به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، «انتقاد حق شماست و حتما هم دولت را نقد کنید؛ چراکه هزینه آن کمتر است. در مجموعه دولت هم رئیس‌جمهور را نقد کنید؛ چراکه هزینه بسیار کمتری دارد.» اینها را حسن روحانی می‌گوید. حرف‌هایی که از مطرح شدن‌شان زمان زیادی هم نمی‌گذرد. کمتر از دو ماه پیش بود که شیخ اعتدال با اشاره به اینکه اگر در دانشگاه فضای طرح نقد آزادانه نباشد، خلاقیت و در نتیجه نوآوری هم نخواهد بود، تاکید کرد که دانشگاه باید به‌اندازه حوزه علمیه، آزادی نقد داشته باشد، تا به گفته او همان‌طور که در حوزه، یک طلبه جوان، مطلب یک استاد در حد مرجع تقلید را مورد نقد قرار می‌دهد، در دانشگاه نیز کسی محدودیتی برای انتقاد نداشته باشد.
او البته چندی بعد در جمع وزیر و مدیران وزارت امور اقتصادی و دارایی پیرامون سطحی جدید از نقد و نقادی سخن گفت و با اشاره به ضرورت نقد در هر شرایطی عنوان کرد: «همه باید انتقاد بشوند، استثنا نداریم، تمام مسئولان در کشور قابل نقد هستند ما در کشور معصوم نداریم، اگر امام زمان(عج) هم ظهور کرد آن‌وقت هم می‌شود نقد کرد.» موضوعی که واکنش‌های زیادی را در میان مراجع، سیاسیون و... به همراه داشت. یکی، اعتراض به سخنان غلط سیاسیون را لازم دانست و گفت که تحلیل سیاسی اشتباهات عمدی آنها را نباید فراموش کرد. دیگری نصیحت کرد که هرچه دیگران به دهن‌تان می‌گذارند تکرار نکنید. یکی، مدعی انکار اصول ضروری شیعه اثنی‌عشری شد. یکی دیگر تاکید کرد که نباید اعتقادات حق را در مسلخ اهداف سیاسی ذبح کرد و کمی جلوتر همه اینها باعث شد برخی رسانه‌ها بنویسند احتمالا میان پاستور و قم شکرآب خواهد شد. دست‌آخر هم کار به اطلاعیه دفتر رئیس‌جمهور رسید و برداشت‌های صورت گرفته از این اظهارات به کلی تکذیب شد.
داستان پر آب‌وتاب نقد اما به همین‌جا ختم نمی‌شود. این رشته سر دراز دارد و هرازگاهی توسط سران دولت، کلامی از آن به میان می‌آید. گفتارها اما با رفتار‌ها قدری متفاوت است. این را فارغ از گفته‌ها، از واقعیت‌های عینی می‌شود فهمید. بزدل، ترسو، بی‌سواد، بی‌شناسنامه و... که دیگر این روزها خیلی تکراری شده‌اند بماند به کنار؛ جدیدترین پرده این ماجرا حالا به دنبال یک مناظره تلویزیونی میان دو نگاه رایج در مواجهه با برجام رونمایی شده است. مناظره‌ای که بر خلاف انتقاد همیشگی حامیان دولت مبنی‌بر «تریبون یکطرفه» بودن صدا و سیما، هم برنامه‌ای دوطرفه بود و هم در آن فرصتی برابر برای حرف زدن وجود داشت. صحبت از چیستی و آورده‌ها و نیاورده‌های برجام، البته چیز جدید و ویژه‌ای نبود که اصل یا شبیه آن قبلا بیان نشده باشد، بلکه گوش خیلی‌ها از این سخنان مدافعانه یا منتقدانه پر بود و هست. در این میان اما واکنش وزارت امورخارجه تقریبا جدید بود. از این حیث که پاسخ منتقدان را تا پیش از این عمدتا کارشناسان و رسانه‌های مدافع دولت یا برخی دیپلمات‌ها می‌دادند یا آنکه حداکثر به کنایه‌ای از رئیس‌جمهور ختم می‌شد! این بار اما دستگاه تحت امر محمدجواد ظریف با صدور بیانیه‌ای رسمی واکنش نشان داد و یکی از طرف‌های مذاکره را به دلیل آنچه «تشویش اذهان عمومی» می‌خواند تلویحا به پیگرد حقوقی هم تهدید کرد! موضوعی که یک بار دیگر انتقادات زیادی را بر انگیخت و اعتراضاتی را ناظر به شکاف عمیق این روزها میان حرف و عمل دولتی‌ها با خود به همراه داشت.
حالا کارشناسان به نقد رفتار دوگانه دولت در قبال نقد نشسته‌اند و هر یک از منظری این موضوع را به بحث گذاشته‌اند.
مهدی فضایلی، کارشناس مسائل سیاسی تحمل نقد را اساسا در مسئولان قوای مختلف پایین می‌داند و معتقد است: «این اشکال تنها به دولت یا قوه مجریه بازنمی‌گردد و در قوای دیگر هم می‌توان آن را ملاحظه کرد. منتها تفاوت آنجاست که قوای دیگر به این اندازه در رابطه با نقدپذیری ادعا نمی‌کنند.»
به گفته فضایلی آنچه در ظاهر می‌بینیم تنها بخشی از قضیه است و فشارهایی که در پشت صحنه طی بیش از چهار سال گذشته بر منتقدان وجود داشته بسیار بیشتر از چیزی است که در ظاهر می‌بینیم. از تلاش برای بستن برخی از رسانه‌ها گرفته تا برخورد و ایجاد محدودیت برای افراد به صورت جدی دنبال می‌شد.
او مواضع رئیس‌جمهور و برخی از اعضای دولت علیه صداوسیما را در شرایطی می‌داند که جنبه‌های حمایتی رسانه ملی از دولت به مراتب بیشتر از جنبه‌های نقادی آن است و می‌گوید: «دولت تحمل همین مقدار را هم ندارد.»
آن‌طور که این کارشناس مسائل سیاسی می‌گوید: «مردم کم‌تحملی و پایین بودن آستانه تحمل دولت در برخورد با منتقدان را دریافته‌اند. ضمن آنکه نباید فراموش کرد صدای عمل بلندتر از صدای ادعاست و بیشتر هم شنیده می‌شود.»
او در تحلیل تناقض موجود تاکید می‌کند: «اگر دولت به زبان بگوید نقد نکنید و ما نقدپذیر نیستیم خیلی بد است و تبعات منفی بیشتری برای آن خواهد داشت. لذا در ظاهر هم که شده باید ژست انتقادپذیری گرفته شود.»
فضایلی در تحلیل ریشه‌های تحمل پایین دولتمردان عوامل مختلفی را بر می‌شمرد و می‌گوید: «بخش زیادی از این موضوع ناشی از خصلت‌های شخصیتی است. یعنی افراد به لحاظ ویژگی‌های فردی دوست ندارند مورد نقد قرار گیرند. بخش دیگر این است که فشار مشکلات و بار سنگین مسائل کشور روی دوش آنهاست و گاهی خسته می‌شوند و گاهی توقع دارند وقتی این بار را متحمل می‌شوند دیگران از آنها تقدیر کنند. ضمن آنکه فاصله توقعات با چیزی که در صحنه واقعیت مشاهده می‌شود برافروخته شدن و عصبانیت آنها را به همراه می‌آورد. مضاف بر این باید اذعان داشت که برخی از منتقدان آداب نقد را رعایت نمی‌کنند و نقد آنها به‌گونه‌ای است که دستگاه یا فرد مورد انتقاد، تلقی توهین و دشنام دارد تا تلقی خیرخواهی.»
سیدکمال‌الدین سجادی، سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری هم نقد و نقادی را منشعب و ملهم از اصل امر به معروف و نهی از منکر می‌داند و در این ارتباط به «فرهیختگان» می‌گوید: «وقتی نقدی مطرح می‌شود اگر درست است که باید عملکردها را تصحیح کنند و اگر آن را وارد نمی‌دانند به جای توهین به شخصیت و حمله به نقاد باید به آن پاسخ مستدل دهند.»
سفیر سابق ایران در ویتنام با اشاره به سابقه عضویت خود در وزارت امورخارجه، واکنش این وزارتخانه نسبت به اظهارات یکی از منتقدان برجام را مایه تعجب خوانده و به همکاران خود یادآور می‌شود که این لحن و نوع برخورد با یک شخص، حرفه‌ای نبوده و مقتضی است اگر خطایی در اظهارات او مشاهده شد نسبت به تصحیح آن خطا اقدام کنند. به گفته سجادی دولتمردان ملزمند «احترام نقادان را رعایت کرده و به آنچه پیرامون نقدپذیری خود می‌گویند عمل کنند.»
سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری در بیان ریشه‌های نقدناپذیری برخی مسئولان می‌گوید: «برخی از مسئولان فکر می‌کنند دانای کل هستند و هر کاری که می‌کنند درست است. از سوی دیگر تصور می‌کنند مردم متوجه نیستند و از خطاهای آنها غافلند. لذا در مواجهه با انتقادات از کوره در می‌روند و پرخاش می‌کنند.»
وی در ادامه از منظری دیگر رویکرد دولت به مقوله نقد را مورد توجه قرار داده و تاکید می‌کند: «این اتفاق، یکی از طنزهای تلخ تاریخی است که برخی به جای پاسخگویی بابت وضع موجود به اپوزیسیون‌نمایی در قبال آن می‌پردازند و در جایگاه منتقد وضعیتی که ثمره عملکرد خودشان است ظاهر می‌شوند.»
به گفته سجادی این رفتار جای تعجب دارد و باید پرسید که آقایان در خصوص مردم چه فکری می‌کنند و مردم را چه فرض کرده‌اند که این‌گونه رفتار می‌کنند. او در پایان با بیان این سوال که مسئول برطرف کردن کمبودها چه کسی است؟ می‌گوید: «طبیعتا مردم مسئول نیستند. مردم وظایف‌شان را به خوبی انجام داده‌اند. این مسئولان هستند که باید عمل کنند و گزارش عملکرد - نه گزارش نقادی- بدهند.»
در همین زمینه دبیرکل حزب اسلامی ایران هم معتقد است: «مردم انتظار دارند رئیس‌جمهور و نمایندگان مجلس که برای جلب اعتماد مردم وجلب رای آنان به نفع خودشان در هنگامه انتخابات وعده می‌دهند به قول‌شان عمل کنند. البته از دیگر مسئولان و نهادها همچون قوه قضائیه، وزرا و حتی سایر نهاد‌های فراقوه‌ای هم توقع می‌رودکه به وعده‌هایشان عمل کنند و دقت کنند آنچه راکه قول می‌دهند در توان‌شان باشد.»
ابوالقاسم رئوفیان تناقض بین گفتار و کردار مسئولان را موجب بی‌اعتمادی مردم می‌داند و می‌گوید: «سعه صدر از لوازم مدیریت است و مسئولان به‌ویژه رئیس‌جمهور باید سعه‌صدر بیشتری داشته باشد و زیرمجموعه‌اش را به صبر و متانت در گفتار و رفتار توصیه کند(... وتواصوابالصبر) چراکه تناقض درگفتار و رفتار آنها موجب زیرسوال رفتن‌شان نزد افکار عمومی می‌شود.»
وی در بیان عوامل شکاف مورد اشاره می‌افزاید: «این تناقض می‌تواند ناشی از عصبانیت دولتمردان از مسائلی باشد که اخیرا شاهد بوده‌ایم، چه از ناحیه برخی اشخاص و فعالان سیاسی و چه به لحاظ اعتراضاتی که در قالب تجمعات مردمی نمود یافت.»
رئوفیان در بیان عوامل شکاف مورد اشاره می‌افزاید: «تناقض حرف و عمل مسئولان می‌تواند ناشی از عصبانیت آنان از رخدادهای مشابه وقایع اخیر باشد که حملات برخی علیه دولت را درپی داشت و یا حملاتی که از ناحیه برخی رسانه‌ها ازجمله رسانه ملی شاهد بودیم که در برنامه ثریا به مناسبت دومین سالگرد برجام عبارتی را در مناظره تلویزیونی ازسوی یکی از میهمانان برنامه شنیدیم که در آن متن برجام را دیکته شده ازسوی آمریکا دانست که 14ماه قبل از امضای برجام توسط یک موسسه آمریکایی نوشته شده که به اعتقاد من سخنی سخیف، نخ‌نما و نشات گرفته از اغراض سیاسی است تا «نقد» که باید منصفانه و مشفقانه باشد. هرچند البته من معتقدم همین جا هم باید سعه‌صدر به خرج داده شود.»
وی در بیان دومین عامل مولد شکاف بین وعده‌‌ها و عملکردها، به«عدم‌پذیرش واقعیت‌ها» اشاره می‌کند و می‌افزاید: «دولت نه‌تنها نباید در مقابل نقدهای منصفانه و اعتراضات بحق مردم و کارشناسان عنان طاقت از دست بدهند بلکه باید با آغوش باز و روی گشاده به استقبال آنها برود و این انتقادات را فرصت تلقی کند، نه تهدید زیرا اعتراضات به دور از اغتشاشات می‌تواند سازنده باشد و نقد منصفانه نیز معبر تکامل.»
«فرهیختگان» با این موضوع به سراغ یکی دیگر از نمایندگان سابق مجلس هم رفته است. حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا میرتاج‌الدینی، معاون پارلمانی دولت دهم نیز با اشاره به تعابیر ناشایست متنوع مسئولان دولت در توصیف منتقدان می‌گوید: «ناخرسندی از انتقادات در حالی است که مسئولان دولت از بدو کار با همه وجود دولت گذشته را به باد انتقاد گرفته و همه چیز آنها را زیر سوال می‌بردند؛ این در حالی است که حالا خود پنج سال است که جای دولت قبل نشسته‌اند.»
نماینده اسبق مجلس در ادامه می‌افزاید: «بعضی از نزدیکان آقای روحانی می‌گویند ایشان روحیه مشورت‌پذیری ندارند و از اول هم در مقابل انتقادها خیلی آشفته می‌شدند. این در حالی است که دولت باید تحمل شنیدن منتقد و مخالف را داشته باشد.»
نوع مواجهه مردان پاستور با منتقدان در این سال‌ها البته واکنش حامیان دولت را نیز به همراه داشته و گهگاه صداهایی نیز در اعتراض به این رویه در میان حامیان بلند می‌شد. پیش از این محمود صادقی، عضو فراکسیون امید، رئیس‌جمهور را به سعه‌صدر بیشتر در مواجهه با منتقدان دعوت کرده و گفته بود بعضی از این انتقادها قطعا از سر دلسوزی و تاکید بر اصولگرایی و اقتدار نظام در مقابله با بیگانگان است. غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران نیز با اشاره به موضع‌گیری روحانی درخصوص ناآرامی‌های اخیر تاکید کرده بود که نباید تمام واکنش رئیس‌جمهور به رویارویی لفظی و جنجال کلامی با شخصیت‌های جناح رقیب تقلیل یابد بلکه باید به صورت عملی برای حل ریشه‌ای مشکلات اقدام کند. او همچنین صمیمانه به رئیس‌جمهور گوشزد کرده بود که به کار بردن برخی تعابیر نامناسب برای منتقدان از ناحیه رئیس‌جمهور هم اقدام چندان خوشایندی نیست.
نظر شما