صاحب‌خبر - الهام یوسفی- آدم‌ها معمولاً در برابر بسیاری از موضوع هایی که در مکالمات روزمره می‌شنوند، سه واکنش از خود نشان می‌دهند؛ یا از آن موضوع و محتوای بیان شده بیزارند و بعد از شنیدنش قیافه‌شان سرشار از نفرت می‌شود یا به شدت عاشق آن موضوع هستند و با شنیدن آن، خوشی از سر و روی شان می‌ریزد و نگاه‌شان رنگ عاشقانه می‌گیرد یا در برابر آن موضوع خنثی هستند و هیچ حس و واکنش قابل بیانی ندارند. اما موضوعی هست به نام «تاریخ» که آدم‌ها در برابر شنیدن آن تنها دو احساس دارند: «عشق و نفرت!» آدم‌ها یا عاشق خواندن تاریخ هستند یا به واسطه درس‌های خشک و کسل‌کننده تاریخ دوره راهنمایی و دبیرستان از آن نفرت دارند اما به هر حال هر دو گروه به دانستن تاریخ نیاز د‌ارند. چرا که به قول معروف: «ملتی که تاریخ خود را نداند محکوم به تکرار آن است.» ممکن است در ظاهر فایده‌ای در خواندن تاریخ نبینید. ممکن است به نظرتان برسد که دانستن تاریخِ تولد و مرگ یک عده آدم در گذشته‌های دور و آمدن و رفتن یک سلسله اهمیت خاصی ندارد. به شما خواهیم گفت که اگر فکر می‌کنید تاریخ به معنای دانستن این چیزهاست، سخت در اشتباه هستید. اگر با پرونده امروز همراه شوید درباره واقعیت تاریخ و فایده‌های آن بهتر خواهید فهمید. یاد می‌گیرید برای خواندن تاریخ سراغ چه کتاب‌هایی بروید و چگونه تاریخ بخوانید؟ بخشی از کتاب‌های سنین و سلایق مختلف را به شما معرفی خواهیم کرد و در مجموع به شما خواهیم گفت که چه چیزی تاریخ است و چه چیزی نیست. پاسخ به 6 سوال مهم درباره تاریخ و تاریخ‌خوانـــی «من خیلی به تاریخ خوندن علاقه‌مندم. بچه‌ها! میشه لطفا به من کتاب تاریخی معرفی کنید؟» کاربران گروه‌های اجتماعی مختلف پاسخ‌هایی جالب به این سوال داده بودند: -سینوهه، خواجه تاجدار،... بازم بگم؟! -ظهور و سقوط رایش سوم. -تاریخ تمدن ویل‌دورانت... -تاریخ می‌خوای واسه چی؟ همش تحریف شده... -خداوند الموت، اسکندر، ندیمه و... -تاریخ طبری بخون. همه این پاسخ‌های معمولا پرت، نشان می‌دهد تا چه اندازه لازم است به برخی سوال‌های مهم درباره تاریخ پاسخ دهیم. سوالاتی مثل این‌که تاریخ چیست؟ چرا باید تاریخ بخوانیم؟ چطور باید تاریخ بخوانیم؟ چه کتاب‌هایی تاریخی محسوب می‌شوند و چه کتاب‌هایی تاریخی نیستند؟ 1-تاریخ چیست؟ تاریخ را تعریف کنید: «به نام خدا! تاریخ عبارت است از سرگذشت انسان.» البته که این ساده‌ترین شکل تعریف تاریخ است و هزاران سال است که بر سر تعریف درست و حسابی این مقوله، میان طرفداران تاریخ و مخالفانش دعواست. جایی خوانده بودم که پادشاهی از وزیر خود خواسته بود همه کتاب‌های تاریخ را بخواند و در کوتاه‌ترین شکل ممکن برای او خلاصه کند- می‌دانید که معمولاً مسئولان عالی‌رتبه برای خواندن تاریخ و عبرت گرفتن از آن وقت ندارند!- و وزیر باهوش، تاریخ انسان را در جمله‌ای بسیار کوتاه برای او گفته بود: انسان به دنیا می‌آید، رنج می‌کشد و می‌میرد! شاید این تعریف کمی بی‌رحمانه به نظر برسد اما حقایق جالبی در خود دارد. تاریخ، خواندن و حفظ‌کردن اسامی سخت و فهرست جنگ‌ها و سلسله‌ها نیست. تاریخ، فهم همین دوران طولانی رنج‌کشیدن و علت این رنج‌هاست تا آینده را برای بشر تا حد امکان با رنج کمتری همراه کند. چرا که گذشته ما، علت حال ماست و حال ما آینده را می‌سازد. اگر چه تعریف تاریخ و علم تاریخ کار دشواری است اما همه رویدادهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... که مورد مطالعه تاریخ است، حول محور موجودی به نام «انسان» روی داده و تاریخ در حقیقت مطالعه انسان و همه بخش‌های زندگی اوست. البته زندگی او در گذشته! 2-چرا باید تاریخ بخوانیم؟ این مهم‌ترین سوال این بخش است. وقتی واضح و روشن است که پزشک با نجات دادن جان انسان‌ها به جامعه خدمت می‌کند، مهندس ساختمان با ساختن خانه‌هایی مستحکم و ده‌ها شغل دیگر با خدمات شان به زندگی بشر کمک می‌کنند، دقیقاً چه نیازی است به تاریخ و مورخ؟ در واقع می‌خواهیم درباره فواید تاریخ صحبت کنیم. مثال ساده‌ای وجود دارد: در روابط فردی‌تان با یک آدم، از اعتماد شما سوء استفاده و به شما خیانت می‌شود. شما آن واقعه را به یاد دارید و نه تنها به یاد دارید بلکه با ارزیابی آن، دیگر تا حد امکان نخواهید گذاشت کسی به همان روش سر شما کلاه بگذارد. شما آن اشتباه را دو بار تکرار نخواهید کرد. شما از گذشته‌تان عبرت گرفته‌اید همان فایده اصلی تاریخ برای مردم و ملت‌ها یعنی عبرت‌آموزی. اگر ملت‌ها تاریخ خودشان را یادشان برود درست مثل همان فردی می‌شوند که خاطره خیانت‌دیدن را فراموش کرده و دوباره و ده‌باره مجبور به تجربه آن است. پس به یاد سپردن گذشته انسانی‌مان کار بیهوده‌ای نیست و جلوی اشتباه های مخوف آینده را می‌گیرد. 3-دیگر فواید تاریخ چیست؟ شما با چه ابزاری می‌توانید به گذشته سفر کنید، جز در عالم خیال و با ماشین زمان؟! در حقیقت در عالم واقعیت، ماشین زمان، همان تاریخ است. شما کتاب تاریخی می‌خوانید و به گذشته‌های دور، حتی در گوشه دیگر جهان، سفر می‌کنید. وقایع را از نزدیک می‌بینید، تحلیل و مقایسه می‌کنید و می‌فهمید چه مسیرهایی به کجا ختم می‌شود. اگر بخواهید جامعه و مردمش را بشناسید باید حتما سری به تاریخ بزنید. فقط با خواندن تاریخ است که می‌توانید مردم یک سرزمین را درک کنید که چرا کارشان به این‌جا رسیده است؟ چرا وضعیت اقتصاد و فرهنگ‌شان این‌گونه است؟ و ده‌ها چرای دیگر. نکته عجیب تاریخ خواندن این است که شما می‌توانید وقایع آینده را با علم به قوانین تاریخ، پیش‌بینی کنید. اگر خوب تاریخ بخوانید و قوانین آن را درک کنید، خواهید دید سنت‌ها و قوانین یکسانی در سراسر جهان و در همه زمان‌ها حکم‌فرماست. خواندن تاریخ تجربه‌اندوزی بدون صرف عمر است. 4-چطور باید تاریخ خواند؟ کسی که در جواب کتاب تاریخ چی بخونم؟ می‌گوید تاریخ ویل دورانت! قطعاً آن‌چنان که باید با مقوله تاریخ آشنا نیست. خواندن تواریخ بلند و چند جلدی، مثل تاریخ تمدن ویل دورانت، اگر چه کار خوبی است اما خیلی هم به درد مبتدی‌ها نمی‌خورد. مثل این است که به یک بچه در بدو خوردن غذا، قورمه‌سبزی بدهیم. قطعاً بالا می‌آورد و معده‌اش توانایی هضم غذایی به این سنگینی را ندارد. پس به جای پرسیدن این سوال در گروه‌های غیر تخصصی دوستانه، جوابش را از آدم‌هایی بپرسید که تاریخ بلدند و کتاب‌های تاریخی خوب را می‌شناسند. بعد هم که به سراغ یک کتاب تاریخی می‌روید لطفا با چشم و گوش باز و با عقل به کار افتاده کتاب را باز کنید. قرار نیست که هر گفته و ادعای نویسنده را باور کنید بلکه باید به آن فکر کنید و درباره‌اش بپرسید و بعد برای بیشتر فهمیدن سراغ کتاب‌های بهتر و تخصصی‌تر بروید. مثلاً اگر بعد از خواندن بخشی از تاریخ متوجه شدید که علاقه‌مند هستید بدانید چرا ناصرالدین شاه امیر کبیر را کشت؟ او که مرد و وزیر خوبی بود. بهتر است یک قدم بلندتر بردارید و بروید سراغ کتاب‌هایی که به طور اختصاصی درباره این دوره نوشته شده است. این گونه کم‌کم مسیر مطالعه تاریخی خود را پیدا می‌کنید. مسیری که منطبق بر نیاز و علاقه شماست. 5-چه کتاب‌هایی تاریخ نیستند؟ رمان‌هایی که دوستانمان در پاسخ به سوال چی بخونم؟ به یک علاقه‌مند به مطالعه تاریخ معرفی کردند و آثار فراوان دیگری که بسیاری‌شان با ترجمه «ذبیح‌ا... منصوری» در ویترین کتاب فروشی‌ها دیده یا در بساطی‌های کنار خیابان فروخته می‌شود، به هیچ وجه تاریخ نیست بلکه داستان‌ها و رمان‌هایی است که نویسنده با قوه تخیل و با بهره‌گیری از بخشی از تاریخ که در صحت و درستی آن هم تردید وجود دارد، نوشته است. در حقیقت اگر از نویسنده آن کتاب‌ها بپرسید، ادعای تاریخی بودن آثارش را ندارد. پس ما هم وقتی آن‌ها را می‌خوانیم نباید فکر کنیم مشغول اضافه‌کردن اطلاعات تاریخی‌مان هستیم و به هیچ وجه از آن‌ها نقل قول تاریخی ارائه ندهیم. کتاب‌های تاریخی در واقع کتاب‌هایی هستند که یک پژوهشگر تاریخ با گذاشتن وقت فراوان و مطالعه منابع اصلی تاریخ، اسناد و عکس‌ها و ده‌ها چیز دیگر و به کار بردن روش تحقیق و تحلیل تاریخی، تمام تلاش خود را کرده است تا حقیقت یک واقعه را کشف کند. او در تمام مدت پژوهش مجبور بوده است تناقض‌ها ر ا پیدا کند، هر ادعای باطلی را قبول نکند و آن را با ادعاهای دیگران و با اسناد و مکتوبات دیگر بسنجد و در نهایت چیزی را در اختیار خواننده بگذارد که به نظرش تا حد زیادی- و باز هم نه کاملاً- به واقعیت نزدیک است. کتاب‌هایی که در جدول بخشی از آن‌ها را برای تان معرفی خواهیم کرد. 6-تاریخ را حاکمان نوشته اند؟ تا به حال حتما با استدلال افرادی مواجه شده اید که توصیه می‌کنند هرگز به سراغ کتاب‌های تاریخی نروید، چون دروغ است و حاکمان آن را نوشته‌اند. حقیقت این است که این آدم‌ها راست می‌گویند. تاریخ قابلیت این را دارد که به نفع دستگاه حاکم، پادشاهان و... مصادره و به نفع آن گروه یا دسته تفسیر شود. اما این دسته فراموش می‌کنند که هیچ‌وقت تاریخ به این افراد اجازه نمی‌دهد همه حقیقت را پنهان کنند. حقیقت در جای خودش، در سطور پنهان اسناد و کتاب‌های قطور نشسته است، فقط باید آن را کشف کرد. برای همین هم تاریخ برای خود حاکمان خطرناک است. چون با همه تفاسیری که می‌توانند به نفع خودشان از آن ارائه دهند، باز هم تناقض های زیادی سر جای خودش باقی می ماند که روزی پژوهشگر تاریخی آن را کشف می‌کند و به مردم نشان می‌دهد. تناقض هایی که کافی است یک مورخ کاردرست، مثل یک نخ، سر آن را بگیرد تا همان سر نخ او را به حقیقت تاریخ برساند. البته که کاری است دشوار و نیازمند وقت و انرژی فراوان. پس شما هم به سراغ تاریخ بروید، تاریخ حتما بعد از مدتی که در کوچه‌پس‌کوچه‌هایش گشت زدید و دنبال حقیقت گشتید، به شما کمک می‌کند، پرده از روی رازهایی بردارید که دیگران خواسته‌اند ما نبینیم. معرفی چند کتاب خوب تاریخی برای نوجوانان و بزرگ سالان عجالتاً این‌ها را بخوانید ... آثار خوب تاریخی فراوان‌اند، اما مسلماً نمی‌توان همه این آثار را معرفی کرد. در این بخش سعی کرده‌ایم با یک تقسیم‌بندی ساده، برای دو گروه سنی نوجوان و بزرگ سال و بر اساس نوعی تقسیم‌بندی زمانی، کتاب‌های خوبی را به شما پیشنهاد دهیم.∎​