اشاره: امام خمینی(ره) در سوم اسفندماه سال ۱۳۶۷ پیام مهمی را خطاب به مراجع، علما و روحانیت منتشر می کنند که بعدها به منشور روحانیت مشهور می شود؛ منشور روحانیت آخرین و مهم ترین توصیه ها و دغدغه های امام خمینی (ره) به حوزه های علمیه و طلاب علوم دینی است.

امام خمینی(ره) در این منشور به نقش هدایتگر و رسالت مهم حوزه های علمیه اشاره کرده و با ذکر خطرات و کژروی های محتمل و تجارب گذشته، طلاب را از آنها بر حذر می دارند و می گویند«امروز عده‌ای با ژست تقدس‌مآبی چنان تیشه به ریشه دین و انقلاب و نظام می‌زنند که گویی وظیفه‌ای غیر از این ندارند. خطر تحجرگرایان و مقدس‌نمایان احمق در حوزه‌های علمیه کم نیست طلاب عزیز لحظه‌ای از فکر این مارهای خوش خط و خال کوتاهی نکنند، این‌ها مروج اسلام آمریکایی‌اند و دشمن رسول اللّه. »

علی رغم این که منشور روحانیت امام خمینی(ره) دارای مضامینی بلند و بیانگر خطرات و موانع در راه پیشرفت حوزه های علمیه است اما متأسفانه در میان طلاب و روحانیان مهجور مانده است. از این رو سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، در آستانه سالروز انتشار پیام تاریخی امام خمینی(ره) به روحانیت در گفت وگویی صمیمانه با حجت الاسلام والمسلمین زمانی مسؤول دفتر امور اجتماعی و سیاسی حوزه های علمیه آن را مورد بررسی قرار داده است که تقدیم خوانندگان خبرگزاری رسا می شود.

 

 

رسا- در آستانه سوم اسفند و سالروز پیام تاریخی حضرت امام به مراجع، علما و روحانیت هستیم که به عنوان منشور روحانیت شهرت پیدا کرده است؛ حدود سی سال از این پیام می گذرد به نظر شما حوزه های ما چه مقدار توانسته اند خود را با اندیشه های ناب، دقیق، عمیق و ژرف حضرت امام منطبق و مطابق این اندیشه ها حرکت کنند؟

بسم الله الرحمن الرحیم

منشور روحانیتی که حضرت امام(ره) در سوم اسفند مطرح کرده اند دو هدف اصلی را تعقیب می کرد که به شکر خدا مورد اقبال جامعه روحانیت و حوزه های علمیه کشور قرار گرفت.

نخستین رویکردی که این منشور تعقیب می کرد و امام نظر داشتند تبیین خدمات و جایگاه و ضرورت روحانیت و حوزه های علیمه برای جامعه و انقلاب بود زیرا کم نیستند دشمنان داخلی یا خارجی که یا به دلیل دشمنی حضور روحانیت را بر نمی تابند یا افرای فریب خورده به واسطه تبلیغات دشمنان برای نقش رسمی روحانیت در نظام و انقلاب ضرورتی قائل نیستند.

جدایی روحانیت از مردم بارزترین شگرد دشمن

مستحضر هستید یکی از راهکارهای دشمنان دین از قدیم این بوده روحانیت که عالمان و معلمان دین بوده اند را از چشم جامعه بیندازند زیرا اگر علما از جامعه کنار روند کسی نیست که دین را به مردم تعلیم دهد بنابراین یکی از راهکارهای ضربه به اصل دین آسیب به روحانیت بوده، از این رو است که بزرگان دین بیان کرده اند اسلام بدون روحانیت، اسلام نیست و اگر عالمی نباشد، علم دین چگونه به مردم منتقل شود.

امام خمینی(ره) در منشور روحانیت چند نقش برای روحانیت معرفی کرده است که نخستین آن تعلیم دین به جامعه است و دومین نقش نیز تزکیه اخلاق جامعه و تربیت دینی مردم است که اگر تربیت دینی مردم موفقیت لازم را داشته باشد جامعه اسلامی و زندگی مردم بهشت خواهد شد و از زندگی لذت خواهند برد.

سومین نقش روحانیت نجات ملت از یوغ استبدادهای داخلی و استعمارهای خارجی است؛ ملت ها همیشه این دو ستم را تحمل می کردند و قبل از انقلاب ملت ما نیز هم استبداد داخلی را تحمل می کرد و استعمار خارجی که با آمدن انقلاب با رهبری روحانیت هردو زدوده شد و ملت نجات پیدا کرد.

 اکنون ملت ایران استبداد داخلی ندارد و فردی نیست که بخواهد همه دستورات شخص خود را اجرا کند و قوانین نیز توسط نمایندگانی که مردم انتخاب می کنند تصویب می شوند می کنند، شخصی رئیس جمهور را  مردم انتخاب می کنند و وزرا را نیز مردم به واسطه نمایندگان انتخاب می کنند و رهبری را مردم به واسطه انتخاب نمایندگان مجلس خبرگان  انتخاب می کنند بنابراین استبداد کنار رفته، چنانچه سلطه خارجی نیز کنار رفته است.

نقش چهارمی که روحانیت دارد ایجاد امنیت در جامعه و زدودن نا امنی است؛ در کشورهای دیگری که روحانیت حاکمیت ندارد مانند سوریه افغانستان عراق و کشورهای متعدد دیگر مانند نیجریه و پاکستان مشاهده می شود نا امنی های وجود دارد و کشورهای دیگر هرچه دور تر رویم گونه های مختلف ناامنی مشاهده می شود اما روحانیت امنیت را به این جامعه برگردانده است.

نکته دیگری که امام(ره) بزرگوار در منشور روحانیت به آن اشاره کرده اند حضور علما و روحانیت در عرصه های مبارزه و جهاد بوده است و روحانیت نیز شهدایی را در عرصه انقلاب همچنین درعرصه دفاع مقدس تقدیم انقلاب کرده است و گرچه امام قبل از جریان مدافعین حرم منشور روحانیت را منتشر کرده اند اما روحانیانی که به دفاع حریم پرداختند را نیز می توان به اضافه کرد و جانبازانی که روحانیت تقدیم انقلاب کرده است نیز کم نیستند.

دومین هدف امام از منشور روحانیت آسیب شناسی روحانیت بوده است؛ به هرحال روحانیت قشری از جامعه انسانی است و آسیب ها گاه ممکن است از درون بجوشد و گاه از برون ضربه بزند و این آسیب ها را امام(ره) در منشور روحانیت شناسایی و بیان کرده اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنم.

رسا- اگر بخواهیم روند حرکتی حوزه های علمیه و روحانیت را مطابق منشور حضرت امام(ره) آسیب شناسی کنیم شما چه چالش هایی را در این مسیر می بینید؟

امام(ره) بزرگوار تعدادی از آسیب ها و چالش ها را بیان کرده اند که عبارت اند از ایجاد انحراف در نگاه سیاسی به اسلام و جامعه؛ ممکن است برخی روحانیان تفکر غیر انقلابی پیدا کنند چنانچه عده ای اعتقاد داشتند قیام پیش از حضرت مهدی(عج) کاری اشتباه است بنابراین انقلاب اسلامی را انقلابی در راستای مهدویت و تشیع ندانسته بلکه ضد آن می دانستند بنابراین به کمک انقلاب نیامدند که این تفکر انجمن حجتیه است و حضرت امام(ره) به آن اشاره می کند.

گروه دیگری این استدلال را نداشتند اما به دلیل شبهاتی که داشته اند انقلاب اسلامی را اسلامی تلقی نکردند احیانا اگر در جایی مصادره زمین به اشتباه صورت گرفته یا شخصی به نظر آنها اشتباها مجازات شده است یا به نظر آنها مصادره اموال سرمایه داری بدون جهت بوده است و آن افراد نیز شکایت کردند و برخی علما نیز گریه های آن افراد را دیدند و گمان کردند که شاید این انقلاب، اسلامی نیست و خود را کنار کشیدند که این نوع دوم آسیب است.

نوع سوم آسیب تحجر فکری است که حضرت امام(ره) به آن اشاره می کنند و می فرمایند برخی روحانیان فلسفه را حرام می دانند و برخی عرفان را، فلسفه ای که باید در خدمت دین باشد اما به آن اجازه نمی دهند و نه تنها حرام می دانند بلکه می گفتند حتی از لیوانی که فرزند من از آن آب خورده است به دلیل این که پدرش فلسفه تدریس می کند آب نخورید.

آنچه که گفته شد یک نمونه از تحجر است که تا حدی قابل تحمل است؛ اما تحجر زمانی شدید و خطرناک می شود که در مسأله اجتماعی تأثیر گذارد به عنوان مثال قمه زنی را واجب بداند آن هم قمه زنی که اکنون تأثیرات منفی در نشان دادن چهره اسلام و تشیع دارد یا سب و لعن نسبت به مقدسات مذاهب و دیگر ادیان را مشروع بداند که موجب اختلاف عقیده می شود؛ این تحجر آسیبش شدیدتر است.

شیعه انگلیسی

اکنون مشاهده می کنید برخی شبکه های ماهواره ای که به نام شیعه کار می کنند و لباس روحانی نیز دارند اما در آمریکا یا انگلیس و تحت امنیت آنها کار می کنند و به نام روحانی شیعه میان شیعه و اهل سنت اختلاف افکنی می کنند و امت اسلامی را به هم می زنند و موجب این همه کشتار می شوند و این تحجری است ک امام(ره) بزرگوار خطر آن را گوشزد کردند.

خطر و چالش دیگر بی تفاوتی است؛ برخی ضد انقلاب نیستند اما در مقابل گمان می کنند وظیفه ای نسبت به حفظ انقلاب نیز ندارند و ممکن است عالمی را پیدا کنید که در چهل سال گذشته حتی یک مرتبه برای امام خمینی(ره)، رزمندگان و رهبر معظم انقلاب دعا نکرده است.

گرچه این عالم در ظاهر بی طرف است و امکان دارد علیه انقلاب نیز کاری نکرده باشد اما برای انقلاب نیز کاری نکرده است در حالی که این ملت برای این که ایشان در امنیت زندگی کند شهدای فراوانی تقدیم کرده است اما او حاضر نیست برای آنها حتی یک دعا بکند که این اوج نمک نشناسی است.

چالش دیگر عکس قبلی است یعنی عالمانی که در ظاهر انقلابی و سیاسی هستند اما نقاد افراطی هستند و همین که دو نقطه ضعف یا عملکرد اشتباه در دستگاه نظام می بینند آن نقطه ضعف ها را آنچنان بزرگ و سیاه نمایی می کنند که گویا نظام اسلامی هیچ موفقیت عمده و چشم گیری نداشته است.

این علما چند نقطه ضعفی را که می بینند تو سر نظام می زنند در حالی که نظام اسلامی نظام بشری است و در نظام بشری وجود نقطه ضعف یک امری طبیعی است و حتی در نظام حکومتی امام علی(ع) نیز شاهد چالش هایی بوده ایم.

اختلاس که از مهم ترین چالش های امروزی نظام است در حکومت امام علی(ع) نیز استانداری خزانه را خالی می کند که نمی توان عمل استاندار را نشانه عدم صلاحیت امام علی(ع) و حکومت ایشان دانست؛ البته در نظام جمهوری اسلامی تا کنون یک وزیر اختلاس نداشته بلکه کارمندانی که دست شان به جایی می رسیده است این کار را کرده اند اما برخی این اختلاس را بر سر اصل نظام می کوبند و نشانه عدم صلاحیت و ناکارآمدی نظام می دانند اما امام(ره) در این منشور تصریح دارند اگر نقاط ضعفی وجود دارد روحانیت آنها را بزرگ نمایی نکند.

رعایت زی طلبگی

چالش دیگری که حضرت امام(ره) به آن اشاره کرده اند فراموش کردن زی روحانیت و زندگی اشرافی و تجملاتی است؛ زندگی تجملاتی و اشرافی گری از دو گروه است؛ برخی ممکن است از درآمدهای غیر حلال اموال فراوانی جمع می کنند که بیشتر سرمایه گذاران جهان درآمد حرام داشته اند اما منظور امام(ره) این افراد نیستند.

بلکه منظور امام(ره) افرادی متدین چه عالم دینی و چه غیر روحانی است که از راه حلال ثروتی جمع آوری کرده و از تمکن مالی و توان زندگی اشرافی و تجملاتی برخوردار است گرچه درآمد آنها حلال است اما امام(ره) نهی می کند و می گویند گرچه امکان دارد اما زندگی تجملاتی و اشرافی نداشته باشید.

امام خمینی(ره) به دلیل این نهی اشاره ای نکرده اند اما این اندیشه را از امام علی(ع) آموخته اند که می فرماید من اگر بخواهم می توانم به بهترین غذا از راه حلال دست یابم اما نگران هستم اگر چنین کنم شاید در سرزمین اسلامی افراد فقیر و بی نوایی که محتاج چند لقمه نان هستند رنجور شوند و آنها نباید از کار من رنج برند؛ استدلال امام خمینی(ره) نیز همین نکته است.

اشرافی گری یکی از آسیب های روحانیت است که البته تا حدود زیادی روحانیان آن را رعایت می کنند اما متأسفانه شاهد هستیم برخی افراد به دلیل این که دسترسی به تمکن مالی دارند زندگی اشرافی گری را برای خود برگزیده اند و این آسیبی است که نه تنها آن شخص را از چشم جامعه اسلامی می ندازد بلکه افرادی که آن را می بینند گمان می کنند تمام روحانیت زندگی تجملاتی دارند در حالی که این گونه نیست و اکثر طلاب و روحانیان درآمدشان کمتر از سطح درآمد عموم جامعه و میانگین دریافت شهریه آنها 350 هزار تومان است.

جامعه ما شاید از زهدی که بزرگان روحانیت و مرجعیت داشته اند با خبر نیستند جامعه ما فقط خبر دارد که امام خمینی(ره) که بنیان گذار نظام اسلامی بوده اند در این دنیا منزلی نخریده و تا آخر عمر اجاره نشین بوده اند.

اما آیا خبردارند که امام خمینی(ره) بیان کردند من و پسرم احمد تاکنون یک ریال از وجوهات و سهم امام استفاده نکرده ایم؟؛ آیا جامعه ما خبر دارد حضرت آیت الله سیستانی با نفوذی که در جهان اسلام دارد و وجوهات فروانی برای ایشان فرستاده می شود در منزل اجاره ای زندگی می کند؟

آیا جامعه ما خبر دارد رهبر معظم انقلاب که رهبر کشوری مقتدر و نسبت به برخی کشورهای همسایه ثروتمند است تاکنون اجازه نداده است یک ریال از امکانات بیت المال در اختیار فرزندانش قرار گیرد؟ آیا جامعه خبر دارد که حضرت آیت الله مکارم شیرازی که از مقلدان فراوانی برخوردار است و می گویند ثروت زیادی دارد تاکنون از وجوهات و خمس استفاده نکرده و زندگی خود را از درآمد تألیف و چاپ کتاب تأمین می کند؟ حضرت آیت الله مکارم شیرازی به من گفتنند از روز اول زندگی خمس تعیین کرده ام و هر ساله نیز خمس می دهم.

رسا- حضرت امام(ره) در فرازی از پیام تاریخی خود تاکید کردند که «هیچ دلیل شرعی و عقلی وجود ندارد که اختلاف سلیقه و برداشت و حتی ضعف مدیریت منجر به بهم خوردن وحدت و الفت طلاب و علمای متعهد گردد» به نظر شما علت تاکید صریح حضرت امام بر لزوم حفظ وحدت در حوزه های علمیه چیست؟

ما یک سنت نا نوشته ای در حوزه و طلبگی داریم به نام تحمل آراء مخالف همراه با صمیمیت و دوستی، که طلاب از روز نخست پس از کلاس در جلسات مباحثه نظریات مختلف خود را مطرح می کنند اما پس از مباحثه همه اختلافات تمام می شود و کدورت ها را کنار می گذراند که این تحمل آراء مخالف است و در هیچ زمانی مخالفت آراء موجب کدورت و دشمنی نمی شود.

این سنت نا نوشته باید در مجموعه آراء سیاسی حوزه علمیه همچنین آراء علمی، خود را نشان دهد و هیچ معقول نیست که روحانیت به دلیل اختلافات سیاسی اتحاد خود را از دست دهد؛ در سیاست هر شخصی به گونه ای می اندیشد و شخص خاصی را برای ریاست جمهوری قبول دارد که این عیبی ندارد و همه آزاد هستند اما همه باید با یکدیگر صمیمیت و دوستی داشته باشند.

در بخش آراء علمی نیز این گونه است و برخی فلسفه را قبول دارند و برخی خیر که اشکالی ندارد گفت و گوی علمی با یکدیگر داشته باشند اما باید صمیمیت خود را حفظ کنند که این سنت دیرینه در حوزه علیمه است بنابراین به هیچ وجه نباید روحانیت با هم درگیر شوند.

رسا- حضرت امام(ره) در زمینه مسائل درون حوزوی می فرمایند«حوزه و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را در دست خود داشته باشند و پاسخگوی نیازها باشند» در این زمینه عملکرد حوزه را بعد از گذشت سی سال از صدور این پیام تاریخی چگونه تحلیل می فرمایید؟ اساسا حوزه چه مقدار خود را برای تمدن سازی آماده کرده است؟

با لطف خداوند پس از پیروزی انقلاب اسلامی حوزه های علمیه امکان رشد بالندگی برای پاسخ گویی به نیازهای جامعه بشری را بیش از گذشته پیداکرده است و یکی از برکات انقلاب این بود که روحانیت بهتر توانسته است به وظیفه دینی خود عمل کند؛ اقدامات زیادی در این زمینه انجام شده است که به چند نمونه اشاره می کنم.

در گذشته بیش از چند رشته یعنی فقه، اصول، تفسیر و حدیث در حوزه علمیه یافت نمی شد و به تدریج فلسفه و عرفان نیز اضافه شد اما این ها برای پاسخ گویی به نیازهای جامعه بشری کافی نبود که در دهه های نخست تعداد رشته ها به 20 رشته در حوزه علمیه رسید و جامعه المصطفی نیز تعداد گرایش ها را به 140 رشته و گرایش رساند و اکنون در مدیریت حوزه علیمه قم طرحی در حال پیگیری است که رشته و گرایش های حوزه علمیه به 300 می رسد که همه نیازهای جامعه بشری را مورد نظر قرار داده است که البته باید سیر قانونی خود را بگذرانند.

 

 

طراحی 300 رشته علمی در حوزه علمیه

ظرفیت تحقق این رشته ها آماده شده است یعنی برای این 300 رشته استادان آن آماده هستند و حوزه اساتید توانمندی را تربیت کرده است که در گذشته وجود نداشته است به عنوان مثال 18انجمن علمی اکنون در حوزه تحقق پیدا کرده است که در برخی از این انجمن ها صدها فاضل متخصص که نویسنده و استاد هستند حضور دارند؛ در انجمن مطالعات سیاسی اسلام نزدیک به صد استاد درس خارج یا سطوح عالی وجود دارند و همه آنها دارای دکترای علوم سیاسی از دانشگاه هستند که بیش از این وجود نداشته است یعنی این اساتید هم با سیاست حوزه و هم با سیاست دانشگاه آشنا هستند.

حوزه علمیه به واسطه تأسیس معاونت بین الملل در عرصه های بین المللی حضور دارد؛ این معاونت با کشورهای مختلف، شیعیان و اهل سنت دنیا، واتیکان و ادیان بشری ارتباط و همکاری دارد و استاد و مبلغ برای آنها فرستاده و عالمان ادیان دیگر را نیز به ایران دعوت کرده است و این موارد گام هایی بزرگی است که در راستای خواسته های امام خمینی(ره) انجام شده است.

کار بعدی که انجام گرفته تقویت زبان دانان است و اکنون بیش از 1000 زبان دان وجود دارد که برخی مسلط به چند زبان هستند و به طور کلی 18 زبان در حوزه علمیه تدریس می شود؛ کار بعدی تأسیس مراکز پاسخ گویی به شبهات است که از این نمونه ها فراوان است.

رسا- با تشکر از جنابعالی علی رغم مشغله های علمی و اجرایی که دارید این فرصت را در اختیار خبرگزاری رسا قرار داده اید در پایان اگر نکته ای هست بفرمایید.

پیشنهاد می کنم در حوزه علمیه در راستای دغدغه امام خمینی(ره) در منشور روحانیت دو کار انجام شود نخست  آن که منشور روحانیت امام در سراسر حوزه ها و مدارس علمیه کشور ترویج، تدریس یا توصیه به مطالعه شود و مسابقات فرهنگی برگزار شود تا این که همه طلاب کشور این منشور را بخوانند البته در برخی مدارس این کار شروع شده است.

پیشنهاد دوم این است که رهبر معظم انقلاب نیز راجع به رسالت روحانیت رهنمودهای فراوانی داشته اند و مؤسسه لوح و قلم رهنمودهای رهبری در زمینه رسالت روحانیت  را در مجموعه ای 15 جلدی جمع آوری کرده که در روز سوم اسفند در سالروز منشور روحانیت امام خمینی(ره) این مجموعه رونمایی می شود؛ این مجموعه نیز باید در اختیار حوزه های علمیه و اساتید قرار گیرد و اندیشه های امام و رهبری را در جوامع حوزوی ترویج کنند و تا آن آرزویی که امام بزرگوار داشتند و رهبری دارند حاصل شود./1324/گ۴۰۳/ج