مفاهیمی که به نظر می‌رسد در چند سال آینده هر کدام تحولی بزرگ در جهان به وجود می‌آورند و زندگی انسان را دگرگون می‌کنند. در اینجا مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین اتفاقاتی که امسال در دنیای علم و فناوری روی داد.

28 فروردین

به دنبال حیات در منظومه شمسی

هر بار که آژانس فضایی آمریکا (ناسا) از برگزاری کنفرانس خبری برای اعلام موضوع مهمی می‌گوید، همه منتظر شنیدن خبری از کشف نشانه‌ای از حیات فرازمینی در منظومه شمسی هستند. گرچه خبری به این صراحت تاکنون اعلام نشده است، اما کشف شواهد احتمال وجود انواع ابتدایی حیات در منظومه شمسی اخترزیست‌شناسان را امیدوار می‌کند. امسال نیز خبر کشف نشانه‌هایی از حیات در اقیانوس زیر سطح یخ‌زده قمر اروپا و انسلادوس بار دیگر هیجان کشف حیات در منظومه شمسی را افزایش داد. در این کنفرانس خبری اعلام شد محققان ناسا شواهد تازه‌ای از احتمال وجود اقیانوس‌ها و همچنین حیات ابتدایی به دست آورده‌اند.

گرچه تاکنون هیچ نشانه مشخصی از وجود نوعی از حیات خارج از زمین یافت نشده است، اما نقاطی از منظومه شمسی وجود دارد که احتمال کشف گونه‌های ابتدایی از حیات در آنها بیشتر است. سیاره مریخ و قمرهای سیاره مشتری و زحل و بخصوص انسلادوس، قمر سیاره زحل، شانس بیشتری بین اجرام دیگر منظومه شمسی برای داشتن حیات ابتدایی دارند.

2 اردیبهشت

راهپیمایی برای حمایت از علم

دوم اردیبهشت امسال (22 آوریل)، دانشمندان، محققان و علاقه‌مندان به علم، راهپیمایی گسترده‌ای به نام علم در جهان برگزار کردند. تاکید بر اهمیت نقش علم در همه ارکان زندگی دلیل اصلی حضور هزاران نفر در کشورهای مختلف جهان برای شرکت در راهپیمایی برای علم (March for Science) بود. این راهپیمایی نشان داد برای علم نه مرز جغرافیایی و نه مرزی میان دانشمندان و سایر افراد جهان وجود دارد و همه در برابر علم شرایط برابر دارند. در این راهپیمایی، افرادی که دغدغه علم داشتند خواهان جلب توجه سیاستمداران به جایگاه علم در پیشبرد برنامه‌های علمی برای بشر بودند.

به عقیده محققان علمی اکنون زمان مناسبی برای قدردانی از علم، آگاه‌سازی جامعه از فعالیت‌های علمی و درخواست مشارکت آنها در امور مرتبط است. اگر اعتماد مردم به علم بخوبی جلب شود، می‌توان به آینده فعالیت‌های علمی بیش از پیش امیدوار بود.

12 خرداد

بار دیگر، کشف امواج گرانشی

کشف امواج گرانشی ابتدای سال 2016 میلادی، خبری تکان‌دهنده برای دنیای فیزیک و نجوم بود. امواج گرانشی نخستین بار، نزدیک دو سیاهچاله کشف شد که به دور یکدیگر در حال گردش هستند. خرداد امسال این امواج برای بار سوم شناسایی شد و این بار یکی از سیاهچاله‌ها، در مسیری غیرمعمول گردش می‌کند که باعث شد بار دیگر دانشمندان از این کشف شگفت‌زده شوند.

آلبرت اینشتین حدود صد سال پیش برای نخستین بار نظریه گرانش را مطرح کرد و امروز با شناسایی این امواج و تائید نظریه گرانش، دانشمندان به دنبال تکرار آزمایش‌ها برای کشف اسرار بیشتر درباره آن هستند. کشف این امواج به دانشمندان سرنخ‌هایی از تکامل جهان و ماهیت ماده تاریک ـ که حدود 70 درصد کیهان را تشکیل داده است ـ نشان می‌دهد.

15 تیر

ویرایش ژن، کلید درمان بیماری‌ها

شاهکار بی‌سابقه علم ژنتیک در سال اخیر، برداشتن یک گام مهم در ویرایش ژنتیک به کمک فناوری کریسپر (CRISPR) است. دانشمندان امسال توانستند این ویرایش را روی جنین‌های زنده انسان با ابزاری انقلابی به نام کریسپر ـ کاس9 (CRISPR-Cas9) انجام دهند. البته همچنان موضوعات اخلاقی در توسعه این روش وجود دارد و هنوز هیچ جنین ویرایش شده‌ای به دنیا نمی‌آید. کریسپر ابزار ساده‌ای است که محققان به کمک آن قسمتی از دی‌ان‌ای (DNA) در هسته سلول را جدا می‌کنند و ویرایش لازم را روی آن انجام می‌دهند. این روش گرچه می‌تواند به درمان و پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با عوامل ژنتیک کمک کند،‌اما خطرات بسیاری همچون بروز جهش‌ها و تغییرات ناخواسته در توالی دی‌ان‌ای را نیز به همراه داشته باشد.

23 تیر

درگذشت ملکه ایرانی اعداد

مریم میرزاخانی، نابغه ریاضی در 40 سالگی به دلیل ابتلا به سرطان درگذشت. او در 31 سالگی به جایگاه استادی دانشگاه استنفورد دست یافت و به عنوان یکی از جوان‌ترین افراد این جایگاه معتبر علمی شناخته شد. این ریاضیدان ایرانی در سال‌های عمر کوتاه خود موفق به دریافت جوایز معتبر علمی از جمله جایزه بلومنتال، جایزه ریاضیات کلی، جایزه روت لیتل ستر و مدال فیلدز شد.

19 تیر

کشف فراخورشیدی‌های زمین‌مانند

کشف سیاره‌هایی اطراف ستاره‌های دیگر امروز موضوع چندان عجیبی نیست. اما در سالی که گذشت ناسا خبر از کشف شبیه‌ترین سیاره فراخورشیدی به زمین داد. در این مجموعه
هفت سیاره در ابعادی به اندازه زمین وجود دارد که به نظر می‌رسد سه تای آنها شرایط داشتن آب مایع را داشته باشند. این مجموعه فراخورشیدی بسرعت به اولویت اصلی محققان برای تحقیق روی اجرام خارج از منظومه شمسی تبدیل شد.

گرچه چند ماه بعد از این کشف، در تیر ماه 1396 مشخص شد احتمال وجود حیات در سیاره تراپیست-1 (TRAPPIST-1) کمتر از یک درصد است، با وجود این از حالا نمی‌توان مطمئن بود این منظومه فاقد هرگونه حیات باشد. این کشف بار دیگر امید به کشف حیات فرازمینی را تقویت کرده است و دانشمندان همچنان در جست‌وجوی سیاره‌های فراخورشیدی بیشتر هستند.

13 مرداد

ایران، میزبان المپیاد جهانی کامپیوتر

المپیاد جهانی کامپیوتر (IOI) از ششم تا 13 مرداد امسال با حضور 85 تیم
چهار نفره در تهران برگزار شد. المپیاد جهانی کامپیوتر در واقع یک رقابت برنامه‌نویسی است که از سال 1368/ 1989 در جهان برگزار می‌شود و ایران نیز از سال 1370 در این رقابت شرکت می‌کند. با توجه به درخشش تیم ایران در المپیاد جهانی کامپیوتر، دوره‌های قبل و بخصوص چهار سال گذشته، ایران به عنوان میزبان المپیاد 2017 انتخاب شد. کمیته جهانی المپیاد نیز با توجه به بررسی روند اجرایی این رویداد جهانی، با برگزاری این المپیاد در ایران موافقت کرد و به این ترتیب ایران میزبان 308 شرکت‌کننده از 82 کشور شد.

نقطه قوت ایران در این المپیاد و در بخش فنی، حضور گروه 50 نفره اعضای هیات علمی دانشگاه شریف و بسیاری از المپیادی‌های سال‌های گذشته و حضور 20 نفر از فارغ‌التحصیلانی بود که اکنون خارج از کشور مشغول تحصیل یا تدریس هستند و در کمیته علمی حضور داشتند.

24 شهریور

خداحافظی با فضاپیمای کاسینی پس از 20 سال

فضاپیمای کاسینی، پس از 20 سال ماموریت فضایی و مخابره هزاران تصویر و داده ارزشمند، در اتمسفر سیاره زحل منهدم شد. یکی از ماموریت‌های مهم کاسینی در طول سال‌های ماموریت، بررسی ساختار ابرهای رازآلود و مه ضخیم قمر تیتان سیاره زحل به کمک کاوشگر هویگنس بود. همچنین سال 1392 این فضاپیما رویداد منحصر به فردی را رقم زد. 29 تیر آن سال کاسینی پشت زحل نسبت به خورشید واقع شده بود و سیاره‌های زمین، زهره و مریخ در زاویه مناسبی برای عکسبرداری قرار داشتند. به این ترتیب کاسینی از فاصله 5/1 میلیارد کیلومتری از سیاره زمین عکس گرفت.

در نهایت بعد از 20 سال، محققان این پروژه تصمیم گرفتند برای پرهیز از احتمال برخورد کاسینی با اقمار زحل، به ماموریت این فضاپیما خاتمه دهند.

12 مهر

اعلام برندگان جوایز نوبل 2017

جایزه نوبل علوم پزشکی امسال به طور مشترک به سه دانشمند آمریکایی اعطا شد که موفق به کشف توالی (ریتم) شبانه‌روزی سازوکار مولکول‌های زیستی شدند. این دانشمندان به طور تخصصی روی ساعت داخلی و طبیعی ارگانیسم‌های زیستی مطالعه کردند که خود را با چرخه طبیعت تطبیق می‌دهد. جفری هال، مایکل رسبش و مایکل یانگ در اکتشافات خود نحوه تطبیق انسان، گیاهان و حیوانات با ریتم طبیعت و ارتباط آن با چرخش زمین به دور خود را توضیح می‌دهند.

رینر ویس، بری بریش و کیپ تورن، سه برنده جایزه نوبل 2017 در رشته فیزیک بودند. مطالعات و نقش این دانشمندان در مشاهده امواج گرانشی که انقلابی در فیزیک و کیهان‌شناسی به شمار می‌رود، غیرقابل انکار است. در واقع اینشتین حدود یک قرن پیش درباره وجود امواج گرانشی در کیهان صحبت و نقش آنها در شکل‌گیری فضا را پیش‌بینی کرده بود. اما حدود صد سال طول کشید تا محققان به دانش و فناوری لازم برای اثبات و مشاهده این امواج دست یابند.

جاکوب دابوچت، یواخیم فرانک و ریچارد هندرسون، به طور مشترک جایزه نوبل 2017 در رشته شیمی را دریافت کردند. کار اصلی این سه دانشمند توسعه روشی برای منجمدکردن مولکول‌های زیستی بدون تغییر شکل طبیعی آنها بود. آنها روشی برای تولید تصاویر سه بعدی از ساختار مولکول‌های زیستی طراحی کردند.

19 آبان

طراحی و ساخت ربات انسان‌نمای اطلس

قرن حاضر، قرن تحولات بزرگ و عجیب دنیای ربات‌هاست؛ بنابراین عجیب نیست اگر هر سال خبرهای حیرت‌انگیزی از دنیای ربات‌ها به گوش برسد. رباتی که می‌تواند روی جعبه‌ای بپرد و به زمین بازگردد، ماموریت متفاوت امسال ربات‌های انسان‌نماست. ربات توسعه‌یافته اطلس، اکنون می‌تواند کارهایی انجام دهد که حتی همه انسان‌ها هم قدرت انجام آن را ندارند. اما جای نگرانی وجود ندارد، چون قرار نیست این ربات در فضاهای ورزشی به رقابت با انسان بپردازد. ماموریت این ربات در واقع اعزام برای عملیات جست وجو و نجات در فضاهایی است که برای انسان خطرناک است.

26 آبان

ساخت نخستین کامیون الکتریکی جهان توسط تسلا

با توجه به این که خودروهای الکتریکی از انرژی تجدیدپذیر برق استفاده می‌کنند و هیچ گونه آلودگی برای هوای قابل استشمام زمین ندارند، به نظر می‌رسد آینده صنعت خودروی دنیا در دست همین خودروها باشد. در سالی که گذشت، شرکت تسلا از جدی‌ترین خودروسازان جهان در زمینه تولید خودروهای کاملا الکتریکی، از نخستین کامیون الکتریکی رونمایی کرد؛ خودرویی که آینده صنعت حمل و نقل سنگین الکتریکی دنیا را یک قدم به واقعیت نزدیک‌تر کرده است.

تسلا، کامیون سِمی (Semi) را با اتکا به قوای محرکه الکتریکی طراحی کرده و به این ترتیب این خودرو به جای پیشرانه‌های پر سر و صدا و دودزا از نیروگاه‌های مهندسی شده الکتریکی بهره می‌برد. این کامیون با داشتن گشتاور عظیم تولید شده با موتورهای الکتریکی‌اش، در صورت به همراه داشتن یک تریلر 36 تنی، قادر به پیمایش مسیری با شیب 5 درصد با سرعت ثابت صد کیلومتر در ساعت خواهد بود.

12 آذر

اعطای دومین جایزه مصطفی^(ص)

جایزه مصطفی (ص) مشهور به نوبل اسلامی، نشان عالی علم و فناوری در جهان اسلام است که امسال برای دومین بار به دانشمندان مسلمان جهان اعطا شد. این جایزه 500هزار دلاری امسال به دو دانشمند بلندآوازه مسلمان اعطا شد. ارول گلنبی، دانشمند علوم رایانه، مهندس الکترونیک و ریاضیدان کاربردی اهل ترکیه با طراحی راه حل ریاضی و الگوریتم‌های یادگیری، به مدل جدیدی از شبکه عصبی احتمالی جهش‌یافته رسید که موفق شد از آن در مشکلات مهندسی و زیستی استفاده کند.

محمد امین شکراللهی، استاد و محقق رشته علوم رایانه و ریاضیات و عضو هیات علمی دانشگاه فدرال فناوری لوزان نیز به دلیل طراحی و ساخت کدهایی در حوزه ارتباطات و با کاربردهای متنوع در انتقال ماهواره‌ای، انتشار اطلاعات، انتقال بی‌سیم داده‌ها و ... در حوزه نظریه اطلاعات و فناوری‌های ارتباطات، اثرگذاری بالایی داشته است.

15 آذر

رواج پول مجازی با پرچمداری بیت‌کوین

بیت کوین، واحد پول دیجیتال است که از سال 1388 سر و کله‌اش در جهان پیدا شد. در واقع این پول ماهیت مادی سکه و اسکناس ندارد و یک رشته کد عددی در اینترنت است. خرید و فروش بیت کوین در این سال‌ها چندان رایج نبود و از آن استقبالی نشده بود. شاید دلیل آن زمانی بود که برای اعتماد به این پول جدید نیاز است. اما اواخر امسال ناگهان خرید و فروش بیت کوین رایج شد و بهای آن به شکل صعودی افزایش یافت. این روند در عرض چند ماه چنان ادامه پیدا کرد که نرخ برابری بیت کوین در برابر ارزهای رایج همچنان بالا می‌رود. اما مشخص نیست این رشد تا کجا ادامه دارد و سرنوشت این واحد پول در آینده چه خواهد شد.

15 دی

نخستین ماموریت کاوشگر خلیج فارس

با گذشت حدود یک سال از رونمایی رسمی و به آب انداخته شدن کاوشگر خلیج فارس، نخستین ماموریت این کاوشگر از 12 تا 18 دی 1396 انجام شد. این کاوشگر بهمن سال گذشته به آب انداخته شد، اما با بروز مشکل فنی برای بالابر کاوشگر، ماموریت آن به تعویق افتاد و 11 ماه بعد از رونمایی، راهی نخستین گشت تحقیقاتی در تنگه هرمز شد.

در این گشت، اندازه‌گیری‌های میدانی از 24 نقطه از آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز برای انجام آزمایش‌های مختلف حوزه علوم و فنون دریایی و اقیانوسی انجام شد. تنگه هرمز تحت تاثیر دو میدان بادی متفاوت قرار دارد که همواره خصوصیات فیزیکی آن را پیچیده می‌کند. انجام اندازه‌گیری‌های میدانی دقیق‌تر به شناسایی بهتر ویژگی‌های این محیط کمک می‌کند. به همین دلیل، این گشت به منظور شناخت بیشتر تنگه هرمز و محیط زیست دریایی منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. اکنون کاوشگر برای گشت‌های طولانی‌تر و انجام آزمایش‌های تحقیقاتی دیگر آماده می‌شود.

16 دی

استفاده از هوش مصنوعی در گوشی‌های هوشمند

در سال‌های اخیر راجع به هوش مصنوعی بسیار شنیده‌ایم و در سالی که گذشت، اخباری از ساخت گوشی‌هایی هوشمند دارای هوش مصنوعی شنیده شد. واضح است استفاده از هوش مصنوعی در گوشی‌های هوشمند تغییر بزرگی در نحوه ارتباط گرفتن با دنیای مجازی ایجاد می‌کند.

هوش مصنوعی گوشی‌های جدید قرار است چیزی فراتر از آنچه باشد که تاکنون از این فناوری در دستگاه‌های هوشمند دیگر دیده شده و قرار است گوشی‌های هوشمند جدید مجهز به فناوری و امکانات جدیدی باشند که زندگی دیجیتال افراد را متحول می‌کند. اکنون در نسل جدید تلفن‌های همراه هوش مصنوعی روی بستر فضای ابری با موتورهای ساخته شده هوش مصنوعی روی سخت‌افزار ترکیب شده است.

18 بهمن

ارسال خودروی تسلا به فضا با پرتابگر فالکون هِوی

پرتابگر فالکون هِوی، بزرگ‌ترین و قوی‌ترین وسیله حمل و نقل فضایی ساخته دست بشر بعد از پرتابگر ساترن 5 (Saturn 5) ناساست که تاکنون به فضا فرستاده شده است. این پرتابگر در نخستین دقایق 18 بهمن ماه امسال به وقت ایران، به مدار زمین فرستاده شد و خودروی تسلا رودستر ایلان ماسک را در مدار مریخ قرار داد. در این ماموریت، دو بخش جانبی پرتابگر فالکون هِوی هم بعد از پرتاب موفق به زمین بازگشت، اما بخش اصلی در فرود عمودی موفق نبود. با پرواز موفق این پرتابگر، دروازه جدیدی در کسب‌وکار شرکت اسپیس ایکس (SpaceX) گشوده می‌شود و احتمالا سازمان فضایی آمریکا (ناسا) هم از توانایی‌های جدید این گروه استقبال بیشتری خواهد کرد. بعد از این فالکون هِوی می‌تواند محموله‌های سنگین فرای مدار زمین را به مقاصد مختلف خارج از سیاره زمین بفرستد.

23 اسفند

درگذشت نابغه فیزیک

استیون هاوکینگ، فیزیکدان، نظریه‌پرداز و کیهان‌شناس مشهور انگلیسی پس از 40سال فعالیت علمی و تحقیقاتی در 76 سالگی در خانه‌اش در کمبریج درگذشت. او نویسنده کتاب‌های مشهوری مثل تاریخچه زمان، جهان در پوست گردو، طرح بزرگ و انفجار بزرگ بود. او درباره ماهیت کیهان می‌گفت، هدف من ساده است، درک کامل کیهان، چرا به این شکل است و اصلا چرا وجود دارد.