چهارمَحال و بختیاری بیست و دومین استان کشور با 16 هزار و 421 کیلومتر مربع است.
تا پیش از سال 1352هجری خورشیدی همراه با یزد زیرمجموعه استان اصفهان (ایالت ششم) بود، پیش از آن نیز با عنوان «شهرستان شهرکرد و بختیاری» (1332ه.خ) و سپس فرمانداری بختیاری و چهارمحال (1337ه.خ) مستقل شده بود.
براساس تقسیمات کشوری هم اکنون با 40 شهر، 25 بخش، 50 دهستان و یکهزار روستا، دارای 9 شهرستان شهرکرد، لردگان، بروجن، فارسان، اردل، کوهرنگ، بن، سامان و کیار و مرکز آن شهرکرد است.
این استان در ناحیه کوهستانی واقع شده و دارای یک میلیون جمعیت شهری، روستایی و عشایری است. قرار گرفتن استان در ناحیه زاگرس میانی و محصور شدن آن در رشته کوه های بلند تا ارتفاع چهار هزار و 300 متری آن را در میان استان های خوزستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان محصور کرده است. شهرکرد با ارتفاعی افزون بر 2 هزار و 66 متر از سطح دریا، مرتفع ترین مرکز استان کشور است و از این رو، این شهر و به تَبَع آن استان به «بام ایران» مشهور شده است.
به علّت وجود منابع سرشار آب (حدود 5 تا 7 درصد آب شیرین کشور)، کوه های مرتفع و برف گرفته، طبیعت زیبا، جنگل های طبیعی بلوط، مراتع و خاک حاصل خیز، لقب هایی چون همسایه آفتاب، سرزمین طلای جاری، سرزمین گنج های پنهان، سرزمین آب و آیینه و آفتاب، هند کوچک و سوییس ایران را به خود اختصاص داده است.
از نظر اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، مردم چهارمحال و بختیاری متدین، مسلمان و شیعه مذهب اند. گروهی از محققان سفر امام هشتم(ع) را برای رسیدن به خراسان از این ناحیه دانسته اند.
وجود دهها مکان مقدس، زیارتگاه ها، امام زاده ها و معصوم زادگان در گوشه کنار استان می تواند این باور را تایید کند.
فراوانی مساجد، مدارس، مکتب خانه ها و مکان های فرهنگی، موقوفه ها، بناهای سودمند مردم ساخته(عام المنفعه) از عزم اهالی این منطقه در دستیابی به زندگی مبتنی بر احکام اسلام و سبک زیستی موفق حکایت می کند.
پیشگامی بزرگان و عموم مردم استان در ساخت مدارس و اعزام دانش آموزان و دانشجویان به خارج از کشور نشان می دهد که با آینده نگری و آینده نگاری هوشمندانه به توسعه فردی و گروهی خویش دلبستگی و علاقمندی بسیاری داشته و دارند.
از نظر تاریخی، مردم این ناحیه از دیرباز در فعالیّت های مهمّ درون و برون کشور چون مرزداری، پاسداری از کیان میهن، مبارزه با دشمنان خارجی، حکومت داری، راهبری، حمایت و اجرای نهضت مشروطیت، دفاع نظامی، رخدادهای مهم بین المللی چون جنگ جهانی، حمایت از انقلاب اسلامی، نقش آفرینی در دوران دفاع مقدس و غیره فعّال و اثرگذار بوده اند.
توسعه رو به رشد استان پس از انقلاب اسلامی در حوزه های علمی، صنایع کوچک و متوسط، توسعه آموزش های عالی و دانشگاهی، گردشگری، صنایع دستی و هنری در کنار باز شدن راه های ارتباطی با استان های همجوار به ویژه خوزستان و اصفهان به رشد رضایت بخش سرمایه گذاری همراه با تضمین بخشی لازم استان منجر شد. این رضایتمندی اگرچه در بُعد کلان تا فاصله مطلوب خود راه بسیاری دارد، می تواند به امید آفرینی و اطمینان بخشی بیشتر به علاقمندان توسعه استان، کمک کند.
وجود دهها چهره فرهیخته و نامور در عرصه های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی در ایران و کشورهای دیگر از گذشته تاکنون این استان را به عنوان یکی از بزرگ ترین مناطق دانشمند پرور و چهره ساز مطرح کرده است.
از نظر تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی هم از دیرباز مورد توجّه دولت های روس، انگلیس، فرانسه و غیره بوده است.
تولید نخستین فیلم-مستند بی صدای «علف»(گرَس- 1924میلادی) و فیلم های مستند کوچ«گوسفندان باید زنده بمانند»، تاراز ، «شقایق سوزان» از اهمیّت جامعه شناسی فرهنگی این منطقه حکایت دارد.
دهها جهان بین(توریست) با رویکردهای مختلف از این استان عبور کرده اند و گذر جاده ابریشم که استان های خوزستان و اصفهان را از طریق این استان به همدیگر متصل کرده از ارزش اقتصادی - سیاسی استان در مناسبت های تضمین شده خبر می دهد.
زندگی سنّتی و مشاغل کشاورزی، دامداری روستایی، عشایری، وجود صنایع سبک و نیمه سنگین در استان، ظرفیت کار در حوزه خلیج فارس، کشاورزی و دام داری صنعتی و کارگاهی، گردشگری و امور خدمات عمومی بخشی از مردم استان را به فعالیّت های اقتصادی مشغول کرده است ولی همچنان می توان گفت که استان به سبب پراکندگی، کاهش بارندگی، تغییر در نوع زندگی، مهاجرت های بی رویه و خالی شدن روستاهای کوچک، علاقمندی جوانان به کارهای اداری و اقتصادی نوین و غیره یکی از استان های بیکار و پر مشکل کشور است.
مسایل اجتماعی و فرهنگی، کم سوادی در بافت های روستایی و عشایری، نبود بهداشت مناسب در بخش های دور از مراکز شهرستانی، مشکلات دیگری را برای پیشرفت و توسعه بهینه استان فراهم کرده است که نیازمند چاره جویی و مشکل گشایی است. این مساله به مدیریت مشارکتی و جهادی هوشمندانه مسوولان ارشد و میانی استان و سرمایه گذاری در بخش های گوناگون نیازمند است.
علاوه بر تهدیدها و مشکلاتی که گفته شد می توان به فرصت ها نیز اشاره کرد، در کنار سدها و رودخانه های مهمّ، وجود زمین های حاصل خیز و بافت کشاورزی(زراعت و باغبانی)، دامپروری و سرمایه گذاری بنگاه های کوچک در این بخش به تولید محصولات کشاورزی و فرآورده های دامی و باغی کمک بسیاری خواهد کرد.
در مجموع می توان گفت که به سبب منابع غنی طبیعی، جلوه های باستان شناسی، فولکلور(فرهنگ مردم)، دست ساخته های بشری و مهارت های خاص زندگی عشایری-روستایی این استان، موزه تاریخی - مردم شناسی است و ظرفیّت گردشگری و سرمایه گذاری بسیار خوب و مطمئنی را برای علاقمندان فراهم می کند.
تنوع های جغرافیایی چهار فصل، جمعیّتی و قومی، زبانی و قابلیّت های مهمّ سنّتی و صنعتی آن همراه با افق رو به رشد و توسعه بخش آن موجب می شود که به مجموعه ای از فرصت ها و توانمندی های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن با نگاهی کارشناسانه توجهی در خور شود.
این ظرفیّت ها و توانمندی ها -بدون ترتیب اولویت- شامل موارد زیر می شود:
1- شناسایی هدفمند و مطالعه دقیق دولت از توان اقتصادی و سرمایه گذاری استان بر اساس سیاست های تمرکز زدایی و توسعه متوازن کارگاه ها، کارخانه ها و قطب های بزرگ صنعتی کشور
2- آسیب شناسی سیمای زیست مردم استان با رویکرد حل مشکلات و مسایل عمومی چون بیکاری، اعتیاد، مهاجرت، نبود امکانات کافی در روستاها
3- حمایت از فرهنگ، هنر، ادبیّات و میراث مادی و غیر مادی استان با رویکرد حفظ و تقویت مبانی ارزشی هویّت ملی، زبان مادری، جلوه های دینی و اعتقادی مردم
4- توجه به زیرساخت های استان و توسعه ارتباطی استان با استان های دیگر به ویژه راه های زمینی و هوایی با مشارکت بخش خصوصی و سرمایه گذاران داخلی و خارجی(چهار خط شدن مسیر استان از لردگان به خوزستان، آزاد راه شهرکرد به بازفت و مسجد سلیمان، تقویت و توسعه پروازهای فرودگاه بین المللی شهرکرد)
5- کیفیت بخشی به آموزش استان در آموزش عمومی(تا دیپلم)، آموزش عالی و حرفه ای در بخش دانشگاه های دولتی، علوم پزشکی، فنی و حرفه ای)
6- توسعه ظرفیت گردشگری و مهمان پذیری استان با توجه به تنوع زیستی و قومی استان و اقلیم کم نظیر چهارمحال و بختیاری
7- حمایت از بخش خصوصی برای سرمایه گذاری های کلان در استان و گسترش صنایع بزرگ
8- بهسازی الگوهای مصرف در بخش انرژی و به ویژه آب و برق برای پیشگیری از بحران کمبود آب در کشور
9- بهسازی الگوهای ساختمان و سازه ها در شهر و روستا و نظارت بیشتر برای تضمین سلامت و امنیت اجتماعی
10- بهسازی و مرمت جاده های استان با رویکرد کاهش تلفات و افزایش آرامش و امکانات سفر
11- سامان بخشی و هدایت موثّر کمک های نیکوکاران و خیران اقتصادی در بخش های ضروری و مهمّ استان
12- آموزش مهارت های روستایی و شهری برای توسعه کارگاه های خانگی و محله ها برای ایجاد اشتغال بهتر
13- حمایت و هدایت منابع بانکی در بخش تولید و اشتغال
14- توسعه ورزش، نشاط، سلامت و بهداشت عمومی با تقویت زیرساخت های شهری با کمک شهرداری ها
15- تقویت و حمایت رسانه های استانی(اعم از صدا و سیما، نشریات و مطبوعات محلی)
16- ترویج فرهنگ ملّی و بومی با تقویت نهادهای فرهنگی
17- استفاده از ظرفیّت مدیریتی، برنامه ریزی، سیاست گذاری و پشتیبانی تمام نیروهای موثّر و دلسوز استان(با گرایش های مختلف) برای رشد و تعالی همه جانبه استان
18- تقویت و حمایت از روحیه همگرایی و اتحاد اقوام و گروه های اجتماعی ساکن در استان(خوشبختانه از دیرباز تاکنون اهالی استان علی رغم تنوع قومی بدون هیچ گونه مشکلی با هم زیستی کامل و در اوج آرامش و صفا با هم زندگی می کنند)
19- توسعه متوازن امکانات، سرمایه ها، خدمات و کمک های دولت به شهرستان ها و نواحی مختلف استان و پرهیز از تمرکزگرایی
20- استفاده از اندیشه، برنامه و پیشنهادهای سازنده و همگرای مدیران ادواریِ کارآمد و دیگر بزرگان استان(مقیم یا مهاجر) در قالب شورای راهبردی و سیاست گذاری استان به عنوان بازوی کمکی مدیران دولتی
21- حمایت از سیاست های امیدآفرین و اثربخش دولت برای توسعه و موفقیّت استان
22- فعال کردن ظرفیّت های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و فناورانه استان برای توسعه و سرمایه گذاری مطلوب
23- پیشگیری از سیاسی شدن مساله آب در استان، مدیریت مصرف آب در بخش عمومی، کشاورزی، صنعتی و گرفتن حقابه برای انتقال آب به استان های همجوار و یا فلات مرکزی ایران(سیراب کردن سرچشمه و صادرات همراه با درآمدافزایی برای اهالی استان)
24- استفاده از ظرفیّت اصل 15 قانون اساسی و تقویت زبان مادری در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی
25- ارتقای خدمت رسانی توام با کرامت انسانی به بخش آسیب پذیر جامعه با اندیشه ترویج عدالت اجتماعی و پرهیز از هدر رفت سرمایه های عمومی و حمایتی دولت
26- توجّه به جامعه ارزنده خانواده شهدا، ایثارگران، آزادگان و جانبازان و یادگاران دفاع مقدس برای پاسداشت فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان پشتوانه حقیقی کشور در حوزه های مختلف
27- توجّه به سرمایه های علمی - اجتماعی و فرهنگی استان چون اعضاء هیات علمی دانشگاه ها، فرهنگیان، هنرمندان، پژوهشگران و غیره برای تقویت مبانی فنی و دقیق امور
28- توسعه و ترویج زیرساخت های فرهنگ ساز استان مانند کتابخانه ها، کانون های فرهنگی - هنری و ادبی، سینما، آموزشگاه های فرهنگی - هنری، انجمن های مردم نهاد، موسسه های غیرانتفاعی و غیردولتی
29- نظارت دقیق بر عملکرد دستگاه ها، سازمان ها و موسسه های دولتی و غیر دولتی، بانک ها، نهادها برای افزایش رضایتمندی رو به تزاید مردم از نظام جمهوری اسلامی
30- توجه به نمادهای فرهنگی - تاریخی در جانمایی های شهری و معرفی مشاهیر، فرهیختگان و دانشمندان حوزه های مختلف برای تقویت مبانی ملی و هویت بخش ایران
*رئیس بنیاد ایرانشناسی چهارمحال و بختیاری و استاد دانشگاه