دكتر سيدرضا ميرطاهر

در روزهــاي اخير تنش‌هاي سياسـي بيـن روسيه و انگليس بار ديگر اوج گرفته است. روابط مسكو و لندن كه اكنون نيز به دليل اختلافات متعدد بين دو كشور روابطي سرد و پرمناقشه است، با وقوع برخي رخدادها و نيز تهديدات متقابل دو دولت عليه يكديگر وارد مرحله جديدي از سردي و اختلاف شده، به ويژه اينكه اين بار ناتو و امريكا نيز آشكارا در حمايت از لندن وارد اين بحران سياسي شده‌‌اند.
تنش بر سر جاسوس
سفارت روسيه در لندن دوشنبه 22 اسفند دولت انگليس را متهم كرد در بررسي پرونده مسموميت «سرگئي اسكريپال» جاسوس روسي سرويس جاسوسي خارجي انگليس (MI6) بازي بسيار خطرناكي را با هدف فريب افكار عمومي آغاز كرده كه پيامدهاي جدي براي روابط روسيه و انگليس دارد. در اين بيانيه تصريح شد سياست كنوني كه دولت انگليس در ارتباط با روسيه در پيش گرفته يك بازي تبليغاتي و كاملاً خطرناك براي فريب افكار عمومي است. در اين بيانيه تصريح شد رويكرد غلط لندن، تحقيقات درباره پرونده مسموميت و مرگ «سرگئي اسكريپال» را به مسير بي‌فايده‌اي مي‌كشاند و پيامدهاي جدي بر روابط روسيه- بريتانيا در بلندمدت دارد. «ترزا مي» نخست‌وزير انگليس در پارلمان اين كشور اعلام كرده بود كاملاً محتمل است كه روسيه در مسموم كردن اسكريپال نقش داشته و اين حمله‌اي كوركورانه عليه لندن است. ترزا مي‌ پيش‌تر گفته بود گاز اعصابي كه در حمله به اسكريپال و دخترش در شهر سالزبري استفاده شده، از نوع جنگي بوده و از جمله عوامل اعصاب است كه در كشور روسيه توليد مي‌شود. لندن اعلام كرد سرگئي اسكريپال و دخترش يوليا دو هفته پيش بر اثر تماس با يك ماده سمي، بي‌هوش روي نيمكتي پيدا و در بيمارستاني در جنوب انگليس بستري شدند. در مقابل ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه پيشتر به لندن توصيه كرد منتظر نتايج تحقيقات بماند و از نتيجه‌گيري شتابزده خودداري كند. سرگئي اسكريپال سرهنگ سابق اطلاعات روسي است كه به عنوان مأمور براي سرويس‌هاي اطلاعاتي انگليس در طول دهه ۱۹۹۰ و اوايل ۲۰۰۰ فعاليت كرد. وي در دسامبر ۲۰۰۴، توسط سرويس امنيت فدرال روسيه دستگير و به عنوان خائن مجرم شناخته شده و در سال 2006 به اتهام جاسوسي براي دولت انگليس به 13 سال حبس محكوم شد. وي متهم بود كه هويت جاسوسان روس را در اروپا در اختيار سازمان جاسوسي MI6 انگليس قرار داده است. اسكريپال در سال 2010 در جريان تبادل جاسوسان ميان امريكا و روسيه به انگليس پناهنده شد كه طي آن مسكو چهار جاسوس خود را با 10 جاسوس امريكا مبادله كرد.
حمايت شركاي لندن
اتهامات لندن عليه مسكو درباره دست داشتن دستگاه اطلاعاتي روسيه در ترور شيميايي اسكريپال با حمايت شركاي غربي انگليس مواجه شده است. از جمله ينس استولتنبرگ دبير كل ناتو اعلام كرد مسموم شدن اسكريپال كه به گفته مقامات انگليس به احتمال زياد روسيه در آن نقش داشته «حادثه‌اي نگران‌كننده براي ناتو» است. ركس تيلرسون وزير امور خارجه سابق امريكا نيز اعلام كرد كشورش همانند مقامات انگليس فكر مي‌كند روسيه احتمالاً مسئول مسموم شدن سرگئي اسكريپال است. رهبران اتحاديه اروپا نيز قرار است در نشست شوراي اروپا درباره اين مناقشه بحث و بررسي كنند. در مرحله بعد لندن تهديدات خود عليه مسكو را در اين زمينه فزوني بخشيده و خواستار برگزاري نشست اضطراري شوراي امنيت سازمان ملل براي رسيدگي به اين مسئله شد.
وزارت خارجه انگليس اعلام كرده هدف از اين نشست ارائه يافته‌هاي كميته تحقيقات به اعضاي شوراي امنيت درباره سوءقصد به جان جاسوس روس است. لندن چهارشنبه گذشته در واكنش به اين اقدام 23 نفر از ديپلمات‌هاي روس را اخراج كرد و گفته مي‌شود تحريم‌هايي را عليه روسيه اعمال مي‌كند. لندن همچنين قصد دارد فعاليت رسانه‌هاي روسي در انگليس را محدود كند.
واكنش روس‌ها
ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين روز چهارشنبه اعلام كرد روسيه هيچ ارتباطي با حادثه مسموم شدن جاسوس سابق روس با گاز اعصاب در انگليس نداشته و ادبيات اعلام اولتيماتوم از سوي بريتانيا را عليه خود نمي‌پذيرد. وي تأكيد كرد روسيه حاضر به همكاري در تحقيق درباره اين اتفاق است اما هيچ‌گونه اعلام آمادگي متقابل از جانب بريتانيا براي اين همكاري دريافت نكرده است. كرملين همچنين هشدار داد هرگونه اقدامي كه ترزا مي‌ انجام دهد با «پاسخ» متقابل مواجه خواهد شد. وزارت خارجه روسيه نيز در بيانيه‌اي اعلام كرد تهديد بريتانيا به تحريم جام جهاني فوتبال در سال 2018 به خاطر مسموميت جاسوس سابق روسيه در اين كشور ممكن است به روابط طرفين و نيز اين ورزش جهاني صدمه بزند، همچنين ماريا زاخارووا، سخنگوي وزارت خارجه روسيه تهديد كرد تمامي رسانه‌هاي انگليسي را از روسيه اخراج مي‌كند. اين تهديد از سوي مسكو پس از آن اعلام شد كه انگليس هشدار داد اگر شواهدي دال بر دست داشتن روسيه در حمله شيميايي به سرگئي اسكريپال بيابد، مجوز فعاليت شبكه خبري «راشاتودي» را لغو مي‌كند. زاخارووا همچنين به دولت انگليس هشدار داد كه هيچ‌كس نبايد يك قدرت اتمي را تهديد كند. نيكلاي كواليف، رئيس پيشين سرويس امنيت فدرال روسيه نيز اعلام كرد نيروهاي اطلاعاتي بريتانيا در مسموم كردن سرگئي اسكريپال دست داشته‌اند. به گفته وي، اقدام به قتل جاسوس سابق روس كاملاً به ضرر روسيه و به سود لندن و واشنگتن و به صورت غيرمستقيم اوكراين است. وي تأكيد كرد احتمال دست داشتن نيروهاي اطلاعاتي روسيه در مسموم كردن اسكريپال ديوانگي است، چراكه اقدام به انتقام پس از 14 سال آن‌هم در آستانه انتخابات رياست جمهوري 18 مارس روسيه عاقلانه نيست.
جمع‌بندي
اكنون مسئله مسموميت شيميايي سرگئي اسكريپال عملاً به چالش جديدي بين روسيه و غرب تبديل شده است. بنابراين، لندن علاوه بر اخراج ديپلمات‌هاي روس، ممكن است احتمالاً تحريم‌هايي را عليه روسيه اجرا و فعاليت رسانه‌هاي روسي از جمله راشاتودي را نيز ممنوع خواهد كرد. در مقابل روسيه نيز بيكار نخواهد نشست و به اقدام متقابل مبادرت خواهد كرد. تحقق اين سناريو منجر به وخامت روزافزون روابط مسكو و لندن خواهد شد. به نظر مي‌رسد انگليس به عنوان متحد استراتژيك امريكا در برخورد با روسيه حتي از موضع واشنگتن در اين زمينه نيز پيشي گرفته است. لندن ناخرسندي خود از جنبه‌هايي از رفتار روسيه را اعلام كرده و مدعي شده با توجه به اينكه روسيه همچنان درصدد بي‌ثبات كردن كشورهاي اروپايي از جمله اوكراين است، روابط لندن با مسكو نمي‌تواند به روال عادي بازگردد. با اين حال، مقامات ارشد انگليس به خوبي از نقش مهم و سرنوشت‌ساز روسيه در زمينه مسائل بين‌المللي به خصوص درباره بحران اوكراين و بحران سوريه آگاه هستند و مي‌دانند هر گونه اقدامي براي خاتمه اين بحران‌ها بدون رضايت و حمايت روسيه نتيجه‌بخش نخواهد بود. الكساندر گوسف، كارشناس مسائل سياسي مي‌گويد: «انگليسي‌ها متوجه اين موضوع هستند كه حل هرگونه مسئله منطقه‌اي يا جهاني بدون روسيه غيرممكن است. در مقابل روس‌ها بر اين گمان هستند كه انگليسي‌ها مسئول روابط پرتنش دو كشور هستند». در اين زمينه سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه تصريح كرده اينكه روابط ميان دو كشور از سطح خوبي برخوردار نيست، موضوع محرمانه‌اي نيست اما اين موضوع به رفتار مسكو ارتباط ندارد. نگاه دولت محافظه‌كار انگليس به روسيه، نگاهي تهديدمحور است و بر امكان همكاري‌هاي حداقلي در زمينه‌هاي مشترك مانند مسائل مرتبط با سوريه و كره‌شمالي و نيز برجام تأكيد دارد. با اين حال همين روابط نيز اكنون در معرض تهديد جدي قرار گرفته است. مي‌توان پيش‌بيني كرد دولت امريكا نيز با توجه به رويكرد ضد روسي اين كشور نه فقط مشوق لندن در اين زمينه خواهد بود بلكه به تشويق و حتي اعمال فشار به ديگر دولت‌هاي اروپايي براي انجام اقدامات تنبيهي عليه روسيه خواهد پرداخت. اين مسئله صرفاً منجر به واگرايي هر چه بيشتر بين روسيه و غرب و افزايش تنش‌هاي دو جانبه خواهد شد.