برکناري تيلرسون از سمت وزير خارجه آمريکا و جايگزيني او با مايک پمپئو براي کساني که سياست خارجي ترامپ را پيگيري کرده‌اند، خبر غيرمنتظره‌اي نبود. نيويورک‌تايمز بيش از سه ماه پيش (30 نوامبر) از برنامه کاخ سفيد براي واداشتن تيلرسون به استعفا و انتصاب مايک پمپئو، رئیس سيا، به‌جاي او خبر داده بود، اما در آن زمان ترامپ طبق معمول اين خبر را به سخره گرفته و آن را نمونه‌اي از خبرهاي جعلي خوانده بود. 

گزارش‌هاي خبري از منابع موثق در همان زمان حاکي از تمايل ترامپ به اجتناب از برکناري تيلرسون و فشار بر او براي استعفا بود. هم‌زمان تيلرسون نيز مانند برخي ديگر از مقامات عالي‌رتبه، از جمله جف سشنز، دادستان کل، روشن کرده بود که ظاهرا با هدف افزايش هزينه ترامپ حاضر به استعفا نخواهد بود. البته مقاومت تيلرسون در برابر استعفا براي او بدون هزينه نبود و موجب شد تا به نحوي فزاينده به حاشيه رانده شود و در تصميم‌گيري‌هاي مهم شرکت داده نشود. در آخرين مورد، تيلرسون درحالي‌که در اتيوپي بود، از طريق رسانه‌ها از اعلام آمادگي ترامپ براي ملاقات با رهبر کره‌شمالي مطلع شد و در مصاحبه‌هاي خود در اتيوپي و جيبوتي اين امر را مخفي نکرد. اين در حالي است که در نوامبر سال گذشته ترامپ در مصاحبه‌اي در مورد تلاش تيلرسون براي مهار بحران کره از طرق ديپلماتيک گفته بود که او دارد «وقت خود را تلف مي‌کند». اختلاف تيلرسون و ترامپ به موضوع کره‌شمالي محدود نبود. تيلرسون در ارتباط با طيفي از موضوعات، از جمله موضوع برجام و نوع برخورد با ايران، با ترامپ و حلقه وي اختلاف‌نظر داشت؛ مثلا درحالي‌که ترامپ بلافاصله بر قطع رابطه عربستان و امارات با قطر و محاصره اين کشور صحه گذاشت و در توییتي همسو با سعودي‌ها قطر را حامي تروريسم خواند، تيلرسون از لزوم تلاش آمريکا براي رفع اختلاف بين قطر و عربستان سخن گفت. «خنگ» ناميدن ترامپ در يک جلسه خصوصي که به بيرون درز کرد و واکنش ترامپ حاکي از شدت مشکل بين اين دو بود. از طرفي، جايگزيني تيلرسون با پمپئو فاجعه مضاعفي براي وزارت خارجه آمريکا و ديپلمات‌هاي حرفه‌اي اين وزارتخانه است. در يک‌سال‌واندي که تيلرسون در رأس وزارت خارجه بود، دائما گزارش‌هايي از منازعه بين کاخ سفيد و تيلرسون در مورد انتصاب مقامات وزارت خارجه به رسانه‌ها درز مي‌کرد و نهايتا هم در زمان برکناري تيلرسون، بسياري از پست‌هاي وزارت خارجه هنوز خالي است. در دوره تيلرسون و قطعا با اصرار ترامپ وزارت خارجه بسيار تضعيف شد، بودجه آن حدود 30 ميليارد دلار کاهش يافت و شمار زيادي از ديپلمات‌هاي آمريکايي (حدود دوهزار نفر) در مراحل مختلف در اعتراض به سياست‌هاي ترامپ يا استعفا دادند يا بازنشسته شدند يا به طرق ديگر حذف شدند. قرارگرفتن پمپئو در رأس وزارت خارجه قطعا موجب لطمات شديدتري به دستگاه ديپلماسي آمريکا خواهد شد. به‌طورکلي، محافظه‌کاران آمريکايي هميشه ضمن اينکه نظاميان را ستوده‌اند، ديپلمات‌ها را غيرخودي و ليبرال دانسته و مورد طعن و لعن قرار داده‌اند. ازاين‌رو لطماتي که با روي‌کارآمدن ترامپ به وزارت خارجه آمريکا وارد شد، کاملا قابل انتظار بود. در چنين شرايطي حذف تيلرسون که به‌هرحال به‌عنوان يک مقام عالي‌رتبه صنعت نفت و رئيس سابق اکسان‌موبيل چهره‌اي عمل‌گرا و ميانه‌رو بود و انتصاب پمپئو به‌عنوان يک محافظه‌کار تندرو به‌جاي او مي‌تواند مقدمه لطمات بيشتري بر وزارت خارجه آمريکا و به‌تبع آن سياست خارجي حرفه‌اي آن کشور باشد. نتيجه مهم‌تر برکناري تيلرسون اين است که از اين پس يک مقام بسيار تندرو به‌جاي يک مقام نسبتا ميانه‌رو عضو «کميته اصلي‌ها» خواهد بود و به وقت بحران در «اتاق بحران» کاخ سفيد خواهد نشست. پمپئو به‌عنوان يک جمهوري‌خواه تندرو و وابسته به «تي‌پارتي» در بسياري از موضوعات؛ از ايران گرفته تا سوريه، لبنان، کره‌شمالي و... بسيار تندروتر خواهد بود. اختلاف ديدگاه تيلرسون و پمپئو در طيفي از موضوعات و در رأس آنها موضوعات مربوط به ايران و خاورميانه بسيار آشکار است. تيلرسون در يک‌سال‌واندي اخير نقش مهمي در تشويق ترامپ به ادامه پايبندي بر برجام داشت. وي به‌کرات مواضعي ابراز کرد که گوياي تفاوت آشکار نظراتش با نظرات ترامپ بود. او تأکيد داشت که بدون همراهي متحدان اروپايي و بدون يافتن جايگزيني معقول براي برجام، آمريکا نبايد از توافق خارج شود. او به‌عنوان وزير خارجه، از اين نظر، نقطه قوت براي کساني در دولت ترامپ و کنگره بود که دعوت به احتياط مي‌کنند؛ کساني مانند جرج ماتيس، وزير دفاع، مک‌مستر، مشاور امنيت ملي و تعدادي ديگر که تعدادشان هر روز کمتر و کمتر مي‌شود. از اين نظر پمپئو درست در نقطه مقابل تيلرسون قرار دارد. او همواره؛ چه زماني که عضو مجلس نمايندگان بود و چه بعدا که در رأس سيا قرار گرفت، از دشمني با ايران و برجام هيچ کم نمي‌گذاشت. با اين حذف و تعويض، مشکل مي‌توان شرايط بهتري را براي حفظ برجام تصور کرد. هرچند که افکار عمومي آمريکا، افکار عمومي بين‌المللي، دولت‌هاي واقع‌بين اروپايي، دموکرات‌هاي کنگره و برخي از سناتورهاي ميانه‌رو جمهوري‌خواه همچنان مي‌توانند مانعي در برابر حرکت‌هاي بي‌منطق و غيرعاقلانه ترامپ باشند.