ایده راه‌اندازی بورس نفت سال‌ها پیش در ایران جدی شد و اقداماتی در این زمینه انجام گرفت که البته به نتیجه نرسید. روس‌ها نیز هر از چند گاهی از راه‌اندازی بورس نفت در مسکو سخن گفته‌اند. اما گام‌های عملیاتی در این زمینه را چین برداشته است. چین که حالا جای آمریکا را به عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت جهان گرفته و دومین اقتصاد بزرگ دنیا شده است از موقعیت خوبی برای پایان دادن به سلطه دلار بر معاملات نفتی برخوردار شده است. بورس نفتی چین ششم فروردین سال آینده راه‌اندازی خواهد شد و معاملات نفت در این بورس نه به دلار بلکه به یوآن چین انجام خواهد شد.

راه‌اندازی بورس نفت چه اهمیتی برای چین دارد؟

به عقیده کارشناسان، چین از مدت‌ها پیش در فکر پیدا کردن جای پایی برای ارز ملی خود در تجارت جهانی است. نفت مهم‌ترین کالای معاملاتی در جهان است و پکن تصمیم گرفته تحقق این هدف را از بازار نفت شروع کند. راه‌اندازی بورس نفت از نظر فنی نیز برای چین حائز اهمیت است. در حال حاضر درجه‌بندی کیفی نفت در بورس‌های نیویورک و لندن و بدون توجه به معیارهای پالایشگاه‌های چینی صورت می‌گیرد. چین با راه‌اندازی بورس جدید نفتی می‌تواند معیارهای خود را در این زمینه تعریف و قیمت نفت را بر این اساس تعیین کند.

آیا بورس نفت چین موفق می‌شود؟‌

به طور قطع نمی‌توان پیش‌بینی کرد واکنش بازار نفت به این بورس چه خواهد بود. نظام مالی چین هنوز آمادگی لازم را برای جذب معاملات نفتی ندارد. نقل و انتقال پول در چین هنوز با محدودیت‌هایی مواجه است و اگر دولت چین می‌خواهد بورس نفتی خود را به رقیبی برای بورس‌های نیویورک و لندن تبدیل کند باید قوانین تجارت پولی خود را تسهیل کند.

در عین حال ایجاد یک مرکز جدید مبادلات نفتی در آسیا بویژه با حمایت و استقبال کشورهایی مثل ایران و روسیه مواجه خواهد شد که با تحریم‌های آمریکا مواجه‌اند. از سوی دیگر کشورهایی مثل عربستان اگرچه محدودیت‌های تجارت با دلار آمریکا را ندارند، اما بخش مهمی از واردات خود را از چین و با یوآن چین تأمین می‌کنند، بنابراین برایشان بهتر است حداقل بخشی از نفت خود را با یوآن معامله کنند. البته شاید کار عربستان برای پیوستن به این بورس، سخت باشد. این کشور در سال 1973 پیمانی را با آمریکا بسته است که تعهد داده در برابر برخورداری از فروش تسلیحات نظامی و دفاعی آمریکا نفت خود را با دلار آمریکا به فروش برساند.

شکی نیست که راه اندازی بورس نفت چین جایگاه دلار در بازار نفت را تضعیف می‌کند. چین بزرگ‌ترین خریدار نفت در جهان است. یک دهم نفتی که در جهان به خرید و فروش می‌رسد به بازار چین سرازیر می‌شود. چین هر روز 9 میلیون بشکه نفت وارد می‌کند. هند، دیگر واردکننده بزرگ نفت جهان همسایه چین است و هر روز حدود پنج میلیون بشکه در روز نفت وارد می‌کند.

این دو کشور در مجموع، یک هفتم معاملات نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند. البته یک شبه همه چیز تغییر نخواهد کرد. چهار دهه است که نفت بر پایه دلار آمریکا قیمتگذاری و دو سوم معاملات نفت بر پایه دلار انجام می‌شود. تغییر این روند کار سختی است. بورس چین بتدریج باید اعتماد بازار نفت را جلب کند. پول ملی این کشور هنوز جایگاهی در تجارت جهانی ندارد و فقط 2 درصد مبادلات تجاری جهان با یوآن انجام می‌شود. در ابتدا دولت چین به شرکت‌ها و پالایشگاه‌های خود فشار می‌آورد تا معاملات نفتی‌شان را به یوآن انجام دهند و در صورت موفقیت معاملات، شاهد ورود دیگر بازیگران خواهیم بود.

راشل زیمبا، مدیرعامل «موسسه تحقیقات اقتصادی رومبینی» در این باره معتقد است بازار نفت در ابتدا با دیده تردید و بی اعتمادی به بورس نفت چین نگاه می‌کند، اما بتدریج و با گذشت زمان استقبال روزافزونی را شاهد خواهد بود، بویژه اگر کالاهای دیگری هم به فهرست معاملات این بورس افزوده شود.

جورج کینر، مدیر «موسسه سرمایه‌گذاری آسیا - سوئیس» آینده را برای پترودلار تیره و تار می‌بیند. وی معتقد است در شرایطی که واردات نفت آمریکا طی سال‌های اخیر به حداقل رسیده و حتی این کشور به رقیبی برای صادرکنندگان سنتی نفت مثل ایران، روسیه، عراق و عربستان تبدیل شده است باید انتظار افول جایگاه دلار در بازار نفت را داشت. حتی هم اکنون کشورهایی مثل عراق، روسیه و اندونزی مبادلات نفتی خود را با ارزهایی غیر از دلار انجام می‌دهند.

کینر افزود: چین از موقعیت خوبی برای به کرسی نشاندن حرف خود برخوردار است، چرا که بزرگ‌ترین وارد کننده نفت است و می‌تواند معاملات نفت را با یوآن به فروشندگان نفت تحمیل کند. بر این اساس شرایط کنونی بهتر از هر زمان دیگر برای راه‌اندازی بورس نفت یوآن پایه است. چین بزرگ‌ترین اقتصاد جهان و بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان شده است. واردات نفت آمریکا به حداقل رسیده و نفت شیل آمریکا به رقیبی برای اوپک تبدیل شده است.

از سوی دیگر از زمان روی کار آمدن ترامپ ارزش دلار به طور پیوسته کاهش یافته و این مساله باعث افت قدرت خرید ذخایر دلاری صادرکنندگان نفت شده است. دیگر مثل گذشته دلار منبع مطمئنی برای ذخیره‌سازی پول نیست. شاخ و شانه کشیدن‌های ترامپ برای روسیه به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت و گاز جهان نیز به نفع بورس نفت چین تمام خواهد شد. روسیه از حاکم بودن دلار بر بازار انرژی جهان ناراضی است بویژه آن که به دلیل تحریم‌های آمریکا با محدودیت‌هایی در زمینه مبادلات مالی مواجه است.

با این اوصاف باید گفت آن عواملی که 41 سال پیش دلار آمریکا را بر اقتصاد جهانی مسلط کردند بتدریج رنگ باخته‌اند و شاهد عقب‌نشینی تدریجی دلار از شریان‌های اقتصادی جهان هستیم.

اگر در اول ژانویه 1999 یورو پا به عرصه وجود گذاشت و به یکه‌تازی دلار آمریکا در اقتصاد جهان پایان داد، امروز وقت آن رسیده اژدهای زرد به میدان بیاید و شاید این بار دلار یانکی را ببلعد.

بورس نفتی چین با یوآن

بورس بین‌المللی انرژی شانگهای تا اواخر ماه آینده میلادی، میزبان قراردادهای آتی نفت به یوآن خواهد بود.

به گزارش رویترز، قرار است بورس بین‌المللی شانگهای چین در ماه آینده میلادی و در روز بیست و ششم مارس، انجام قرارداد آتی نفت به یوآن را آغاز کند. بورس شانگهای مجوز لازم را از شورای دولتی چین دریافت کرده است.

ایجاد سلطه یوآن به دلار آمریکا در تجارت و تسویه‌حساب‌های نفتی در سطح بین‌الملل از جمله چالش‌های چین محسوب می‌شود. پیش از این در دسامبر سال گذشته میلادی، بورس بین‌المللی انرژی شانگهای برای مهیا کردن زیرساخت‌های لازم، یکسری معاملات آزمایشی برای قراردادهای آتی را به یوآن انجام داد که به گفته مقامات این بورس، یک پنجم آنها موفقیت داشتند و تعداد تقریبا 150 نفر از فعالان این بورس تعداد 647 هزار و 930 معامله به ارزش 268.2 میلیارد یوآن انجام دادند.

دولت چین در سال 2017 میلادی اعلام کرده بود که به دنبال ایجاد قرارداد معاملات آتی نفت به یوآن یا طلا است. به‌کارگیری چنین قراردادهایی چین را قادر به تسویه‌حساب پول نفت به یوآن یا طلا می‌کند و دیگر نیازی به دلار در تسویه‌حساب‌ها نخواهد بود.

همچنین مقامات چینی اعلام کرده‌اند به دنبال راه‌اندازی یک معیار جدید برای نفت خام آسیا هستیم تا قیمت آن را برای چین، بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان بهتر نشان دهد. البته انتظار می‌رود این شاخص جدید، رقیبی برای نفت دریای شمال (برنت) و نفت وست تگزاس اینترمیدیت آمریکا باشد.

کارشناسان اقتصادی بر این باور هستند که موفقیت قرارداد آتی نفت در بورس شانگهای به قوانین بازار چین بستگی دارد و اگر برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی سازگار باشد، آنها را به این نوع از قراردادها جذب می‌کند.

بر پایه این گزارش از دهه 1970 میلادی به بعد، تمام تجارت جهانی نفت تقریبا به دلار آمریکا انجام می‌گیرد و چین علاقه‌مند داشتن قراردادهای نفتی به یوآن است.