دو هدف اصلی از سوی رهبران آنکارا برای عملیات ' شاخه ی زیتون' ذکر شده است. ابتدا بیرون راندن یگان های مدافع خلق از منطقه و ایجاد یک منطقه ی حایل در عمق 30 کیلومتری درون خاک سوریه و سپس فراهم آوردن امکان بازگشت سه و نیم میلیون آواره ی سوری از ترکیه به کشورشان.
ناگفته پیداست که اهداف ادعایی که با رویه ای از دلسوزی برای آوارگان سوری هم مزین شده به هیچ روی بیانگر نیت واقعی آنکارا نیست. به جرات می توان گفت هدفی جز جلوگیری از قدرت گرفتن کردهای سوریه و تسلط آن ها بر نوار مرزی میان دو کشور ندارد. چرا که تسلط کردها بر عفرین پیش درآمد اصلی بر تشکیل حکومتی دستکم فدرالی و ایجاد اقلیم مورد نظر آن ها و در نهایت تجزیه ی سوریه خواهد بود.
در کنار این موضوع نباید از یاد برد که ترکیه نیاز دارد برای تکمیل عملیات سپر فرات و پیوند دادن اعزاز، جرابلس و الباب به عفرین، این منطقه را در اختیار خود بگیرد. هدف نهایی ترکیه دستیابی به شهر منبیج است که بدون کنترل عفرین ممکن نخواهد شد.
ترکیه مدت هاست که با ورود روسیه به جنگ داخلی سوریه ابتکار عمل خود را در این بحران تا حد زیادی از کف داده و این عملیات را می توان تلاش این کشور برای اعاده ی نفوذ و حضور خود در سوریه به منظور سهم خواهی از آینده ی این کشور و پیشگیری از تولد اقلیم کردی جدید در مرزهای جنوبی خود دانست.
اما آنچه جدای از اهداف روشن ترکیه اهمیت دارد پیامدهای اقدامات این کشور است که هر اندازه هم که قابل پیش بینی و آینده نگری باشند نمی توان از کم و کیف وقوع آن ها اطمینان حاصل کرد. اوضاع در سوریه پیچیده تر از آن چیزی است که بر روی کاغذ قابل ترسیم است.
در ادامه می کوشیم تا بخش هایی از این پیامد ها را بررسی و ابعاد گوناگون این حمله را تحلیل کنیم.

تجهیز و سازماندهی ارتشی از تروریست ها
نیروهای اصلی عمل کننده ی ترکیه، نه سربازان ارتش این کشور بلکه نیروهایی است که تحت نام های گوناگونی مثل ارتش آزاد سوریه، گروه فیلق الشام، جیش النصر و غیره سال هاست مورد پشتیبانی این کشور بوده اند.
در اینکه هر کدام از این گروه های کوچک و بزرگ پیشینه ی سیاه و ننگینی درباره ی ارتکاب به انواع اقدامات جنایت بار تروریستی در طی سال های جنگ داخلی سوریه دارند، تردیدی نمی توان داشت.
اینکه امروز این گروه ها تحت فرماندهی ترکیه هستند به معنای تضمین همیشگی چنین کنترلی نخواهد بود و سران آنکارا با تجهیز و تسلیح چندین هزار نیروی تندروی تکفیری در مرزهای خود دست به قمار خطرناکی زده اند که هر چند خود گمان می برند که می دانند چه می کنند اما به نظر نمی رسد چنین حرکتی در بلند مدت برای خودشان و منطقه بدون هزینه باشد.

اصطکاک منافع با آمریکا
کردهای سوریه مهم ترین شریک ایالات متحده در زمین این کشور هستند و واشنگتن تاکنون برای ساماندهی، آموزش و تجهیز آن ها هزینه کرده و وعده ی تشکیل یک نیروی سی هزار نفری از آنان در شمال سوریه نشان از طرح های آمریکا برای آینده دارد.
حال اگر ترکیه بتواند در این نبرد به پیروزی دست یابد و مناطق مورد نظرش را در اختیار بگیرد، ضربه ای مهم به منافع بلند مدت آمریکا جهت ایجاد جای پا در سوریه وارد می آورد و این نمی تواند بدون پاسخ بماند. کردهای سوریه دروازه ی ورود و گسترش حضور آمریکا در آن کشور به شمار می آیند.

واکنش ایران و روسیه
شکی نمی توان داشت که روسیه از گسترش نفوذ آمریکا در قالب تقویت کردهای سوریه نگران است و توافق ضمنی با ترکیه و چشم پوشی نسبی بر عملیات شاخه ی زیتون در همین راستا قابل ارزیابی است اما این بدان معنا نیست که روسیه نسبت به سرنوشت مناطق کردنشین سوریه بی تفاوت است.
روسیه تلاش دارد تا با دعوت از کردهای سوریه آنان را پای میز گفتگوهای ملی سوریه بنشاند و پایان بحران را تسریع کند. بنابراین خویشتنداری روس ها نسبت به عملیات ترکیه نیز حد و حدودی دارد.
ایران نیز درست مانند روسیه از افزایش حضور سیاسی و نظامی آمریکا در شمال سوریه نگران است و اقدام ترکیه را هم با دقت دنبال می کند چرا که معلوم نیست تحرکات نظامی ترکیه سبب کشیده شدن درگیری ها با ارتش سوریه نشود و بحران را تشدید کند. در کنار این نقش آفرینی بیش از حد ، ترکیه نیز در تعارض با منافع کشورمان در سوریه است.

نتیجه گیری
ناگفته پیداست که اقدام اخیر ترکیه نه تنها گره ای از کلاف پیچیده ی بحران سوریه باز نمی کند بلکه بر کوری بیشتر این گره نیز می افزاید. سخت گذر و راهبردی بودن کوهستان های عفرین و توانایی بالای یگان های مدافع خلق در نبردهای چریکی و داشتن سلاح های پیشرفته ی اهدایی آمریکا، عملیات نظامی ترکیه را هم با پیچیدگی ها و هزینه های بیشتری روبرو خواهد کرد.
به هر روی همه چیز طبق نقشه ی آنکارا پیش نخواهد رفت و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای تاثیرگذار در سوریه و همچنین متغیرهای سیال دیگری که در ذات چنین بحران های پیچیده ای وجود دارند، در کنار هم یا به تنهایی توانایی بر هم زدن زمین بازی ترکیه را به تمام و کمال دارند.
--------------------------------------------
*کارشناس روابط بین الملل