***
مصطفی رزاق‌کریمی کارگردان مستند «بانو قدس ایران» است. این مستند طی روزهای گذشته در جریان برگزاری سی‌و‌ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، اگرچه به باور برخی، به‌رغم آنکه این فیلم از پتانسیل گسترده‌ای برخوردار بوده ولی نزد داوران این دوره از جشنواره مغفول مانده است، همه اینها باعث شد با این مستندساز درباره چرایی بی‌توجهی به مستند «بانو قدس ایران» به گفت‌وگو بنشینیم.
رزاق‌کریمی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
هنوز نسبت به جایگاه مستند در جامعه فرهنگ‌سازی نشده است
رزاق‌کریمی در این باره معتقد است: «درباره فیلم‌های مستند امسال در جشنواره دو نگاه وجود داشته؛ یکی نگاهی که از سوی مخاطبان نسبت به این آثار صورت گرفته و دیگری نحوه داوری هیات داوران. اگر بخواهم درباره نگاه اول یعنی مخاطبان نسبت به فیلم «بانو قدس ایران» صحبت کنم باید بگویم خوشبختانه این فیلم هم در جشنواره فیلم فجر امسال و هم در جشنواره سینما حقیقت توانست با اقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شود. ولی از منظر داوری طبعا به شکل غیر‌اصولی از گردونه داوری خارج شد. مساله‌ای که دراین باره وجود دارد این است که آسیب بی‌توجهی به فیلمی چون «بانو قدس ایران» درحالی از سوی داوران صورت گرفته که امسال عمده توجه اهالی رسانه هم به سمت فیلم های داستانی و بازیگران مطرح بوده است. به‌طوری که اغلب اخبار مربوط به جشنواره فیلم فجر امسال در رسانه‌ها فقط انعکاسی درباره فیلم‌های داستانی بود. این‌طور به نظر می‌رسد که هنوز نسبت به جایگاه مستند در جامعه به آن شکلی که باید فرهنگ‌سازی صورت نگرفته است.
جشنواره سینما حقیقت در تثبیت آثار مستند تاثیرگذار است
از این فیلمساز سوال می‌کنم شکل‌گیری جشنواره‌هایی مثل سینما حقیقت در سال‌های اخیر چقدر توانسته در تثبیت جایگاه مستند نقش داشته باشد. او دراین باره می‌گوید: «به‌طور قطع جشنواره سینما حقیقت توانسته در رشد و بالندگی سینمای مستند نقش زیادی داشته باشد. ضمن اینکه تجربه ثابت کرده، برگزاری مستمر این جشنواره در هرسال باعث شده این نوع سینما مخاطبان خودش را جلب کند. من چندین سال است که روند سینمای مستند در جشنواره حقیقت را دنبال می‌کنم و می‌بینم از هر نظر این جشنواره رو به رشد بوده است. ضمن اینکه در سال‌های اخیر کارگردانان جوانی دراین حیطه پدید آمده‌اند که توانسته‌اند به واسطه خلق آثار بدیع و نوگرایانه، قدم‌های جدی در عرصه سینمای مستند بردارند. اما باید پذیرفت نگاه‌ها نسبت به جایگاه دو فیلم «بانو قدس ایران» و «زنانی با گوشواره‌های باروتی» امسال از نظر داوران جشنواره فیلم فجر صحیح و اصولی نبوده است و این دو فیلم به‌رغم داشتن ظرفیت گسترده و مولفه‌های خوب نادیده گرفته شده‌اند.»
ضرورت بهره‌گیری از داوران مستندساز در جشنواره فیلم فجر
رزاق‌کریمی درباره ترکیب داوران جشنواره فیلم فجر و نوع نگاه آنها نسبت به فیلم‌های مستند امسال هم می‌گوید: «به نظر می‌رسد باید در بین داورانی که امسال داوری جشنواره را به عهده داشتند، دو داور از حیطه مستند هم قرار می‌دادند، مثل خسرو سینایی که سال‌هاست هم در عرصه فیلم‌های داستانی کار کرده و هم در عرصه سینمای مستند. هرچند براین باورم صرف‌نظر از بی‌توجهی داوران نسبت به فیلم‌های مستند این دوره از جشنواره، اهالی رسانه و مطبوعات هم نسبت به این آثار کم‌لطفی کرده‌اند. البته در همه جشنواره‌های مهم سینمایی دنیا، آثار مستند در کنار فیلم‌های داستانی به نمایش در‌می‌آیند، ولی به نظر می‌رسد با وجود آنکه تلاش‌هایی شده تا از شیوه جشنواره‌های بین‌المللی در این زمینه تبعیت شود ولی عملا دست‌اندرکاران نتوانسته‌اند ساختارها و الگوهای آن جشنواره‌ها را در جشنواره‌ای چون جشنواره فیلم فجر پیاده کنند.
اگر نقیصه‌ها برطرف شود سال آینده هم در جشنواره شرکت می‌کنم
از رزاق‌کریمی سوال می‌کنم اگر قرار باشد سال آینده هم فیلم مستند او در چنین شرایطی در جشنواره فیلم فجر اکران شود او نسبت به این مساله رضایت دارد یا نه؟ این فیلمساز می‌گوید: «طبعا اگر سال آینده نوع نگاه‌ها و داوری‌ها نسبت به فیلم مستند در جشنواره فیلم فجر تغییر نکند، در این رویداد شرکت نخواهم کرد. به نظر می‌رسد دست‌اندرکاران جشنواره فیلم فجر می‌توانستند عملکردی به مراتب اصولی‌تر از آنچه درحال حاضر وجود دارد نسبت به فیلم‌های مستند داشته باشند. امیدوارم سال آینده فرصت منصفانه دیدن فیلم‌های مستند نسبت به آثار همکارانم از دست نرود. با این حال تصور می‌کنم محمد‌مهدی حیدریان رئیس سازمان سینمایی با اشراف و بینشی که نسبت به این حیطه دارد می‌تواند به خوبی در مرتفع کردن نواقص موجود نسبت به فیلم‌های مستند در جشنواره فیلم فجر تاثیرگذار باشد. بنابراین طبیعی است اگر ایشان در‌صدد برطرف کردن مشکلاتی که به اجمال به آنها اشاره کردم بپردازد، سال آینده هم در جشنواره فیلم فجر حضور خواهم یافت.»
شعبانی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
حکایت داورانی که فیلم را دیدند ولی آن را داوری نکردند
مرتضی شعبانی تهیه‌کننده مستند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» یکی دیگر از کسانی است که نسبت به نحوه اکران فیلم در جریان برگزاری سی و ششمین جشنواره فیلم فجر انتقاد دارد. او درباره اینکه فیلم «زنانی با گوشواره‌های باروتی» نتوانسته نزد داوران به آن شکلی که باید دیده شود، می‌گوید: «بعد از مراسم اختتامیه جشنواره، در نشست پرسش و پاسخی که توسط برخی از داوران جشنواره مثل رسول صدرعاملی و محمدرضا فروتن صورت گرفت، آنها به این مساله اشاره کردند که با وجود آنکه این فیلم را دیده‌اند و نسبت به فیلم نظر مثبت داشته‌اند ولی این فیلم را مورد داوری و قضاوت قرار نداده‌اند.»
تعجب‌آور است که داوران مولفه‌های فنی «زنانی با گوشواره‌های باروتی» را ندیدند
تهیه‌کننده فیلم «زنانی با گوشواره‌های باروتی» با اشاره به اینکه این فیلم به لحاظ فیلمبرداری، صداگذاری و سایر مسائل فنی می‌توانست کاندید دریافت جایزه در یکی از بخش‌های جشنواره فیلم فجر شود، ادامه می‌دهد: «اگر کسی این فیلم را ببیند متوجه می‌شود که فیلمبرداری چنین صحنه‌هایی در شرایط بحرانی در سوریه چقدر دشوار است. مساله‌ای که باعث تعجب من شده این است که چطور داوران جشنواره فیلم فجر نسبت به مولفه‌های فنی این فیلم بی‌توجه بوده و از کنار فیلمبرداری و صداگذاری درخشان این فیلم به سادگی گذشته‌اند. درحالی که این فیلم پیشتر در جشنواره سینما حقیقت در بخش فیلمبرداری کاندیدای دریافت جایزه نیز شده ولی در جشنواره فیلم فجر حتی به این ویژگی‌های فیلم نیز بی‌اعتنایی شده است و این مساله برای خودمان هم جای تعجب دارد.»
هنوز هم سینمای داستانی بر سینما غالب است
با شعبانی این مساله را مطرح می‌کنم که برخی از مستندسازان براین باورند که با وجود آنکه سینمای مستند توانسته در سال‌های اخیر از جایگاه خوبی برخوردار باشد ولی هنوز سینمای داستانی وجه غالب و پررنگ‌تری نسبت به مستند دارد. او با تایید این حرف می‌گوید: «این مساله تازگی ندارد و می‌بینیم به‌رغم رشد سینمای مستند درسال‌های اخیر، سال‌هاست به وقت دیده شدن و داوری، سینمای داستانی بیشتر مورد توجه داوران و اهالی رسانه قرار می‌گیرد. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت سینمای فاخر مستند چندی است زیر چرخ‌های سینمای داستانی له شده است.»
نحوه اکران و تخصیص سانس به مستندها نامناسب بود
تهیه‌کننده مستند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» درباره تفکیک سینمای کارگردانان از سینمای رسانه نیز توضیح می‌دهد: «باوجود آنکه امسال باغ کتاب برای فیلم دیدن اهالی سینما در نظر گرفته شده بود ولی این برنامه‌ریزی با اشکالات زیادی توام بود. در درجه اول، نام دو فیلم مستند «بانو قدس ایران» و «زنانی با گوشواره‌های باروتی» در جدول اولیه باغ کتاب نبود و بعدا که نام این دو فیلم را اضافه کردند، درکمال تعجب دیدیم سانس 11 شب را برای اکران «زنانی با گوشواره‌های باروتی» در نظر گرفته‌اند که عملا زمان مرده و نامناسبی بود. تا جایی که حتی برخی از اهالی سینما خبر نداشتند این فیلم قرار است در ساعت مذکور اکران شود، یعنی صرف‌نظر از نواقصی که وجود داشت، اطلاع‌رسانی هم به آن شکلی که باید مطلوب نبود. درعین حال خانه سینما هم با وجود آنکه می‌توانست شرایط اکران این دو مستند را در تهران و شهرستان‌ها فراهم کند از این مساله پرهیز کرد، به‌طوری که فیلم «زنانی با گوشواره‌های باروتی» از اکران در شهرستان‌ها بازماند. تمام این مسائل درباره این دو مستند در حالی صورت گرفته که ابراهیم داروغه‌زاده دبیر جشنواره پیش از این اعلام کرده بود شرایط مساوی برای فیلم‌های بخش سودای سیمرغ در نظر گرفته شده است، اگرچه ما چنین مساواتی را ندیده‌ایم.»
فقط خوشحالیم که مردم فیلم را پسندیدند
شعبانی با تاکید بر اینکه مشکلات پیش آمده بر سر راه مستندهای این دوره از جشنواره فیلم فجر تازگی ندارد می‌گوید: «در سال‌های گذشته نیز که جشنواره در برج میلاد برگزار می‌شد، سانس‌های نامناسب بین ناهار و نماز را به اکران مستندها اختصاص داده بودند و این مساله واقعا ناراحت‌کننده بود. با این حال خوشحالی ما از این است که امسال به‌رغم تمام بی‌مهری‌هایی که در حق این مستند صورت گرفته ولی استقبال مردمی نسبت به این فیلم خوب و راضی‌کننده بوده است. هرچند ما از کنار نواقص موجود در جشنواره فیلم فجر امسال ساده نمی‌گذریم و حتی نامه‌ای هم نوشته‌ایم و مراتب اعتراض خود را نسبت به عملکرد و برخورد داوران نسبت به این دو مستند اعلام کرده‌ایم؛ چراکه براین باوریم داوران در جشنواره خلاف آیین‌نامه عمل کرده‌اند. من در سال‌های اخیر بارها داور جشنواره بوده‌ام و می‌دانم دبیر جشنواره می‌تواند هنگام داوری‌ها حضور یابد و از نزدیک این پروسه را ببیند و سوال کند که چرا فیلم‌های مستند از گردونه داوری کنار گذاشته شده‌اند. بنابراین با توجه به اشکالات ایجاد شده دست‌اندرکاران جشنواره باید بعد از انتشار نامه ما، پاسخگو باشند و دلایل‌شان را نسبت به بی‌توجهی به این آثار بگویند.»
حامد جعفری، تهیه‌کننده انیمیشن سینمایی «فیلشاه» در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه داوری نشدن این اثر سینمایی توهینی بزرگ به همه عوامل حرفه‌ای سینما که در این اثر با ما همکاری کرده‌اند محسوب می‌شود، گفت: «مسئولان باید پاسخگوی این بی‌عدالتی باشند. وقتی دبیر جشنواره در نشست خبری این رویداد بزرگ سینمایی به صورت رسمی اعلام می‌کند که «فیلشاه» به رقابت با دیگر آثار برای کسب همه سیمرغ‌های جشنواره می‌پردازد، حذف این فیلم از داوری‌ها بدون اطلاع‌رسانی کاری غیر‌حرفه‌ای و بی‌سابقه در تاریخ جشنواره فیلم فجر است.»
وی افزود: «مسئولان سینمایی کشور ادعا می‌کنند که حامی سینمای انیمیشن کشور هستند؛ ولی تنها باعث دلسرد شدن همکاران ما می‌شوند. مسئولان در هرجایی که نشستند به تولید چنین اثری افتخار کردند و گفتند انیمیشن ایران به مرز استانداردهای جهانی نزدیک شده است؛ ولی این‌گونه زحمات دو ساله ۲۲۰ نفر از هنرمندان و متخصصان سینما را نادیده می‌گیرند. این چه حمایتی است؟»
تهیه‌کننده انیمیشن سینمایی «فیلشاه» در ادامه تصریح کرد: «این نوع برخوردهای توهین‌آمیز از قبل از مطرح شدن موضوع داوری نشدن «فیلشاه» در مورد اثر ما آغاز شد و ما به آن اعتراض کردیم. مسئولان جشنواره در ابتدا با ما تماس گرفتند و اصرار داشتند «فیلشاه» به عنوان یک اثر با‌کیفیت در جشنواره حضور پیدا کند ولی بعد از آن در سانس‌دهی به ما اجحاف شد و در آخر هم ما را از داوری‌ها کنار گذاشتند. جالب اینجاست که یکی از داوران در برنامه تلویزیونی «هفت» گفت ما از دبیر جشنواره خواستیم از این آثار تجلیل کند ولی حتی به این اندازه هم نخواستند به ما بها دهند.»
رئیس هیات مدیره گروه هنرپویا گفت: «کنار گذاشتن «فیلشاه» که به عنوان یک فیلم سینمایی اولین‌بار در جشنواره فیلم فجر رونمایی شده است به این بهانه که فیلم‌های مستند، کوتاه و انیمیشن باید در جشنواره‌های تخصصی خودشان داوری شوند، بدون اینکه حتی کوچک‌ترین اطلاعی به ما که سازندگان اثر هستیم، داده شود کاری ناپسند و دون شأن مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور بود.»
جعفری اضافه کرد: ««فیلشاه» قابلیت رقابت با دیگر آثار سینمایی در رشته‌هایی مانند تدوین، موسیقی، صداگذاری، کارگردانی و ... را داشت. این برای اولین بار در تاریخ سینمای ایران بود که برای تولید یک انیمیشن از موسیقی ارکسترال استفاده می‌شد؛ کاری که در مورد فیلم‌های سینمایی هم زیاد صورت نگرفته است. خلق انیمیشن از صفر مطلق و خلأ آغاز می‌شود. این موضوع کار را برای صداگذار که باید همه اصوات را به صورت استودیویی تولید کند بسیار دشوار می‌کند. تدوین انیمیشن نیز در چندین مرحله مختلف و طی دو سال انجام می‌شود که کاری به مراتب دشوارتر از تدوین فیلم‌های سینمایی رئال است.»
وی گفت: «در این میان کار تیم تولید اثر نیز بسیار طاقت‌فرساست. هیچ شیء و تصویری از قبل وجود ندارد که بخواهیم با توجه به آنها مراحل مختلف تولید از قاب‌بندی و دکوپاژ و استوری‌ریل و استوری‌برد گرفته تا مدل‌سازی و متحرک‌سازی و سایر موارد را بر مبنای آنها انجام دهیم.»
جعفری در ادامه با اشاره به اینکه «هنرپویا» متقاضی اکران نوروزی «فیلشاه» است، گفت: «بزرگ‌ترین نگرانی ما به عنوان یک کمپانی مستقل خصوصی که تجربه موفقی در اکران «شاهزاده روم» داشته‌ایم، این است که این بی‌مهری‌ها در مورد اکران نوروزی نیز تکرار شود و دوباره افرادی که خود را حامی ما می‌دانند و به دستاوردهای ما افتخار می‌کنند، ضربه‌ای بزرگ‌تر و این بار جبران ناپذیر به ما وارد کنند.»
وی در انتها افزود: ««فیلشاه» مخاطبی را به سینما می‌آورد که سایر فیلم‌ها توان آوردن آنها را به سینما ندارند. اکران «فیلشاه» مخاطب سینما را افزایش می‌دهد و با ارائه محتوای سالم، خانواده‌ها را به سینما می‌آورد. این هم به نفع سینما‌دار است، هم به نفع پخش‌کننده و هم به نفع تولید‌کننده و این یعنی نفع کل سینمای ایران. نمی‌دانیم چرا عده‌ای نمی‌خواهند ما به حرکت پویای خود در این عرصه ادامه دهیم.»
* نویسنده : آزاده صالحی روزنامه‌نگار
نظر شما