این ماده، هرکسی که از طریق انجام فعلی، موجب ارتکاب نقض شود، همانند ناقض مستقیم مسئول خواهد بود. وفق این بند، عمل شخص باید موجب وقوع نقض شود و در ادامه هم به مسئولیت وی به  مثابه ی ناقض مستقیم، تصریح شده است.

مطابق بند 3 ماده 271 عنوان 35 مجموعه قوانین آمریکا نیز، هرکسی که در قلمرو آمریکا یک قطعه از ماشین، محصول یا ترکیب ثبت شده، یا ماده یا وسیله ای برای به کار گیری در یک فرآیند ثبت شده را که بخش اساسی از اختراع ثبت شده را تشکیل می دهد، با علم به اینکه این وسیله مخصوصاً برای استفاده در نقض اختراع ثبت شده تولید گشته یا پذیرفته شده است و کالای ویژه یا ماده ی اولیه تجارت که مناسب استفاده غیر ناقض نیست را برای فروش عرضه کند یا بفروشد، به عنوان ناقض مشارکتی مسئول است. بر اساس این بند نیز علم به استفاده از کالای تهیه شده در نقض مستقیم اختراع ثبت شده شرط تحقق مسئولیت نقض مشارکتی قلمداد گشته است. سیاق این بند نیز به روشنی بر وجود پیش شرط نقض مستقیم دلالت دارد.
همگام با ماده ی فوق، داد گاه فدرال آمریکا در سال 2004 و در پرونده ی شرکت «دی. اس. یو.»، صراحتاً اعلام نمود که صاحب اختراع همیشه بار اثبات نقض مستقیم را در هر یک از موارد نقض غیر مستقیم بر عهده دارد.[32]
علاوه بر این، در همین سال، داد گاه فدرال آمریکا در پرونده ی شرکت داروسازی نوارتیس، تصریح نمود که احراز نقض مشارکتی و انگیزشی متوقف بر وجود قبلی نقض مستقیم است.[33] اگر چه موضوع اصلی این پرونده تفسیر یکی از ادعاهای مندرج در اظهار نامه راجع به آن بود ولی ضمن آن به موضوع مورد بحث ما نیز اشاره شد.
در پرونده ی سیستم گاز ایپکون نیز داد گاه فدرال به جهت عدم ارائه مدرکی دال بر وقوع نقض مستقیم از جانب خواهان، خواسته وی مبنی بر وقوع نقض غیر مستقیم را مردود اعلام کرد.[34] البته قبل از این در سال 1986 نیز داد گاه فدرال در پرونده دیگری همین مضمون را بیان کرده بود.[35]
علاوه بر انطباق این آرا با ماده 271 مذکور، بدیهی است که وجود پیش شرط نقض مستقیم برای احراز نقض غیر مستقیم در حق اختراع، با اصول کلی مسئولیت مدنی و مبانی حق اختراع نیز مطابقت دارد. یکی از اصول مسلم جبران خسارت در مسئولیت مدنی، اصل وجود ضرر است. اگر نقض مستقیمی رخ ندهد، بدیهی است که وجود ضرر نیز منتفی خواهد بود.

 علاوه بر این، وقتی نقض مستقیم احراز نگردد، مسلماً نمی توان تزلزلی در مبنای حمایتی و اقتصادی حق اختراع یافت. وانگهی، فلسفه وجودی نقض غیر مستقیم و مسئولیت ناشی از آن اصالتاً فاقد جنبه تنبیهی و کیفری علیه خوانده ی دعوی نقض غیر مستقیم است؛ یعنی هدف اصلی حمایت از صاحب اختراع است و زمانی که نقض غیر مستقیم حادث نگردد، بالتبع، نقض غیر مستقیم نیز منتفی خواهد بود. درست مانند معاونت در امور کیفری که اگر مباشر مرتکب عملی نگردد، معاونت در جرم نیز محقق نمی شود.
بااین حال، داد گاه تجدید نظر برای داد گاه فدرال آمریکا (داد گاه فدرال) در سال 2014 و در پرونده آکامای، معیار جدیدی را ایجاد نمود و تقریباً تمام اصول دکترین نقض غیر مستقیم در این زمینه را از طریق حذف پیش شرط نقض مستقیم، با چالش مواجه کرد. در این پرونده که راجع به نقض مشترک بود، داد گاه مذکور بدون احراز وقوع نقض مشترک مستقیم، حکم به وجود مسئولیت غیر مستقیم خوانده نمود[36]بااین همه، به نظر می رسد نمی توان بر اساس رأی موجود در پرونده آکامای، قائل به حذف پیش شرط نقض مستقیم جهت احراز نقض غیر مستقیم شد. چرا که این رأی صرفاً در خصوص مواردی است که با اختراعات فرایند روبرو هستیم و فرایند مذکور نیز واجد مراحل مختلفی است که توسط اشخاص متعدد عملیاتی شده اند.
ماده 26 کنوانسیون اختراعات اتحادیه اروپا نیز اگر چه صراحتاً به این مسئله اشاره ای نکرده است، اما سیاق آن نشانگر وجود چنین شرطی در این اتحادیه است.[37] بخش پایانی این ماده، علم به وقوع نقض مستقیم را مقرر می کند که به طور ضمنی نشانگر وجود شرط مورد بحث در این کنوانسیون است.
در انگلیس، استرالیا (بند 1 ماده 117 قانون اختراعات استرالیا)[38]، مالزی[39]، به همین ترتیب نقض مستقیم به عنوان پیش شرط احراز نقض غیر  مستقیم در نظر گرفته شده است. حال آنکه قوانین آلمان و فرانسه در این خصوص مبهم است و نمی توان به نتیجه ی قاطعی در این زمینه دست یافت؛[40] چرا که به موجب فصل دهم از قانون اختراعات آلمان، «هیچ کس نمی تواند با علم به بهره برداری از اختراع توسط ثالث، قطعه ای اصلی از قطعات را برای وی فراهم کند».[41] در این ماده واژه ی بهره برداری، به کار گرفته شده و همین مسئله حقوق آلمان را در این زمینه دچار ابهام نموده است.

 اگر چه واضح است که بهره برداری غیرمجاز از اختراع، نقض نام دارد و بر همین اساس می توان قائل به وجود پیش شرط نقض مستقیم در آلمان هم شد. ماده ال-613-4 قانون مالکیت فرانسه[42] نیز با عباراتی مشابه قانون آلمان، همین مضمون را بیان کرده جز اینکه به جای واژه بهره برداری از عبارت اجرایی کردن اختراع استفاده نموده است و البته استدلال پیش گفته راجع به قانون آلمان در اینجا هم قابل طرح است.
باوجوداین، برخی معتقدند که در کره ی جنوبی احراز نقض مستقیم از شرایط تحقق نقض غیر مستقیم نیست.[43] شاید اگر منطوق ماده 127 قانون اختراعات کره ی جنوبی را مد نظر قرار دهیم همین معنا استفاده گردد؛ چرا که در این ماده به مسئله ی نقض مستقیم اشاره ای نشده است. جالب اینجاست رأی داد گاه عالی کره ی  جنوبی در سال 1996 در پرونده ی سامسونگ نیز همین نظر را تأیید می کند ؛ زیرا داد گاه مذکور در رأی خود مقررات نقض مشارکتی را به عنوان یک وسیله ی جبرانی موقت و بازدارنده تلقی نمود و بدون توجه به نقش نقض مشارکتی در تحقق نقض مستقیم، فقط به نقض مشارکتی تأکید نمود.[44]در مقابل چنین دید گاهی، برخی بر اساس همان ماده 127 قانون اختراعات کره ی جنوبی اعتقاد دارند که احراز نقض مستقیم قبل از رأی به وقوع نقض غیر مستقیم، ضروری است.[45]
از مجموع آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که وجود پیش شرط نقض مستقیم برای احراز نقض غیر مستقیم و نهایتاً تحمیل مسئولیت ناشی از آن ضروری است.

پی نوشت: 

[1].صادقی، محمود؛ نجفی، حامد؛ مدنی، مهسا؛ «آسیب شناسی شرط گام ابتکاری در نظام اختراعات»، مجله حقوق ، شماره 1، 1392، ص114.
[2]. سید حسن، شبیری زنجانی؛ نجفی، حامد؛ «مطالعه تطبیقی ارزیابی و احراز گام ابتکاری در اختراعات»، پژوهش های حقوق تطبیقی، شماره 4، 1390، صص 66  به بعد.
[3]. contributory infringement.
[4]. inducing infringement.
[5]. SnehaJha,and Samar Jha »An Analysis of the Theory of Contributory Infringement«. Journal of Intellectual Property Rights. Vol 11, September 2006, P. 322.
[6]. Section 60 (2)UK Patents Act 1977.
[7]. Article L. 613-4 of the French Intellectual Property Code.
[8]. Section 10 of the German Patent Act.                                                     
[9]. article 127 of the Patent Act of Korea.
[10]. Article 130 Of The General Principles Of Civil Law And Article 148 Of The Supreme People, s Court, s Opinions.
[11]. mens rea
[12]. actus reus.
[13]. Joachim,Dietrich, »Accessorial liability in the law of torts «Legal Studies, Volume 31, Issue 2, 2011, p.231.
[14].US code, title 35,patents. article 271.
[15]. AIPPI, "Liability for contributory infringement of IPRs – certain aspects of patent infringement "2010, p. 3.
[16]. Section 60 (2) UK Patents Act 1977.
[17]. Article 73 of Dutch Patent Act 1995.
[18]. Article L. 613-4 of the French Intellectual Property Code.
[19]. Sang Jo Jong, "Contributory Patent Infringement in Korea" Washington University Journal of Law & Policy, Volume 2 Re-Engineering Patent Law: The Challenge of New Technologies,2000, pp. 1-22.
[20]. Whoever actively induces infringement of a patent shall be liable as an infringer.
[21]. Ron, Nicholson, and Miselbach Roger, "Contributory infringement" N & M Consultancy Limited, 2000, pp. 2 and sec.
[22]. Mary E. Chlebowski, Ph.D. and Anthony C. Tridico, Ph.D."The Changing Law of Multiparty Patent Infringement in the U.S. and How It Differs from Europe: Part Two", Bloomberg Law Reports, 2011, pp.1-2.
[23]. Respondeat superiortheory.
[24]. see more: Michael J. Sartor, "Respondeat Superior, Intentional Torts, and Clergy Sexual Misconduct: The Implications of Fearing v. Bucher", 62 WASH. & LEE L. REV 687, 2005, pp. 700 and sec.
[25]. Mark A , Lemley, "Inducing Patent Infringement", Stanford Law School, UC Davis Law Review, Vol. 110  Public Law Working Paper No. , 2005, p.229.
[26]. In Toshiba Corp. v. Imation Corp., No. 11-1204 (Fed. ... June 11, 2012).
[27]. see also: Lucent, 580 F.3d at 1321–23. Microsoft was also held liable on the alternative theory of contributory infringement. Id. at 1320–21.
[28]. چون در زبان فارسی برای ترجمه واژه secondary، از کلمات فرعی و ثانوی استفاده می شود، ما نیز این دو را مرادف هم در نظر گرفتیم.
[29] .Secondary infringement or liability.
[30]. (b)Whoever actively induces infringement of a patent shall be liable as an infringer.
(c) Whoever offers to sell or sells within the United States or imports into the United States a component of a patented machine, manufacture, combination or composition, or a material or apparatus for use in practicing a patented process, constituting a material part of the invention, knowing the same to be especially made or especially adapted for use in an infringement of such patent, and not a staple article or commodity of commerce suitable for substantial noninfringing use, shall be liable as a contributory infringer
[31]. Alice Juvon Abn, "Finding Vicarious Liability in U.S. Patent Law: The Control or Direction Standard for Joint Infringement", Berkeley Technology Law Journal Volume 24, Issue 1 Article 7, 2009, p. 152.
[32]. See :DSU Med. Corp., 471 F.3d at 1303 ("[T]he patentee always has the burden to show direct infringement for each instance of indirect infringement") (citing Dynacore Holdings Corp. v. U.S. Philips Corp., 363 F.3d 1263 (Fed. Cir. 2004)).
[33]. Novartis Pharm. Corp. v. Eon Labs Mfg., Inc., 363 F.3d 1306,) 1308 (Fed. Cir. 2004)
[34].Epcon Gas Sys., Inc. v. Bauer Compressors, Inc., 279 F.3d 1022,) 1033 (Fed. Cir. 2002)
[35]. Met-Coil Sys. Corp. v. Korners Unlimited, Inc., 803 F.2d 684, 687 (Fed. Cir. 1986).
[36]. Limelight Networks, Inc. v. Akamai Technologies, Inc. - Supreme Court, et al. 2014).
[37]. Under Article 26 (1), third parties are liable for indirect infringement if they "supply [ ] or offer [ ] to supply... means, relating to an essential element of that invention, for putting it into effect therein, when the third party knows, or it is obvious in the circumstances, that these means are suitable and intended for putting that invention into effect".
[38]. If the use of a product by a person would infringe a patent, the supply of that product by one person to another is an infringement of the patent by the supplier unless the supplier is the patentee or licensee of the patent.
[39]. نکته قابل توجه این است که در قانون اختراعات مالزی هیچ اشاره ای به نقض غیر مستقیم نشده و به موجب قواعد عرفی موجود در این حقوق این کشور این بحث مشمول مقررات مسئولیت مدنی مشترک و تضامنی است و البته تا قبل از لازم الاجرا شدن قانون اختراعات 1983 این کشور که قانون اختراعات 1977 انگلیس حاکم بود، مبتنی بر ماده 60 (2) این قانون، در یکی از آراء به وجود نقض مستقیم به صورت ضمنی اشاره شده است. (Rhone-Poulenc AG Co v. Dikloride Herbicides Sdn. Bhd. [1988] 2 MLJ 323)
[40]. B B Lohray, Kaushik Banerjee and Anshool Panikar, "Contributory Patent Infringement and the. Pharmaceutical Industry", Intellectual Property Management cell, dyzus research center, journal of intellectual property rights, 2003, p. 303.
[41]. A patent shall have the further effect that any third party not having the consent of the patentee shall be prohibited from offering or supplying within the territory to which this Act applies to any other persons, other than such persons authorized to use the patented invention, means relating to an essential element of said invention for use of the invention within the territory to which this Act applies, if said third party knows or it is obvious from the circumstances that such means are suitable and intended for use of the invention.
[42]. 1-It shall also be prohibited, save consent by the owner of the patent, to supply or offer to supply, on French territory, to a person other than a person entitled to work the patented invention, the means of implementing, on that territory, the inventionwith respect to an essential element thereof where the third party knows, or it is obvious from the circumstances, that such means are suited and intended for putting the invention into effect.
[43]. Jong,op.cit:294 and seq.
[44]. Samsung Electronics, Inc. v. Sung-Kyu Cho Supreme Court Case No. 96 Ma 365 (Nov. 27, 1996).
[45]. Jong, op.cit: 297 and seq.
مراجع

منابع
الف) فارسی
- بادینی، حسن، (1392) فلسفه مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- __________، «هدف مسئولیت مدنی»، (1383)، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 66.
- بادینی، حسن، شعبانی کندسری، هادی و سجاد رادپرور، (1391)، «مسئولیت محض: مبانی و مصادیق»، مجله مطالعات حقوق تطبیقی، شماره 1.
- بزرگی، وحید و امیر هوشنگ فتحی زاده، (1388)، «مقایسه مفاد قانون جدید مالکیت صنعتی (1386) با مفاد موافقت نامه تریپس در زمینه حق اختراع»، فصلنامه پژوهش های تجارت جهانی، شماره 16 و 17.
- شبیری زنجانی، سید حسن، حامد نجفی، (1390)، «مطالعه تطبیقی ارزیابی و احراز گام ابتکاری در اختراعات»، پژوهش های حقوق تطبیقی، شماره 4.
- صادقی،محمود؛ نجفی،حامد؛ مدنی، مهسا؛(1392)،«آسیب شناسی شرط گام ابتکاری در نظام اختراعات»، مجله حقوق ، شماره 1.
- قاسم زاده، سید  مرتضی، (1387)، مبانی مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران: نشر میزان.
- کاتوزیان، ناصر، (1383)، دوره مقدماتی حقوق مدنی، وقایع حقوقی، شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
ب) لاتین؛
- AIPPI, (2010) "Liability for contributory infringement of IPRs – certain aspects of patent infringement".
- Adams, Charles (2008), "Indirect Infringement From a Tort Law Perspective"
University of Tulsa College of Law TU Law Digital Commons Articles, Chapters in Books and Other Contributions to Scholarly Works.
- Juvon Abn, Alice (2009), "Finding Vicarious Liability in U.S. Patent Law: The Control or Direction Standard for Joint Infringement" ,Berkeley Technology Law Journal Volume 24, Issue 1 Article 7.
- Bartholomew, Mark, Cops (2009), "Robbers, and Search Engines: The Questionable Role of Criminal Law in Contributory Infringement Doctrine", SUNY Buffalo Law School, Brigham Young University Law Review.
- Blair Roger D. Thomas F. Cotter (2002), "Strict Liability and Its Alternatives in Patent Law", Berkeley Technology Law Journal, Volume 17, Issue 2.
- Carty, Hazel (1999)," Joint Tortfeasance and Assistance Liability", legal studies, vol. 19, issue.4.
- David S. Ruder (1972), "Multiple Defendants in Securities Law Fraud Cases: Aiding and Abetting, Conspiracy", In Pari Delicto, Indemnification, and Contribution, 120 U. PA. L. REV. 597, 630-31.
- Dietrich,Joachim (2011),"Accessorial liability in the law of torts", Legal Studies, Volume 31, Issue 2.
- Erin M.B. Leach (2015)," Joint Patent Misappropriation: An Appropriate Solution to Joint Patent Infringement", The University of Chicago Law Review.
- Jha,Sneha and Samar Jha (2006), "An Analysis of the Theory of Contributory Infringement", Journal of Intellectual Property Rights. Vol. 11, September.
- Jong,Sang Jo (2000), "Contributory Patent Infringement in Korea", Washington University Journal of Law & Policy, Vol. 2 Re-Engineering Patent Law: The Challenge of New Technologies.
- Karshtedt, Dmitry (2014), "Damages for Indirect Patent Infringement", Washington University Law Review, Volume 91, Issue 4.
- Kevin Casy of Ratner & Prestia (2001), "Proposed Corporate Procedure Minimizing Liability for Patent Infringement & Willful Infringement While Handling a Large Volume of Patents", a publication of omega communications, Vol.8, no.7.
- Lemley, Mark A. (2005)," Inducing Patent Infringement", Stanford Law School, UC Davis Law Review, Vol. 110  Public Law Working Paper No. 
- Lemley, Mark A, R. K. Tangri (2003), "Ending Patent Law's Willfulness Game", Stanford Law School,Berkeley Technology Law Journal, Vol. 18.
- Lohray, B. Kaushik Banerjee and Anshool Panikar (2003), "Contributory Patent Infringement and the Pharmaceutical Industry", Intellectual Property Management cell, dyzus research center, journal of intellectual property rights.
- Nicholson, Ron; Roger Miselbach (2000), "Contributory infringement", N&M Consultancy Limited.
- Petersen, Troy,U.S. (2003) "Infringement Liability for Foreign Sellers of Infringing Products",2 Duke Law & Technology Review 1-8.     
- Rantanen ,Jason (2011), "An Objective View of Fault in Patent Infringement60", American University Law Review 1575, University of Iowa - College of Law, p. 1576.
- Sartor, Michael (2005).,"Respondeat Superior, Intentional Torts, and Clergy Sexual Misconduct: The Implications of Fearing v. Buche", 62 WASH. & LEE L. REV 687.
- Sneha, jah; samar, jah (2006), "An analysis of the theory of contributory infringement, nalsar university of law" , journal intellectual property rights, Vol. 11.
- Tridico, Anthony C., Chlebowski, Mary E. (2011), "The Changing Law of Multiparty Patent Infringement in the U.S. and How It Differs from Europe: Part Two", Bloomberg Law Reports.
- Trevor J. Smedley & Ross A. Dannenberg (2010),"Enforceability of Machine Patents in VirtualWorlds", 13 J. INTERNET LAW 1.
- Vivian Lei (2010),"IS THE DOCTRINE OF INDUCEMENT DEAD?, IDEA", The Intellectual Property Law Review, Volume 50—Number 4.
- wolters kluwer law and business (2009),"International—Asia Nandana Indananda and Kawin Kanchanapairoj", Vol. 15, no.6.
- Zheng, wei (2008), "doctrine of indirect patent inferingment should not given room for application in china«,china patent and trademark, no.1.
 
  
ج) قوانین و مقررات؛
 
- Agreement relating to Community Patents of 15 December 1989.
- China patent law, as Amended on August 25, 2000 Amended by the Act on Improvement of enforcement of intellectual property Rights of 31 July 2009.
- Japan patent law (law No. 121 of 13 April 1959, as last Amended by law No. 75 of 29 June 2005.
- The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, 1994.
 
 د) آراء استنادی؛
 
- (SUPREME COURT OF THE UNITED STATES, LIMELIGHT NETWORKS, INC. v. AKAMAI TECHNOLOGIES, INC., ET AL.2014)
- Bowker v. Dows, 3 F. Cas. 1070, 1070-71 (C.C.D. Mass. 1878) (No. 1,734.
- DSU Medical Corp. v. JMS Co., Nos. 04-1620, 05-1048, -1052 (Fed. Dec. 13, 2006) Jaasma,2010:411
- Kennametal Inc. v. Pramet Tools SRO and another [2014] EWHC 565 (Pat off).
- Korners Unlimited, Inc., 803 F.2d 684, 687 (Fed. Cir. 1986)
- Novartis Pharm. Corp. v. Eon Labs Mfg., Inc., 363 F.3d 13061308 (Fed. Cir. 2004
- Samsung Electronics, Inc. v. Sung-Kyu Cho Supreme Court Case No. 96 Ma 365 (Nov. 27, 1996).
- Underwater Devices Inc., 717 F.2d at 1382, 219 U.S.P.Q. (BNA) at 570(In re Seagate Tech., 497 F.3d 1360, 1371 (Fed. Cir. 2007
Wallace v. Holmes, 29 F.Cas. 74 (No. 17,100) (CC Conn.1871

نویسندگان:

حسن بادینی: دانشیار حقوق خصوصی دانشگاه تهران 

حامد نجفی: دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگر مؤسسهی حقوق تطبیقی دانشگاه تهران

فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی شماره 18

ادامه دارد...

نظر شما