صاحب‌خبر - تکمیل حلقه ضد برجامی در کاخ سفید
ترامپ دقایقی پس از کنار گذاشتن تیلرسون اختلاف در مورد برجام را از دلایل اصلی خروج او از کاخ سفید اعلام کرد
محمدرضا ستاری
دونالد ترامپ رئیس ایالات متحده آمریکا روز گذشته وضعیت فوق‌العاده ملی علیه ایران را به مدت یکسال دیگر تمدید کرد. او در بیانیه خود که از سوی کاخ سفید منتشر شده است مدعی شد که سیاست‌های ایران در قالب برنامه موشکی، نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم تهدیدی جدی علیه امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد آمریکا بوده و کاخ سفید مصمم است که در راستای این تمدید، تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کند.
فرمان اجرایی برقراری وضعیت اضطراری ملی در مورد ایران که در واقع از اوایل انقلاب وضع شده است، از اسفند ماه 1995میلادی اجرایی شد و متعاقب آن به دولت آمریکا اختیار توقیف اموال و دارایی‌های ایران را داده و اساس بسیاری از تحریم‌ها را تشکیل می‌دهد. هر چند گفته می‌شد با به نتیجه رسیدن برجام این وضعیت از سوی کاخ سفید لغو خواهد شد، اما دولت اوباما این وضعیت را برای بار دیگر تمدید کرد، چرا که بر این باور بود روابط ایران و آمریکا هنوز به حالت عادی نرسیده است.
در آن زمان هم بسیاری از منتقدان برجام با برجسته کردن این موضوع اعلام کردند که دولت آمریکا از حسن نیت ایران در مذاکرات هسته‌ای سوء استفاده کرده و همچنان در پی فشار آوردن علیه ایران است. از سوی دیگر، برخی کارشناسان و به خصوص نمایندگان دموکرات کنگره آمریکا معتقد بودند که اصلی‌ترین تحریم‌های ایران مربوط به پرونده هسته‌ای بود و اعلام وضعیت فوق‌العاده ملی مربوط به تحریم‌های غیر هسته‌ای است. استدلال آنها بر این پایه است که با تمدید چنین حالتی دست جمهوری‌خواهان تندرو برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران بسته خواهد بود.
با این حال فضا و زمان دولت اوباما با فضای کنونی که ترامپ در کاخ سفید است به طور کلی متفاوت است. ترامپ به عنوان رئیس دولت پست نو محافظه‌کار آمریکا از همان زمان انتخابات ریاست جمهوری نوک پیکان حملات خارجی خود را بر علیه ایران قرار داده و با مانور روی توافق هسته‌ای سعی داشت نه تنها بر ایران بلکه بر سایر شرکای برجام نیز فشار وارد کند.
در این رابطه اکنون دولت آمریکا چند اقدام مهم را برای افزایش فشارها علیه ایران انجام داده است. نخست همانطور که ذکر شد با تلاش برای کارشکنی در مسیر اجرای برجام، قصد بر این بود که هزینه‌های برهم خوردن توافق هسته‌ای بر دوش ایران بیافتد. در این راستا به گفته برخی از تحلیل‌گران دولت ترامپ در این مسیر حتی هزینه‌هایی را نیز در نظر گرفته است. به طور مثال افزایش تعرفه واردات فولاد از اروپا به نوعی فشار بر طرف اروپایی برای اعمال راهبردهای کاخ سفید است؛ چرا که با نگاهی به صنایع بزرگ و کوچک آمریکا در می‌یابیم که در صنایع بالادستی فولاد آمریکا حدود 160 هزار نفر شاغل هستند، در حالیکه در صنایع پائین دستی مانند خودروسازی که نیاز مبرمی به واردات فولاد دارد، در حدود 6.5 میلیون نفر شاغل هستند. در نتیجه تعرفه بالای واردات فولاد نه تنها به ضرر این صنعت است، بلکه با شعار اول آمریکای ترامپ کاملاً در تعارض است. بنابراین تحلیل‌ها در این خصوص موید این نکته است که ترامپ و تیمش در حال تدارک نوعی بازی سیاسی و کوتاه مدت برای اعمال فشار بر اروپا برای تحت تاثیر قرار دادن توافق هسته‌ای هستند که انتصابات جدید در وزارت خارجه و سازمان سیا نشانه‌هایی جدی از این امر تلقی می‌شود.
مقابله با ایران در راستای راهبردهای بلندمدت آمریکا
به طور کلی، با نگاهی به طرح و راهبرد کلان آمریکا در قاره آسیا، شاهد هستیم که آمریکایی‌ها در دکترین خود طرح عبور از خاورمیانه عربی (هارتلند نو) به فلات ایران (نوهارتلند) و پس از آن رسیدن به شرق دور یا هارتلند علیا را مد نظر دارند. در چنین راهبردی، تقویت دولت‌های همسو و مهار دولت‌های ناهمسو در اولویت واشنگتن قرار داشته و از آنجا که کاخ سفید ایران را مانعی برای نیل به این راهبرد تلقی می‌کند، در صدد مقابله با نقش منطقه‌ای ایران است. به همین واسطه به جز برجام و تحریم‌های هسته‌ای، آمریکا با محور قرار دادن برنامه موشکی و ادعای نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم، حربه‌های دیگری را برای مقابله با این نقش در اختیار دارد و به محض حل شدن هر کدام، پرونده دیگری را پیش خواهد کشید.
به همین دلیل است که اکنون کاخ سفید برنامه خود را از اصلاح رفتار ایران به مقابله و حتی براندازی تغییر داده است. در این رابطه ناظران معتقدند که تغییر رژیم از طریق سست کردن پایه های اقتصادی, اجتماعی, و سیاسی ایران باید انجام شود. برخی دیگر می‌گویند که این فشارها باید با تهدیدات نظامی همراه باشد.
اما آنچه مشخص است اکنون دولت آمریکا قابل دسترس‌ترین اهرم فشار خود را بر روی برجام قرار داده است. ترامپ در دی ماه امسال با گذاشتن شروطی چهارگانه تمدید تعلیق تحریم‌های ایران را منوط به تحقق این شروط کرده که در صورت عدم تحقق آنها بلافاصله منجر به خروج آمریکا از توافق هسته‌ای خواهد شد. در این میان هر چند برخی از مفسران معقتدند که برجام بدون آمریکا عملاً از چارچوب خود خارج خواهد شد، اما برخی دیگر بر این اعتقادند که اروپا و ایران می‌توانند به صورت دوجانبه به همکاری‌های خود ادامه دهند. در همین راستا چندی قبل یکی از مقامات اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که در صورت خروج آمریکا از برجام، این اتحادیه می‌تواند با استناد به قوانین خود مانند گذشته با ایران مراودات تجاری و اقتصادی داشته باشد.
اختلاف بر سر برجام عامل اصلی کنار گذاشتن تیلرسون
با این مقدمه روز گذشته در اتفاقی مهم در راستای تغییرات مداوم در کاخ سفید و همچنین یکدست کردن روند مقابله با برجام، دونالد ترامپ با برکناری رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا، مایک پمپئو رئیس سیا را جایگزین او کرد. این اتفاق مانند اقدامات گذشته ترامپ تعجب‌برانگیز و جنجالی بود. ترامپ در پیامی توئیتری این مساله را علنی ساخت و اعلام کرد: مایک پومپئو رئیس سیا وزیر خارجه جدید ما خواهد بود. او عملکرد فوق‌العاده‌ای خواهد داشت. رکس تیلرسون، ممنون بابت خدماتت.
هر چند هنوز برای تفسیر و تحلیل این اتفاق کمی زود است، اما آنچه مشخص است، تیلرسون در طول این یکسال با ترامپ به خصوص بر سر مساله برجام اختلاف نظرهایی را داشت. در این میان شایعاتی مبنی بر کنار رفتن وی مطرح بود به طوریکه گفته می‌شد جایگزین احتمالی وی نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل و یا مایک پمپئو رئیس سازمان سیا خواهد بود. به طور کلی در مدت یک سالی که تیلرسون وزیر خارجه آمریکا بود در پرونده‌های مختلف از جمله توافق هسته‌ای با ایران و پرونده روسیه با ترامپ اختلاف نظر داشت و تقریبا هر ماه شایعاتی از احتمال برکناری وی منتشر می‌شد. این شایعات ۶ ماه پیش، یعنی زمانی که رسانه‌های آمریکایی گزارش دادند تیلرسون ترامپ را کودن خوانده، به اوج رسید. ترامپ روز گذشته دقایقی پس از اعلام خبر عزل تیلرسون به خبرنگاران گفت: ما در مورد مسائل مختلفی با یکدیگر مثل توافق هسته‌ای ایران اختلاف‌نظراتی داشته‌ایم. من اعلام کرده‌ام که این توافق فاجعه‌بار است اما او فکر می‌کرد که این توافق مشکلی ندارد. من قصد داشتم که برجام را لغو و یا آن را اصلاح کنم اما او فکر دیگری در این باره داشت. بنابراین تفکرات ما یکسان نبود اما با وجود پمپئو همه چیز خوب پیش خواهد رفت و تفکرات ما به هم نزدیک است.
حال با جایگزینی پمپئو به عنوان فردی که گرایشات به شدت ضد ایرانی دارد، به نظر می‌رسد در فاصله کمتر از یکماه مانده به زمان تمدید برجام از سوی کاخ سفید، معادلات این توافق بین‌المللی از هر زمان دیگری پیچیده‌تر شده است. این جایگزینی به مفهوم یکدست شدن سیاست یکجانبه‌گرایی از سوی کاخ سفید است که در راستای آن تمامی نفراتی که در گذشته می‌توانستند در جلوی این یکجانبه‌گرایی ایستادگی کنند کنار خواهند رفت.
منابع مطلع معتقدند که پمپئو توجه ویژه‌ای به اخبار ایران داشته و از منتقدین سرسخت توافق هسته‌ای است. او پیش از این نیز برجام را عاملی برای در خطر قرار گرفتن آمریکا اعلام کرده و گفته بود که تحریم‌ها علیه ایران نقش مهمی در حفظ امنیت ملی آمریکا ایفا خواهد کرد به همین دلیل بسیار مفتخر هستم که در کنار کسانی هستم که در مقابل ایران ایستاده‌اند. گفتنی است، پمپئو عضو جنبش تی‌پارتی در حزب جمهوری‌خواهان است و در سمت راست طیف سیاسی جمهوری‌خواهان قرار می‌گیرد و عضو انجمن ملی اسلحه، گروه لابی گسترش استفاده از سلاح گرم در آمریکا است. وی همچنین با بستن بازداشتگاه گوانتانامو مخالف است.
رئیس جدید سیا کیست؟
ترامپ همزمان با انتصاب مایک پمپئو به وزارت خارجه آمریکا، جینا هسپل را به عنوان نخستین زن تاریخ آمریکا به ریاست سازمان سیا انتخاب کرد. از هسپل به عنوان یکی از افسران باسابقه اطلاعاتی آمریکا اطلاعات چندانی در دسترس اما چندی قبل روزنامه نیویورک تایمز در زمانی که ترامپ او را برای معاونت سیا پیشنهاد کرده بود، نوشت: هسپل هر چند جزو افسران کهنه کار اطلاعاتی آمریکا بوده و مورد احترام همکاران خود قرار دارد، اما سوابق وی نشانگر روش‌های او در استفاده از شکنجه برای مقابله با دشمنان است.
او نقش مستقیمی در برنامه بازداشت و شکنجه ویژه سازمان سیا در سال‌های قبل ایفا کرده که در جریان آن مظنونان تروریستی و شبه‌نظامیان در اختیار دولت‌های خارجی قرار گرفته ودر تاسیساتی مخفیانه نگهداری می‌شدند و ازسوی پرسنل سازمان سیا مورد شکنجه قرار می‌گرفتند. یکی از این تاسیسات مخفی در تایلند از سوی هسپل مدیریت می‌شده و وی برای بازجویی بی‌رحمانه از دو مظنون به نام‌های ابوزبیده و عبدالرحیم النشیری نظارت داشته است.
در این رابطه هر چند سازمان سیا بارها نقش نیروهای خود در شکنجه را کتمان کرده است، اما ترامپ به طور واضح بارها اعلام کرده است که از نظر او شکنجه منعی ندارد. پمپئو نیز همداستان با ترامپ معتقد است که تکنیک غرق مصنوعی و شکنجه‌های دیگر برای بازجویی نه تنها در سطح شکنجه نیستند بلکه عاملان آنها یکسری افراد وطن پرست بوده‌اند. در همین رابطه، این انتصاب نشان می‌دهد که دولت ترامپ چگونه قصد دارد با مهره‌چینی در دو نهاد مهم آمریکا یعنی وزارت خارجه و سازمان سیا، علاوه بر تحکیم جایگاه خود در مقام ریاست جمهوری، در مقابل پرونده‌هایی همچون توافق هسته‌ای و بحران خاورمیانه راهبردهای مدنظر را در آینده اجرایی سازد.∎
نظر شما