برجام یکی از مهمترین دستاوردها در حوزه سیاست خارجی اتحادیه اروپا از بدو تاسیس است که اکنون با تهدیدهای «دونالد ترامپ» دچار تزلزل شد. اگر اروپا می خواهد قدرت سیاسی و وجهه خود را در جهان حفظ کند باید رویکردی مستقل و منافع محور در قبال کاخ سفید اتخاذ کند.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، مهمترین مخاطب اولتیماتوم و شروط چهارگانه «دونالد ترامپ» هنگام تمدید تعلیق تحریم‌ها، متحدان اروپایی آمریکا بودند. از آن زمان به بعد، اروپا تلاش می کند با بررسی همه جوانب و خواسته‌های دو طرف راهی را پیدا کند تا توافق هسته ای با ایران را حفظ کند. دلیل عمده این تلاش رهبران اروپایی آن است که برجام مهمترین دستاورد این اتحادیه به عنوان یک بازیگر سیاسی قابل اعتنا در اندازه‌های جهانی از زمان تشکیل تاکنون به شمار می رود. نابودی این موفقیت بزرگ به وسیله آمریکا نه تنها ضربه ای بزرگ به وجهه اروپایی‌ها به شمار می رود بلکه به طور قطع آن‌ها را برای مدت‌های طولانی به محاق می برد و در حال و آینده موجودیت آن‌ها را زیر سایه واشنگتن تعریف خواهد کرد.
تشکیل کارگروه اروپا و آمریکا
چند هفته قبل ترامپ تهدید کرد اگر تا ماه می (بهار ۱۳۹۷) مفاد توافق هسته ای برای ایران سخت تر نشود، از برجام خارج می شود. رئیس جمهوری آمریکا به ویژه موضوع توانایی‌های موشکی ایران را هدف گرفته است. از این رو دولت‌های اروپایی تصمیم گرفته اند راه حلی را برای این چالش پیدا کنند. «بوریس جانسون» وزیر امور خارجه انگلستان در نشست خبری با همتای آمریکایی خود در لندن اظهار داشت: این کار شدنی است، اهمیت دارد که این کار بدون آسیب رساندن به بنیان‌های توافق هسته ای با ایران صورت بگیرد . تارنمای شبکه خبری «بلومبرگ» نوشت: اروپایی‌ها تا چندی قبل پشتیبان برجام بودند و از ترامپ می خواستند تا بار دیگر توقف تحریم‌ها را تمدید کند. به نظر می‌رسد تلاش‌های آمریکا تاکنون توانسته است تا حدودی در نظر دیپلمات‌ها و مقامات فرانسوی تاثیرگذار باشد. بنابر این گزارش نشانه این امر سخنان وزیر امور خارجه فرانسه در زمینه فعالیت‌های موشکی ایران است. تهدیدهای آمریکا علیه اروپا هنوز ادامه دارد، بنابر گزارش رسانه‌های غربی، همزمان «مایک پنس» معاون رئیس جمهوری آمریکا هم به خاورمیانه سفر کرده است. وی در اراضی اشغالی کشورهای اروپایی را مخاطب قرار داد و تاکید کرد که اگر توافق هسته ای با ایران اصلاح نشود آمریکا از آن خارج می شود. به نظر وی یکی از نقاط ضعف برجام نپرداختن به برنامه‌های موشکی است. در همین چارچوب چند رو پیش «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد دیپلمات‌های آمریکایی و اروپایی کارگروهی را تشکیل داده اند تا رویکردهای موجود در مورد ایران و به زعم خود کاستی‌های برجام را مورد ارزیابی قرار دهند. با این حال اعضای غیراروپایی گروه ۱+۵ به ویژه روسیه با چنین روندی موافق نیستند. مسکو هم نظر شدن آمریکا و اروپا در زمینه تغییر در برجام را مثبت نمی داند. وزارت امور خارجه روسیه اعتقاد دارد این ابتکار که سه کشور اروپایی و آمریکا کارگروهی را تشکیل دهند تا به نگرانی‌ها در مورد توافق هسته ای رسیدگی کنند نتیجه بخش نیست. روسیه بر این باور است که دستیابی به هر توافقی بدون مشارکت ایران و لحاظ کردن خواسته‌های ایران و دیگر اعضا دستاوردی نخواهد داشت. خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» در گزارشی نوشت: سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه می‌گوید بارها از سوی دولت وی تاکید شده است که توسعه توافق هسته‌ای هدفی است که برجام را دچار مخاطره می کند و ادامه اجرای آن را پیچیده می سازد. روسیه با صراحت نسبت به گفت وگوی بسته و خارج از فرآیند گروه ۱+۵ که اکنون از سوی آمریکا و اروپا دنبال می‌شود، ابراز نگرانی کرده است.
گزینه‌های سخت اروپا
در این شرایط مسئولیت اروپا برای حفظ تنها دستاورد بزرگ خود در حوزه سیاست بین الملل و تقویت تجارت با ایران سنگین است. اروپا باید برای حفظ توافق هسته‌ای رو در روی آمریکا بایستد زیرا اگر واشنگتن از این توافق خارج شود و تحریم‌ها را دوباره اجرایی سازد، منافع تجاری و امنیتی اروپا کاهش می یابد. نشریه معتبر فارین پالیسی در گزارشی نوشت آخرین بار که یک رئیس جمهوری آمریکا، اتحادیه اروپا را مورد آزمون قرار داد، اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ بود. بسیاری از نخبگان عرصه سیاست خارجی پس از آن پی در پی این پرسش را مطرح می کنند که چرا مقام‌های قاره سبز نتوانستند مانع تصمیم فاجعه بار کاخ سفید شوند که هزینه‌های سنگینی را برای منافع اروپا به همراه داشت. آن‌ها باید از آن تجربه درس گرفته باشند و اکنون برای حفظ منافع خود و جلوگیری از یک درگیری دیگر در خاورمیانه جلوی ترامپ را بگیرند. گویا ترامپ با آگاهی از این موضوع در تلاش است تا دامی را با همراهی اروپا برای ایران تدارک ببیند تا به صورت دست جمعی توافق هسته‌ای را از کار بیندازد و مسئولیت این اقدام را از خود ساقط کند. اروپا در یک سال گذشته نیز تلاش بسیاری را به کار برد تا مانع ضربه زدن‌های ترامپ به برجام شود اما اکنون سیاست‌های ترامپ در مورد ایران کاملا مخاصمه‌آمیز و در تضاد آشکار با منافع اروپا قرار گرفته است. از نگاه آگاهان به مسائل اقتصادی و سیاسی در عرصه بین‌المللی، مهمترین مولفه برای حفظ منافع اروپا در آن است که شرکت‌های غیرآمریکایی بتوانند به تجارت با ایران ادامه دهند. البته بازگشت تحریم‌ها با توجه به تعامل اروپا و آمریکا شرایط را سخت می سازد زیرا ممکن است مجازات‌هایی برای شرکت‌های اروپایی در پی داشته باشد. به نوشته فارین پالیسی، در این مسیر اروپا می تواند از چند مسیر خواسته‌های خود را دنبال کند. نخست، اروپایی‌ها به صورت خصوصی با مقام‌های دولت و کنگره آمریکا مشورت کنند و استثناءهایی را در این زمینه تصویب کنند. اگر ایالات متحده این موضوع را نپذیرفت، دولت‌های اروپایی باید به صورت عمومی هشدار دهند موضع گیری‌ها و تحریم‌های ثانویه وزارت خزانه داری آمریکا علیه شرکت‌های اروپایی معامله کننده با ایران را با اقدامات مشابه پاسخ می دهند. اروپا خط مشی مشابهی را در سال ۱۹۹۶ برای مقابله با قانون دولت بیل کلینتون در تحریم ایران، لیبی و کوبا در پیش گرفت و موفق هم شد زیرا آن قانون بر منافع قاره سبز در حوزه انرژی تاثیر منفی داشت. پیشنهاد دوم افزایش قدرت چانه زنی اروپا با استفاده از هماهنگی و همکاری با روسیه و چین و دیگر قدرت‌های اقتصادی آسیا همچون هند، کره جنوبی و ژاپن است زیرا همه این کشورها نسبت به تحریم‌های ثانویه آمریکا نگرانی‌هایی را دارند. این هماهنگی می‌تواند میان اعضای شورای امنیت هم صورت بگیرد. همچنین اروپا می تواند در تعامل با ایران موانع در حوزه‌های مالی و بانکداری را برطرف کند؛ این امر به روابط اقتصادی آن‌ها بسیار کمک می کند. اروپا با ایجاد کانال‌های مالی اختصاصی مالی با ایران می تواند ساختاری بانکی جایگزین را به موازات آمریکا در زمینه تعامل با ایران ایجاد کند. اینکه برخی کشورهای اروپایی خط اعتباری را برای ایران ایجاد کرده‌اند گام مثبتی است ضمن آنکه ضمن بانک سرمایه گذاری اروپایی هم می‌تواند در پروژه‌های متوسط ایران فعال‌تر شود.
برجام الگوی مورد وفاق جامعه جهانی
توافق هسته ای علاوه بر مزیت‌های تجاری و اقتصادی برای اعضای ۱+۵ و دیگر بازیگران عرصه بین المللی دارد، بر ثبات و امنیت منطقه و فرامنطقه نیز بی تاثیر نیست؛ موضوعی که سبب حمایت قاطعانه اروپا از برجام شده است.با پایان مهلت دو ماهه کنگره آمریکا مبنی بر تصمیم‌گیری درباره برجام، «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری این کشور به تمدید تعلیق تحریم‌های هسته ای ایران اقدام کرد؛ اقدامی زیر فشارهای بین‌المللی که حاکی از شکست راهبرد کاخ سفید در قبال برجام است.پس از تایید پاییندی آمریکا به برجام برای سومین بار اما شاهد تلاش و ترفندهای جدیدی از سوی مقامات کاخ سفید برای ضربه زدن به توافق هسته ای هستیم که سفر اروپایی وزیر امور خارجه آمریکا و طرح جدید ضد ایرانی کنگره در این مسیر قابل تحلیل است. این گزارش نگاهی دارد به مهمترین رخدادهایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به برجام ارتباط می یابد.
مقابله با برجام؛ اولویت سفر اروپایی تیلرسون
«رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا به منظور رایزنی در زمینه توافق هسته ای و همچنین راهکاریابی برای مقابله با نفوذ ایران در سوریه، لبنان و یمن راهی اروپا شد. هدف وزیر خارجه آمریکا از این سفر جلب همراهی انگلیس و فرانسه برای اعمال تحریم‌های جدید و تشدید تحریم‌ها علیه ایران بود تا از این طریق مانع خروج آمریکا از برجام شود.سفر تیلرسون اما به نتایج مورد نظر وی منجر نشد و «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه در واکنش به مواضع همتای آمریکایی و تصمیم اخیر «دونالد ترامپ» رئیس‌ جمهوری این کشور مبنی بر اعمال فشار به اروپا برای تغییر در توافق هسته‌ ای ایران ابراز نارضایتی کرد.وی پیش از دیدار با تیلرسون همتای آمریکایی خود تاکید کرد که فرانسه قاطعانه در قبال برجام متعهد است. لودریان این پرسش را مطرح کرد که «چرا وقتی روسیه و چین نیز از امضا کنندگان برجام بودند، دولت ترامپ مسئولیت تصمیم‌ گیری درباره این توافق را برعهده کنگره و اروپا گذاشته است؟افزون بر آن، با آغاز سفر اروپایی تیلرسون، مقامات اروپایی مواضع قاطع خود را در حمایت و پایبندی به توافق هسته ای با ایران اعلام کردند. در این باره ، یکی از سخنگویان دفتر نخست‌ وزیری انگلیس اعلام کرد که «ترزا می» نخست وزیر این کشور درملاقات خود با تیلرسون پایبندی لندن را به توافق هسته ای با ایران مورد تأکید قرار داده است.
گمانه زنی از توطئه جدید جمهوریخواهان
به تازگی برخی رسانه‌های آمریکایی بخش‌هایی از متنی را منتشر کردند که ادعا می شود برای تحریم ایران طراحی شده است. «جاناتان اسوان» مقاله نویس وبگاه خبری «آکسیوس» پس از انتشار متن طرح کنگره آمریکا برای ایجاد تغییر در برجام مدعی شد که اکثر نزدیکان ترامپ معتقدند که وی تا چهار ماه دیگر تحریم‌ها علیه ایران را بازخواهد گرداند.نمایندگان جمهوریخواه کنگره در نظر دارند شروط توافق هسته‌ ای ایران را دشوار‌ تر کنند. این مقاله نویس با اعلام این که به کپی طرح جمهوریخواهان مجلس نمایندگان دست یافته است، آن چه را متن طرح اصلاح برجام نامیده می شود، در این وبگاه منتشر کرد که عناوین چهار طرح منتشر شده عبارت بودند از: عدم پذیرش نامحدود موشک‌های بالستیک ایران، عدم پذیرش نامحدود حتی نزدیک شدن ایران به سلاح هسته‌‌ای، بازرسی از همه جا و از همه چیز٫ افزون بر آن طرح یاد شده علاوه بر مسائل موشکی و هسته‌ای، در مسئله نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم نیز به ایران فشار وارد می‌کند.طرح پیشنهادی تازه کنگره آمریکا مبنی بر تحریم و فشار بر ایران موضوع تازه‌ای نیست و بیشتر شبیه شروط نمادین و فرمایشی است که ترامپ همزمان با تایید پایبندی به برجام منتشر ساخت؛ شروطی که برای دلگرمی به متحدان واشنگتن تدوین شده بود.
حمایت از برجام در نشست شورای امنیت
نمایندگان گروه ۱+۵ که از هر فرصتی برای تایید پایبندی کشور خود به توافق هسته ای سود می جویند در نشست اخیر شورای امنیت نیز بار دیگر بر ضرورت اجرای برجام از سوی همه طرف‌ها تاکید کردند. «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که در پنجاهمین سالگرد امضای «ان پی تی» برگزار شد، گفت: ایران تاکنون به برجام متعهد بوده است و جامعه بین المللی معتقد است که برجام در خدمت تلاش‌های منع گسترش سلاح‌های هسته ای عمل کرده است. همچنین «ووهایتائو» سفیر چین نیز در این نشست تاکید کرد که منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یک موضوع امنیتی و لازمه رسیدن به آن اقداماتی از قبیل بازتعریف روابط بین‌الملل و اقدام برای توقف جنگ‌ها و برقراری صلح است.هایتائو در ادامه با اشاره بر اینکه جامعه بین‌الملل به جای محدود کردن کشورها از استفاده صلح آمیز از تکنولوژی هسته ای، باید فضا را برای استفاده‌های صلح‌آمیز آماده کند، به برجام اشاره کرد و این توافق را الگوی حل مسالمت‌آمیز مسایل خواند. علاوه بر روسیه و چین، نماینده کشور فرانسه نیز در این نشست حمایت این کشور را از توافق هسته ای اعلام کرد و گفت:ما خواستار اجرای برجام هستیم که سنگ بنای امنیت و ثبات منطقه‌ای و جهانی است.
استعفا؛ پاسخی به مواضع نسنجیده ترامپ
در یک سالی که از عمر دولت دونالد ترامپ می گذرد دست کم ده‌ها تن از افراد تاثیرگذار از کاخ سفید اخراج شده یا خود داوطلبانه استعفا کرده اند. در روزهای گذشته نیز به دنبال تکرار توطئه‌های برجامی ترامپ، «جوشوآ بلک» کارشناس تحریم‌ها و مبارزه با تروریسم آمریکا در سازمان ملل از سمت خود استعفا کرد. وی که در امضای توافق هسته ای ایران مشارکت داشته است از اینکه دولت قصد دارد این توافق تاریخی را بر هم بزند ابراز نارضایتی و این سرخوردگی را دلیل استعفای خود عنوان کرد. مدتی پیش سفیر آمریکا در پاناما نیز استعفای خود را اعلام کرد. عدم همکاری این افراد در زمانی اتفاق افتاد که آمریکا با مسائل بین‌المللی زیادی مواجه شده است؛ به گونه ای که تنش‌های آمریکا با ایران و کره شمالی شدت یافته و به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی باعث ایجاد و تعمیق ناآرامی‌ها در خاورمیانه شده است.بر پایه اطلاعات به دست آمده تاکنون ۶۰ درصد از دیپلمات‌‌های عالیرتبه آمریکا، وزارت خارجه این کشور را ترک کرده‌اند و تعداد کسانی که خواستار پیوستن به این وزارتخانه بوده‌اند، با کاهش شدیدی مواجه شده است.
ادامه دارد