مسأله فساد در ايران به‌گونه‌اي است كه مقام معظم رهبري نيز آن را به اژدهاي هفت‌سر افسانه‌ها چنین تشبيه كردند که «فساد مثل اژدهای هفت‌سر افسانه‌هاست، یک سرش را که می‌زنی با 6 سر دیگر حرکت می‌کند. از بین بردنش آسان نیست. برخورد با آن کسانی که منتفع از فساد هستند کار بسیار سختی است ولی از آن کارهایی است که حتما باید انجام بگیرد.» اژدهايي كه بسيار مخوف است و هر سر آن را كه قطع كني، از سر ديگرش ارتزاق و حمله مي‌كند. واقعيت اين است كه فساد اژدهاي هفت‌سر است، ولي از نوع واقعي آن. هر سر آن كه قطع شود، نه‌تنها از طريق سرهاي ديگر به حيات خود ادامه مي‌دهد، بلكه به‌سرعت آن سر قطع‌شده را بازسازي مي‌كند. در اين يادداشت مي‌كوشيم كه سرهاي اين اژدهاي ترسناك را رديف كنيم. مبارزه با فساد مستلزم كوشش بري قطع همزمان هر هفت سر است.
1- نخستین و شايد يكي از مهمترين سرهاي اين اژدها جايگاه و منزلت قانون در جامعه است. جامعه‌اي كه رئيس‌جمهوری سابق آن به‌سادگي در برابر قانون موضع بگيرد و قوانين بي‌سر و ته و متناقض تصويب شود، نمي‌تواند با فساد مبارزه كند. قانون از يك‌سو بايد كارآمد و متناسب با شرايط باشد و از سوي ديگر به وسيله مردم پذيرفته شود و چنان نباشد كه مردم آن را قبول نداشته باشند و از روي عمد و آگاهانه آن را نقض كنند، چون در اين‌صورت نقض قانون حدي نخواهد داشت و همه‌جا را در بر خواهد گرفت و اين آغاز فساد است.
2- شرط اول كافي نيست. قانون هر چقدر هم خوب باشد، بايد ضمانت اجراي كافي داشته باشد تا همه مردم يقين پيدا كنند كه قانون اجرا مي‌شود. براي اين كار وجود دادگاه‌ها و نظام قضائي مستقل، سالم و كارآمد شرط ضروري است. به ميزاني كه اين ويژگي ناديده گرفته شود، فساد در آن جامعه رخنه خواهد كرد. نظام قضائي سالم و كارآمد، از نظر تشكيلاتي، حقوق و اختيارات قاضي، حتي مديران دفاتر قضائي بسيار منضبط و شناخته‌شده است. در چنين جامعه‌اي معتبر و محترم‌ترين افراد قضات دادگاه‌ها هستند و نسبت به آراي دادگاه‌ها از سوي مردم تشكيك نمي‌شود.
3- نظام رسانه‌اي مستقل نيز ركن ديگر جامعه عاري از فساد است. تنها در جامعه فاسد است كه اجازه نمي‌دهند نظام‌هاي رسانه‌اي و مدنی مستقل و كارآمد حضور داشته باشند. اختيارات و حقوق شاغلان در يك نظام رسانه‌اي آزاد در افشاي فساد بسيار وسيع است. آنان را به دلايل واهي نمي‌توانند بازداشت كنند. بدون نظام رسانه‌اي آزاد، دستگاه‌هاي قضائي نيز فاسد مي‌شوند. نظام قضائي ركن نظارت رسمي است ولي رسانه‌هاي آزاد و نهادهای مدنی ركن نظارت غيررسمي و مدني است و بدون نظارت مدني و غيررسمي، نهادهاي رسمي فاسد مي‌شوند. به قول یکی از پژوهشگران، یافته‌ها نشان می‌دهد در کشورهایی که امنیت مطبوعات و فعالان مدنی پایین است، بالاترین سطح فساد دولتی نیز مشاهده می‌شود. در کشورهایی که گستردگی فساد خیلی بالاست، در این‌رابطه هر هفته حداقل یک روزنامه‌نگار به قتل می‌رسد. در ‌سال 2017، 90‌درصد خبرنگاران به قتل رسیده در کشورهایی هستند که امتیاز آنها به جهت فساد بخش دولتی کمتر از 45 (از 100) بوده است.
4- شفافيت و حق دسترسي آزاد به اطلاعات نيز ابزار دست نظام رسانه‌اي آزاد براي مبارزه با فساد است. در جامعه‌اي كه به‌صورت من‌درآوردي هر متن و سندي را به‌راحتي محرمانه اعلام و دسترسي به آن را از شمول قانون دسترسي آزاد به اطلاعات خارج مي‌كنند، نمي‌توان با فساد مبارزه‌اي جدي كرد. در يك جامعه سالم حتي انتشار اسناد طبقه‌بندي‌شده (كه دارای طبقه‌بندی واقعي هم باشد) اگر به كشف فساد منجر شود، آزاد اعلام مي‌شود، زیرا رفع فساد و مبارزه با آن مقدم بر هر مصلحت دیگری است که سندی را طبقه‌بندی کند.
5- فقر، نابرابري و بي‌عدالتي از عوامل تشديدكننده فساد است. زمينه‌هاي اجتماعي برای پذيرش فساد بشدت متاثر از وضعيت عمومي رفاه مردم است. در شرايط فقر و نابرابري شديد و بي‌عدالتي آشكار انگيزه رفتاري كه فساد تلقي مي‌گردد، زياد مي‌شود.
6- يكي از علل ريشه‌اي فساد، فقدان رقابت و وجود انحصار و دولتي بودن امور است. اين عامل ساختاري است. هر جامعه‌اي كه رقابت در آن حذف و انحصار به‌ويژه از نوع دولتي آن جايگزين رقابت شود و قدرت دولت در برابر جامعه و مردم بي‌حد و حصر باشد، به‌طور طبيعي فساد شكل خواهد گرفت. فساد در اين ساختار به‌گونه‌اي است كه همه از بودجه و امكانات دولت مي‌خورند و شاكي خصوصي نيز نخواهند داشت.
7- و بالاخره فقدان جايزه براي عاملان مبارزه با فساد است. در جامعه‌اي كه به افشاكنندگان فساد جايزه تعلق نگيرد، سهل است كه مورد سوال نيز واقع شوند، نمي‌توان انتظار مبارزه جدي با فساد را داشت. سياست «سوت‌زني» كه در جوامع پيشرفته و ضد فساد وجود دارد براي همين منظور اجرا شده است تا تمام كساني كه اطلاعاتي را درباره فساد افشا مي‌كنند، سهمي از منافع اين افشاگري را نصيب ببرند.
 هنگامي مي‌توانيم با فساد مبارزه جدي كنيم كه در هر هفت زمينه فوق همزمان وارد شويم و اصلاحات متعادلي را به عمل آوريم؛ در غیر این‌صورت همچنان باید با این پدیده شوم سر کنیم و هزینه آن را بپردازیم.