سیاست های منطقه ای عربستان در سه سال گذشته دچار تغییراتی اساسی شده است. در واقع عبور محمد بن سلمان ولیعهد سعودی از سیاست های محافظه کارانه و اتخاذ سیاست های تهاجمی باعث شده است تا فصل نوینی در سیاست خارجی عربستان گشوده شود. البته این به معنای مسالمت آمیز بودن و عقلانی بودن سیاست خارجی عربستان در ادوار گذشته نبوده است اما در دوران قبل از ملک سلمان سیاست خارجی عربستان به صورت عریان متکی بر تهاجم و مداخله گری نبود. اما در دوران جدید ولیهعد سعودی به صراحت کشورهای مختلف را تهدید به حمله کرده و حتی در سه سال گذشته یمن را آماج حملات خود قرار داده است. اما نتیجه سیاست های بن سلمان که فاقد عقلانیت رفتاری و تجربه لازم برای کشورداری است جز شکست نبوده است. از همین رو بن سلمان سعی دارد تا پس از شکست های سریالی در منطقه به اتخاذ نوع دیگری از تاکتیک ها در راستای سیاست های منطقه ای خود بپردازد. در همین راستا تاکتیک نفوذ و مداخله از طریق شیوه های نرم در دستور کار مقامات سعودی قرار گرفته است.

دلایل توسل بن سلمان به شیوه نرم تقابل

حمایت های دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا  از بن سلمان در سیاست خارجی عربستان بسیار تاثیرگذار بوده و بن سلمان با اتکای به این حمایت ها مشی تهاجمی خود در منطقه را تشدید کرده است. پس از سفر ترامپ به عربستان در خرداد ماه96 عربستان به همراه امارات، بحرین و مصر، قطر را محاصره و تمامی روابط خود را با این کشور قطع کردند. این بحران در 7 ماه گذشته همچنان ادامه دارد. این نوع نگاه در سیاست خارجی نشان دهنده این است که عربستان با گذر از سیاست های محافظه کارانه اکنون سعی دارد تا با کنشگری در منطقه به نوعی خود را صاحب نقش تعیین کننده معرفی کند. علاوه بر این عربستان در سوریه و عراق نیز نتوانست به اهداف خود دست یابد و در یمن در باتلاق این کشور نیز گرفتار شده است. در واقع نتایج این سیاست ها نشان دهنده شکست مشی منطقه ای عربستان بوده است.

اما آخرین اقدام ماجراجویانه بن سلمان در مورد سعد الحریری نخست وزیر لبنان بود. اقدامی که واکنش ها و پیامدهای آن نشان دهده اشتباهی استراتژیک از سوی بن سلمان بوده است. سعد حریری نخست وزیر لبنان 13 آبان ماه به صورت کاملا ناگهانی و از ریاض از سمت خود استعفا کرد. این استعفا در واقع تحت فشار ریاض صورت گرفت و حریری مدتی را در بازداشت خانگی در عربستان به سر برد. اینم مسئله برای وی بسیار گران امد وی وی با وجود سابقه دوستی با خاندان سعودی به نوعی به دنبال گذر از اتحاد با آل سعود افتاده است. سعد الحریری نخست وزیر لبنان اخیرا در سفری دوروزه به ترکیه سفر کرد.

 این سفر بسیار مهم بوده و می تواند حکایت از نوع نگاه وی به منطقه و همچنین تغییرات رفتاری وی باشد. چرا که ترکیه و عربستان به عنوان دو کشور رقیب در منطقه مطرح شده اند و این در حالی است که سعد الحریری روابط دوستانه‌ای با عربستان داشته است. حریری پس از انجام این سفر اعلام کرد: "دولت ترکیه را به حمایت از طرح تقویت ارتش و نیروهای امنیتی و نیز طرح سرمایه گذاری در زیرساخت های لبنان فراخواندم و درخواست کردم بخش خصوصی ترکیه یک سوم سرمایه آن را تامین کند". این نوشته های حریری با وجود کوتاه و خلاصه بودن معانی زیادی را در دل خود جا داده است به ویژه اینکه طرف او ترکیه است؛ کشوری که عربستان در بسیاری از پرونده ها به ویژه در خصوص بحران تحریم قطر و مسأله نوع نگاه به اخوان المسلمین، آن را رقیب خود می‌پندارد. اما حریری آنکارا را به حمایت از ارتش و نیروهای امنیتی لبنان فراخواند و علاوه بر این از مقامات ترک خواست از طرح سرمایه گذاری در زیرساخت های لبنان حمایت کنند. در واقع این شکست های متعدد باعث شده است تا تیم حاکم بر دربار سعودی به دنبال تغییر مشی سیاسی خود در عرصه منطقه باشد. از این رو عربستان در جدیدترین سیاست به دنبال نفوذ نرم در کشورهایی مانند عراق و سوریه است.

خرید زمین، ترفند آل سعود برای نفوذ در عراق

عراق در جهان عرب به عنوان یک کشور تاثیرگذار با نقش تاریخی مطرح است. در دوران صدام عربستان با عراق دچار تضادها و تنش هایی شد و پس از حمله صدام به کویت روابط ریاض و بغداد قطع شد. اما با سقوط صدام در سال 2003 به نوعی امیدها برای از سرگیری این روابط زنده شد. اما بر خلاف تصور ریاض، عربستان در عراق نتوانست به عنوان یک کشور تاثیرگذار مطرح شود و روابط دو کشور تا سال های گذشته همچنان قطع بود. در واقع روابط عربستان و عراق از سال گذشته میلادی، پس از سفر «عادل جبیر» وزیر امور خارجه عربستان به بغداد و دیدار «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق از عربستان، وارد مرحله جدیدی شد و روابط دوجانبه پس از سال ها تیرگی رو به بهبود نهاد. ریاض بعد از 25 سال قطع روابط ، سال94 روابط خود را با اعزام ثامر السبهان به بغداد از سرگرفت و به اعتقاد احزاب و شخصیت های سیاسی عراق، ثامر السبهان که دارای پیشینه امنیتی بود، از همان ابتدای ورودش ، اقدام به توطئه چینی در عراق کرد و در نهایت این مسئله باعث اخراج وی از بغداد شد. در واقع حتی پس از 25 سال عربستان باز هم به دنبال فتنه انگیزی در عراق است. در شرایط جدید نیز خرید زمین در جنوب این کشور مهمترین ابزار آل سعود است.

اخیرا «عبدالعزیز خالد الشمری» سفیر عربستان در عراق اعلام کرد که دولت فدرال عراق با افتتاح کنسولگری عربستان در بصره، موافقت کرد. مردم و فعالان عراقی معتقدند گشودن کنسولگری عربستان به معنی فتنه انگیزی ریاض در بین شیعیان عراق است. به دبنال این خبر روزنامه الاخبار چاپ بیروت اعلام کرد، گشایش کنسولگری عربستان در بصره اقدامی مهم اما با اهدافی نامشخص است. با این حال، خرید زمین های زراعتی بصره توسط سعودی ها اشاره به برنامه ای دارد که طی آن سعودی ها برای تقویت حضور در عراق تلاش       می کنند. به ویژه با نزدیک شدن انتخابات در عراق، سعودی ها در پی آن هستند تا محبوبیتی را برای برخی دشمنان ایران به وجود آورده و خود را به آن ها نزدیک کنند. منابع مطلع از روند گسترده خرید و فروش اراضی در استان‌های نفت‌خیز عراق از سوی شخصیت‌های سعودی خبر می‌دهند که از مدت ها پیش آغاز شده است. اطلاعات مذکور نشان می دهد که فروش زمین‌ها در بصره از طریق میانجی‌های وابسته به جریان صدر به ویژه در کمیته اقتصادی این جریان دنبال می‌شود که مقتدا صدر پیش از این، آن را منحل کرده بود.[1]

در واقع عربستان از خرید زمین ها به دنبال اهداف متنوعی است. در درجه اول عربستان سعی دارد تا از طریق خرید زمین در یک استان شیعه نشین برنامه های خود در راستای تلاش برای تقویت مواضع سنی ها در مناطق مختلف را قوت ببخشد. ریاض همواره در کشورهای مختلف سعی کرده است با خرید زمین و املاک به تدریج زمینه را برای سنی نشین کردن مناطق مختلف را فراهم آورد. در درجه دوم خرید زمین طرح صهیونیست ها در مورد فلسطین را در اذهان زنده می کند. صهیونیست ها نیز در ابتدا با خرید زمین ها و املاک مردم فلسطین به تدریج زمینه را برای اخراج مردم فلسطین از املاک خود فراهم کردند. در صورت تشدید سیاست خرید زمین توسط آل سعود در عراق این مسئله می تواند به نوعی تهدید امنیتی نیز برای عراق تبدیل شود و به تدریج مردم بودمی بصره چاره ای جز ترک محل زندگی خود نداشته باشند. از سوی دیگر این مسئله می تواند به تحکیم نقش و موقعیت عربستان در عراق به ویژه در بین عشایر این کشور بسیار کمک کند.[2]

پایان سخن

عربستان به دنبال آن است که به نوعی با نفوذ فزاینده ایران در عراق مقابله کند. در سال های گذشته ریاض روش های سخت و حمایت از تروریست ها را برای این منظور امتحان کرد اما با شکست مواجه شد. در شرایط کنونی این کشور سعی دارد از طریق خرید زمین به نوعی به دنبال نفوذ در بین شیعیان و عشایر سنی در استان بصره باشد. اما واقعیت این است که سابقه فعالیت های مداخله جویانه عربستان در منطقه مانع از موفقیت این نقشه خواهد شد. نزدیک شدن عربستان در ماه های اخیر به رژیم صهیونیستی و احتمال عادی سازی این دو رژیم باعث شده است تا عربستان از تاکتیک صهیونیست ها در غصب سرزمین های فلسطین برای نفوذ در جنوب عراق استفاده کند. اما واقعیت این است که عربستان در شرایط کنونی نه توانایی تاثیرگذاری عمده در مسائل عراق را دارد و نه اینکه مسئولان و دولت عراق به ریاض چنین مجوزی را خواهند داد. اما این به معنای این نخواهد بود که از اقدامات ریاض در عراق به عنوان همسایه ایران غافل بود. عربستان همانند بوکسوری در رینگ می ماند که از حریف خود ضربات محکمی دریافت کرده و در واقع در حال افتادن بر زمین است اما در این حالت سعی دارد تا می تواند به حریف خود نیز ضربه وارد کند اما افتادن این بوکسور در رینگ مسابقه حتمی است. در این شرایط نیز حریف باید خود را از ضربات بی هدف این بوکسور دور نگه دارد و تنها نظاره گر شکست وی باشد.

پی نوشت:

[1] http://fa.alalam.ir/news/3361206/%DA%A9%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%84%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B5%D8%B1%D9%87-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-28-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%B4%D8%AF

[2] http://alwaght.com/fa/news/123979

انتهای متن/