به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛به نقل از آناج، حکیم بانوی شعر ایران به حق لقبی برازنده برای پروین اعتصامی است. شاعره‌ی چیره‌دستی که از خطه‌ی عارف پرور آذربایجان قد علم کرد و نامی ماندگار در تاریخ و ادبیات این مرزو بوم به جای گذاشت. 25 اسفند زادروز این شاعره‌ی تبریزی است که متاسفانه آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته و مورد بی‌مهری واقع شده است. چه آنکه در بررسی آثار و ابیات او می‌توان به جایگاه رفیع اندیشه و آرمان پروین اعتصامی دست یافت. در راستای شناخت بیشتر پروین اعتصمامی گفت‌وگویی تفضیلی با دکتر ابراهیم اقبالی استاد دانشگاه تبریز داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

آناج: در خصوص محیط رشد و نمو پروین اعتصامی بگویید، این بستر چه مقدار در پرورش طبع وی اثرگذار بوده است؟

پروین در خانواده‌ی بزرگ و اهل علم پا به حیات گذاشته؛ پدرش یوسف اعتصام الملک به دو زبان غنی عربی و فرانسه در حد نوشتن مقالات علمی، تحقیقی و سخنرانی مسلط بوده و این باعث شده پروین قطعات فرانسوی را از پدر یاد بگیرد و به شعر برگرداند. در واقع اولین اشعار او ترجمه قطعات منظوم فرانسوی بوده که این مسئله در پرورش طبع و ذهن او نقش داشته است.

علاقه‌ی استاد شهریار به ازدواج با پروین اعتصامی

همچنین خانه‌ی اعتصام الملک یک انجمن ادبی بوده که استاد شهریار هم در این انجمن‌ها شرکت می‌کرده است. استاد شهریار در خصوص پروین نیز می‌گفت دختر پر انرژی بود و ای کاش من با او ازدواج می‌کردم. حتی بعدها از استاد شعری پیدا شد که این آرزو را در آن بیان کرده بود.

آناج: در خصوص شخصیت پروین اعتصامی بفرمایید؛ به نظر شما به کدامین جهات شخصیتی ایشان کمتر پرداخته شده است؟

آنچه که در مورد پروین مورد غفلت قرار گرفته جنبه‌های دینی و اخلاقی وی است. با مطالعه‌ی در بسیاری از آثار متاسفانه شاهد هستیم یا به این بُعد اشاره نشده و یا بسیار کم مورد توجه واقع گردیده است. اگر ما به جنبه‌های دینی تفکر پروین و منظومه‌ی اندیشه‌ی وی دقت کنیم می‌بینیم که مذهب جایگاه ویژه‌ای دارد و پرداختن به این وجه می‌تواند پاسخ گوی سوالات بسیاری باشد که در خصوص وی وجود دارد.

به طور مثال برخی پروین را مورد انتقاد قرار دادند که در اشعار وی زنانگی وجود ندارد. پاسخ این است که پروین یک زن کاملا متشرع است و اگر منظور از زنانگی این است که شعر رنگ و بوی محیط زنانگی را بدهد اتفاقا اشعار وی از این منظر بسیار غنی است. مناظرات بین "نخ و سوزن"، "ماش و لوبیا"، "سیر و پیاز" که همگی ابزارهای کار یک خانم خانه است نشان از توجه او به موضوعات زنانه دارد.

اما اگر منظور شعرهای اروتیک و موضوعات جنسی باشد همانطور که مورد توجه غرب است ما در اشعار پروین این را نمی‌بینیم؛ بجز دو غزل که رنگ و بوی عاشقانه دارد و آن هم بسیار پوشیده و در دایره‌ی اخلاق است. بنابراین متوجه می‌شویم که وی مقید بوده به رعایت احکام شرع و خلاف شرع چیزی نسروده است. مثل برخی شعرا نیست که به راحتی از مسائل جنسی حرف بزند، پروین به هیچ وجه تن به این مسائل نداده است.

اگر بنیاد فکری پروین را نشناسیم، آثار او را درک نخواهیم کرد

پروین بیش از دو ماه و نیم در منزل شوهر دوام نیاورده و طلاق گرفته که این هم مربوط به دیگاه دینی وی است. همسر پروین رئیس شهربانی کرمانشاه و فامیل وی بوده منتها در روابط دینی و شرعی فردی بی‌بند و بار بود و در مجالس بزم و شراب شرکت می‌کرد. بنا به اظهار خانواده و آشنایان پروین نتوانسته این موضوع را تحمل کند و از همسر خود جدا شد. لذا اگر ما بنیاد فکری پروین را به درستی درک نکنیم آثار، احوال و زندگی او را درست نخواهیم فهمید.

آناج: با توجه به اینکه فرمودید پروین صبغه‌ی مذهبی داشته برخی شبهاتی را طرح می‌کنند که وی در زمان رفع حجاب، حجاب از سر برداشته بود. در این خصوص چه نظری دارید؟

خاندان اعتصام الملک، خانواده‌ای اشرافی و سلطنتی بودند که نمی‌توانستند نسبت به تصمیمات بی‌تفاوت باشند. از سوی دیگر پروین نیز در مدرسه‌ی آمریکایی‌ها تحصیل می‌کرد و علی الظاهر ناگریز بود که کشف حجاب کند اما چنان چه می‌بینیم عکس کمتری بدون حجاب یا حداقل بدون کلاه دارد. این نشان می دهد پروین عملا به حجاب پایبند بود و اگر کشف حجاب را پذیرفته از سر اجبار بوده و ما در آثارش نیز چیزی به نام تشویق به کشف حجاب نمی‌بینیم. هرچه از پروین می‌بینیم در تبلیغ عفت زن است. استاد شهریار می‌گوید پروین شعر ضعیف ندارد و اشعارش همه قوی، پرمحتواست با اینکه پروین زن است اما به زن نگاه فمنیستی ندارد.

حتی به تلویح مرد را سرپرست زن می‌داند همانطور که در قرآن است "الرجال قوامون علی النساء" به طور مثال در شعر معرف که می‌گوید:

" در آن سرای که زن نیست، انس و شفقت نیست
در آن وجود که دل مرده، مرده است روان
وظیفه‌ی زن و مرد، ای حکیم، دانی چیست
یکیست کشتی و آن دیگریست کشتیبان"

اینجا بر اساس صنعت لف و نشر مرتب حساب کنیم کشتی به زن و کشتیبان به مرد باز می‌‌گردد که دقیقا با تفکر دینی تطابق دارد. زیرا در دین اسلام نیز زن و مرد هر دو مسئولیت دارند اما مرد سرپرست خانواده است و باید بال‌های خود را به روی خانواده و فرزندان بگستراند.

پروین در اشعار خود تلویحا حجاب را تبلیغ می‌کند و با تبرج مخالف است. می‌گوید " برای گردن و دست زن نکو، پروین/ سزاست گوهر دانش، نه گوهر الوان" تبرج و آرایش را دون شان زن می‌داند و معتقد است زن باید به گوهرهای دانش و معرفت آراسته شود. این البته از والایی زن است نه از عقب ماندگی.

آناج: مهم‌ترین بارزه‌های شعر پروین اعتصامی را در چه می‌دانید؟

مقدمه‌ای که ملک الشعرای بهار برای دیوان پروین می‌نویسد عصاره‌ی خصوصیات اخلاقی پروین و اشعارش نمایان ساخته است؛ استاد بهار می‌نویسد پروین در قصاید پیرو ناصر خسرو است، در قطعات سبک عراقی را دارد و در عین حال یک سبک خصوص و شخصی هم دارد و به قول امروزی‌ها پروین دارای اثر انگشت زبانی است. در واقع پروین اعتصامی از شعرای صاحب سبک است.

پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر ایران

اما وی را بیشتر به شعر مناظرات می‌شناسیم. قالب مناظره به پیش از اسلام بر می‌گردد و اولین مناظره در ادبیات پهلوی بین یک درخت و بز باقی مانده است. شُعرایی مثل انوری و ابن یمین مناظره را پخته‌تر می‌کنند و شکل سیاسی و اجتماعی را به آن می‌دهند. در قرن ششم نیز نظامی 60 درصد از شش هزار و800 بیت شعر خسرو و شرین را در قالب مناظره و گفت‌وگو سروده و شاهکار بی‌نظیری را خلق کرده است. مدتی این مناظره به فراموشی سپرده می‌شود که پروین این قالب را احیا می‌کند و اشعار بی‌نظیری را می‌سراید. هیچ کدام از مناظرات پروین خالی از نکته‌ای عرفانی، فلسفی و مضمونی اجتماعی نیست. او از روی هوس و باری به هر جهت شعر نسروده است و در یک کلمه نافی مکتب هنر برای هنر است. غرب تبلیغ می‌کرد که ادبیات را از عشق، عرفان، فلسفه و اخلاق جدا کند که اعتصامی بر ضد این تفکر قیام کرد و به همین دلیل او را حکیم بانوی شعر ایران نام نهاده‌اند.

آناج: چه مولفه‌هایی منجر شد پروین اعتصامی را حکیم بانوی شعر ایران بنامند؟

حکمت ترجمه‌ی فلسفه است. فلسه نیز یعنی دوست داشتن دانش که خود به دو قسمت تقسیم می‌شود. فلسفه‎ی اوُلی (الهیات و خداشناسی) و دیگری فلسفه‌ی سُفلی (طبیعیات) است و سومین شکل سیاست مُدن (تهذیب نفس و اخلاق) است که پروین در هر سه شکل آثار قابل توجه دارد. به طور مثال او توحیدیه‌های غرایی دارد شعر "لطف حق" را بخوانیم می‌بینیم که یک موحد هنرمند صحبت می‌کند. می‌گوید که هر قطره که در جویبار می‌رود مامور حق است و این نگرش جز نگرش توحیدی نیست. که ریشه‌ی این ابیات به آیات قرآن باز می‌گردد. در فلسفه‌ سفلی نیز تابلوی بی‌نظیری از مناظر زیبا خلق کرده است.

پروین اعتصامی از معدود شُعرایی است که توانسته از حکمت، معارف بشری و الهی را با زبان ساده جمع کند، این ها قابل جمع نیستند اما پروین در عین حال که مضامین رفیع و بالایی گفته زبانش هم قابل فهم و عامیانه و در عین سادگی زیبا و درست است. اگر به تعریف شاهکار دقت کنیم می‌بینیم شاهکار یعنی اثری که خواص نتوانند بر آن ایراد بگیرند و عوام نیز آن را بفهمند. در واقع یک حالت پارادوکسیکال دارد. دوش به دوش بردن این دو موضوع بسیار دشوار است اما پروین توانسته این کار را انجام دهد.

در موضع سوم همان سیاست مُدون نیز به خوبی می‌بینیم که در حوزه سیاست، اجتماع و اخلاقیات نیز ورود داشته و شاهکارهای بی بدیلی خلق کرده است. در مورد اخلاقیات هم اگر بگوییم اخلاقی ترین شاعر ادبیات معاصر است به گزاف سخن نگفته‌ایم.

آناج: علی‌رغم جایگاهی که پروین اعتصامی در ادبیات فارسی داشته مورد غفلت قرار گرفته، چگونه می‌توانیم این شاعره‌ی تبریزی را احیا کنیم؟

اخیرا سفری به جمهوری آذربایجان داشتیم که در آن کنفرانس چهار قطعه شعر پروین را به زبان ترکی ترجمه شده بود را ارائه کردیم که بسیار مورد استقبال قرار گرفت. قرار شد دیوان پروین به زبان ترکی آذری نیز ترجمه شود. طیف زیادی از ترکی زبانان به این شاعر روی خواهند آورد.

از سوی دیگر پروین را به نوجوانان معرفی نکرده‌ایم اشعار پروین به قدری ساده است که قابل فهم برای نوجوانان است و می‌توان شرح‌های کوچکی برای هر شعر نوشت. برگزیده‌ای از دیوان پروین نیز برای کودکان و نوجوانان با تصاویر زیبا می‌تواند آماده کرد چون اشعار خود خاصیت تصویری دارند از تصویر سازی نوین استفاده کنیم و فیلم های کارتونی کوتاه بسازیم؛ بدین گونه کودکان و نوجوانان خود را با مشاهیرمان آشنا سازیم.

پروین در خارج از کشور نیز مورد بی مهری قرار گرفته بسیاری از شعرای زن که اشعار پست تری از وی دارند نیز آثارشات به زبان‌های خارجی ترجمه شده در حالی که برای پروین این کار صورت نگرفته است.

یک دبیرخانه‌ی پروین هم می‌توانیم در تبریز ایجاد کرده و اشعارش را شرح و منتشر کنیم. شب‌های شعر به نام پروین برگزار کنیم. جایزه‌ی پروین چند سالی است که برگزار شده اما به خوبی اجرا نمی‌شود و گاهی می‌بینیم اعمال سلیقه و نظر می‌شود. اگر همین جایزه‌ی پروین به درستی جا بندازیم و تبلیغات درستی داشته باشیم می توانیم احیاگر این شاعره‌ی بی بدیل باشیم.

اشعار پروین را به نثر برگردانیم و داستان‌های زیبا بنویسیم

حتی رهبر معظم انقلاب نیز سال گذشته وقتی در بستر بیماری بود در بین فعالان فرهنگی اشاره به پروین داشتند؛ وقتی حضرت آقا کسی را تایید می‌کند از سر فکر ، تحقیق و مطالعه بوده است؛ آنچه که باعث شده افکار پروین توجه رهبری را جذب کند این بوده که دردهای جاودانه داشته و به دردهای جاودانه بشر پرداخته است.

فرق پروین با شاعری چون فروغ فرخزاد این است که او دردهای حقیر و تنهایی داشته است مثلا می‌گوید "به سراغ من اگر می آیید نرم و آهسته بیایید که مبادا ترک بردارد چینی نازک تنهایی من" و وی نگران تنهایی خود است. اما دردهای پروین دردهای جاودانگی بشر است چیزهایی مثل میل به آزادی، میل به یگانگی، وحدت، دوستی و گسترش عدالت در جامعه که همیشه با انسان است. اگر شُعرایی مثل سعدی زنده هستند به این دلیل بوده که به دردهای جاودانه پرداخته‌اند.

انتهای پیام/