به ناز مقدسی|  گویا بعد از 500 سال این اولین بار است که شاهد تولد یک فیل در ایران خواهیم بود. این خبری بود که چند جایی در شبکه های اجتماعی دست به دست شد، هرچند که مسئولان باغ وحش ارم نسبت به این خبر تردید دارند. در این گفت و گو با فیل بان و مسئول باغ وحش ارم صحبت کرده ایم تا درباره صحت و سقم این خبر بپرسیم. گفت و گویی که به بازدید از قفس های دیگر هم کشید؛ قفس ببرها، شیرها، گوزن ها و... با این حال شاید تراژیک ترین بخش ماجرا تماشای «کیجا» بود. پلنگی که اسارت او در تله کشاورزان منطقه، تاوان سختی برایش به همراه داشت. دوستداران محیط زیست، حیوان بیچاره را به سرعت تحت درمان قرار دادند و توانستند جانش را نجات بدهند. هرچند که حالا روبه روی من، پشت شیشه، لنگ زنان راه می رود؛ بدون دست. مسئولان باغ وحش ارم این آخرین بازمانده نسل پلنگ ایرانی را با جفتی دیگر در یک مکان نگهداری می کنند بلکه بتوانند نسل رو به انقراضش را نجات بدهند. در این گفت و گو با مراقبان آن ها هم صحبت کرده ام؛ کسانی که کمتر درباره شغل آن ها می دانیم. گاهی ناچار هستند شب تا صبح، پشت قفس حیوانات بیدار بمانند تا بتوانند از جان شان محافظت کنند. نگهبان هایی که عاشق کارشان هستند اما نمی توانند چشم بر مخاطرات این شغل  ببندند؛ ترس و هراسی دائمی از اینکه ناگهان با یک اشتباه کوچک، طعمه گربه سانان یا دیگر درندگان شوند. در این گفت و گو پرویز قندالی، مسئول باغ وحش ارم درباره نحوه نگهداری حیوانات صحبت کرده است؛ اینکه تلاش می کنند محل زندگی آن ها نزدیک به چیزی باشد که در حیات وحش تجربه می کنند، هزینه سنگین مراقبت از بعضی گونه ها به چه شکل است و اینکه تمام این تلاش ها نسل پلنگ ها و فیل ها را از انقراض نجات خواهد داد.....

 این روزها در شبکه‌های اجتماعی تصویری منتشر شده که خبر از بارداری ماده فیل باغ‌وحش می‌دهد. این خبر بشدت توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی را به خود جلب کرده است. آقای قندالی ابتدا بفرمایید ماده فیل باغ‌وحش باردار است؟
قندالی: راستش این خبر از چند ماه پیش منتشر شد، اما ما هنوز نه تایید می‌کنیم و نه تکذیب. چند ماه پیش نمونه گرفته بودیم و جوابش مثبت اعلام شد، ولی ممکن است نمونه آبستنی کاذب باشد، بنابراین هنوز همه چیز در حد حدس و گمان است.
حسینی: من هم به‌عنوان مراقب فیل‌ها هنوز متوجه علایم بارداری در فیل ماده نشدم.
  مگر آزمایش و سونوگرافی انجام نمی‌شود؟
قندالی: فیل حیوان عظیم‌الجثه‌ای است و خیلی راحت نمی‌ایستد، ضمن این‌که این‌جا امکانات آزمایشگاهی برای انجام تست بارداری فیل نداریم.
 پس چطور باید از بارداری فیل اطمینان پیدا کرد؟
قندالی: مدت بارداری فیل 22 ماه است و ما حداقل 48 ساعت قبل از زایمان متوجه می‌شویم.
  اگر فیل ماده باردار باشد، ایران بعد از چند ‌سال این نسل رو به انقراض را دوباره خواهد داشت؟
قندالی: بیش از 500‌سال پیش در حیات‌‌وحش ایران فیل زندگی می‌کرد، اما متاسفانه نسلش در کشور منقرض شد. شاید آخرین‌بار در زمان لشکرکشی‌های کوروش و داریوش در ایران فیل وجود داشت.
آقای حسینی یک عده دوست دارند بدانند شغل فیلبانی چیست. بیایید از شغل تان شروع کنیم...
حسینی: 32‌سال دارم، متأهل هستم و دو بچه دارم. تحصیلاتم را تازه شروع کردم و الان در مقطع کاردانی رشته IT تحصیل می‌کنم. حدود 8‌سال است که در باغ‌وحش مراقب حیوانات هستم و از 8 صبح تا 4 بعدازظهر سرکار می‌آیم. البته بعضی وقت‌ها اگر حیوانی که از او مراقبت می‌کنم، مریض شده باشد شب‌ها هم در باغ‌وحش می‌خوابم.
 چه شد که وارد این کار شدی؟
حسینی: اولش خیلی اتفاقی بود. از یکی از دوستانم شنیدم برای مراقبت از حیوانات در باغ‌وحش پارک ارم به نیرو نیازمند هستند و وقتی به این‌جا آمدم من را پذیرفتند. اولش قفس گوزن‌ها بودم و بعد از چند‌سال که کار را یاد گرفتم، مراقبت از فیل‌ها را به من سپردند.
قندالی: مراقبت از حیوانات یک علم است و درواقع در طول زمان همه مراقبان،کارشناس می‌شوند.
 اسم فیل‌های سریلانکایی چیست؟
فیل نر ماهاسن و فیل ماده میهیری.
 یک روز کاری‌ات با فیل‌ها چطور می‌گذرد؟
حسینی: هر صبح که به باغ‌وحش می‌آیم نخستین موضوع نظافت فیل‌هاست. با میوه تشویق‌شان می‌کنم و اول پاهای‌شان را می‌شویم که سنگ یا چیز دیگری بین انگشت‌های‌شان گیر نکرده باشد، چون پاهای فیل مهمترین اندام حرکتی‌اش است هر صبح ناخن‌های فیل را چک می‌کنم و اگر لازم باشد مانیکور و پدیکور می‌کنم. (باخنده)
 با حیوانات بازی هم می کنید؟
قندالی: ببینید برداشت اشتباهی که در رابطه با مراقبت از حیوانات باغ‌وحش وجود دارد این است که عده‌ای فکر می‌کنند باید با حیوانات بازی کنیم. در صورتی که باغ‌وحش، سیرک نیست و قرار نیست کسی با حیوانات بازی کند. ما باید استانداردسازی کنیم تا حیوان به شرایط جایگاهش در طبیعت نزدیک شود، نه این‌که با او بازی کنید. به همین خاطر هیچ‌کدام از پرسنل باغ‌وحش با حیوان بازی نمی‌کنند. مثلا در برخی مکان‌ها ببرها و شیرها را در جایگاه‌هایی قرار می‌دهند تا مردم بتوانند با آنها عکس بگیرند! این کار غلط است، نباید از حیوان خوی وحشی‌اش را بگیری و شرایط عادی زندگی‌اش را تغییر دهی! وظیفه باغ‌وحش کمک به حفظ گونه‌های جانوری در خطر انقراض ضمن فرهنگ‌سازی است.
 آقای حسینی بلد بودی که باید با حیوانات به‌خصوص فیل‌ها چه رفتاری داشته باشی؟
بعضی‌ها فکر می‌کردند که نمی‌توانم این کار را انجام دهم، حتی روزهای نخست کاری‌ام که یک گوزن نر بزرگ داشتم، همه تعجب کردند که چطور دست‌آموز من شد. اما خیلی سریع با من جور شد و حتی وقتی صبح‌ها سرکار می‌آمدم، می‌دیدم جلوی قفس ایستاده و منتظرمن است.
 آموزش دیده بودی؟
ابتدا که به باغ‌وحش آمدم مراقب‌هایی که قدیمی‌تر بودن به من آموزش دادند چطور باید با حیوانات برخورد کنم. وقتی هم که برای مراقبت از فیل‌ها انتخاب شدم، یک مربی آلمانی به ایران آمد و با دوهفته کلاس فشرده روش تربیت و مراقبت از فیل‌ها را به ما آموزش داد.
  فیل‌ها را تنبیه هم می‌کنی؟
حسینی: جدیت در برخورد با حیوانات لازم است، اما نه تنبیه بدنی! اگر کار بدی انجام دهند، با لحن و تن صدا به آنها می‌فهمانم که کار بدی انجام داده‌اند.
قندالی: بعضی وقت‌ها مثلا کمتر غذا می‌دهند تا حیوان متوجه شود کار بدی انجام داده است. ضمن این‌که وقتی کار خوبی انجام می‌دهند هم به آنها غذای بیشتری می‌دهند تا تشویق شوند.
 فیل‌ها در روز چقدر غذا می‌خورند؟
هر فیل روزی 100 کیلو میوه می‌خورد.
 صد کیلو میوه را چطوری به فیل‌ها می‌دهی؟
وعده‌های غذایی دارند. مثلا صبح‌ها که می‌خواهم ناخن‌های‌شان را بگیرم با میوه تشویق‌شان می‌کنم تا پاهای‌شان را بالا بیاورند. بعضی وقت‌ها هم میوه‌ها را در قسمت‌های مختلف قفس پنهان می‌کنم و خودشان پیدا می‌کنند.
 به تنهایی این کار را انجام می‌دهی؟
نه دو نفر هستیم.
 در طول روز چقدر سرکار هستی؟
شیفت کاری ما 8 ساعت است، اما در مواقع اضطراری مثلا اگر حیوان مریض شود، شب‌ها هم در باغ‌وحش می‌خوابم. برخی زمان‌ها مثل فصل تابستان هم تا ساعت 10 شب در باغ‌وحش می‌مانیم.
 حیوانات باغ‌وحش شما را می‌شناسند؟ منظورم این است که وابسته می‌شوند؟
حسینی: بله همه حیوانات. مثلا همین فیل‌ها خیلی احساس دارند، حتی بیشتر از انسان.
قندالی: حیوانات به مربی‌ها و مراقب‌های‌شان وابسته می‌شوند، مثلا برای جابه‌جاکردن‌شان به حرف من گوش نمی‌دهند، اما صدای مراقب‌شان را تشخیص داده و واکنش نشان می‌دهند. حتی حیوانات درنده که خوی وحشی نیز دارند به این دلیل که در طول روز با مراقب‌شان سروکار دارند، او را می‌شناسند و تا حدودی به حرفش گوش می‌دهند.
 چه کاری انجام دادند که چنین برداشتی را داری؟
حسینی: هرچقدر خوبی کنی، خوبی می‌کنند و جالب این‌جاست که حتی اگر بدی هم کنی، باز خوبی می‌کنند. خیلی وقت‌ها در موقعیتی قرار گرفتم که فیل نر می‌توانسته من را بزند، اما از پشتم رد شد و کاری با من نداشت. فکر می‌کنم به خاطر خوبی‌هایی بود که قبلا برایش کرده بودم، نزده بودمش و بیشتر بهش غذا داده بودم.
 از نظر خلق‌وخو بین حیوان نر و ماده چقدر تفاوت وجود دارد؟
حسینی: ماده‌ها خیلی مهربان‌تر هستند. (باخنده)
قندالی: در رابطه با فیل‌های نر می‌گویند درعین‌حالی که آرام و مهربان هستند، اگر فصل مستی‌شان برسد بسیار خطرناک می‌شوند. با توجه به جثه‌ای که دارند هیچ چیزی نمی‌تواند جلودارشان باشد.
 آقای قندالی مرزها و حصارهای باغ‌وحش به‌طور قطع خلق‌وخوی‌شان حیواناتی که تا پیش از آمدن به باغ‌وحش آزادانه در طبیعت زندگی می‌کرده‌اند، تحریک می‌کند. شما تاکید کردید که باید جایگاه حیوانات را به جایگاه طبیعی‌شان نزدیک کرد و به همین خاطر نباید با حیوانات باغ‌وحش بازی کنیم. قفس‌ها حیوانات را آزار نمی‌دهند؟
قندالی: چند ‌سال پیش این مشکلات در نگهداری حیوانات وجود داشت، اما درحال حاضر جایگاه و رفتاری که با حیوانات می‌شود، حس اسارت را به آنها نمی‌دهد. مثلا در مورد فیل‌ها ما از آنها به‌طور غیرمستقیم محافظت می‌کنیم. مثلا جایگاه آنها با میله‌های بلند و شبیه قفس ساخته نشده و فقط رشته کابلی متصل به دستگاه شوکر دورتادور محوطه نصب شده تا فیل‌ها فراتر از محدوده تعیین‌شده حرکت نکنند. ضمن این‌که در رفتار با آنها هم هیچ اجبار یا دخالت مستقیم انسان وجود ندارد. مثلا فیل‌ها هر موقع که بخواهند خودشان در حوضچه آبی که در جایگاه‌شان است، آبتنی می‌کنند یا برای این‌که شبیه زیستگاه اصلی‌شان به دنبال غذا باشند، میوه‌ها را در قسمت‌های مختلف جایگاه‌شان مخفی می‌کنیم و معمولا خودشان آنها را پیدا می‌کنند.
 وقتی باغ‌وحش شلوغ می‌شود و بازدیدکنندگان زیادی دور قفس حیوانات جمع می‌شوند، واکنش فیل‌ها چیست؟ دوست دارند یا خسته می‌شوند؟
بعضی وقت‌ها به خاطر شلوغی‌ها ممکن است حیوان عصبی شود، به‌خصوص که عده‌ای از بازدیدکنندگان رفتار با حیوانات را بلد نیستند. چیزی پرت می‌کنند یا آب می‌پاشند. البته عده‌ای هم هستند که برای حیوانات میوه می‌اندازند؛ هر چند این کار ممنوع است، اما به‌هرحال حیوان این کار را دوست دارد.
 باور عمومی نسبت به واکنش حیوانات قبل از زلزله وجود دارد. حیوانات و مشخصا فیل‌ها قبل از زلزله واکنش دارند؟
حسینی: زلزله‌های اخیری که در تهران احساس شد، آخر شب‌ها اتفاق افتاد و شیفت من تمام شده بود، بنابراین نمی‌دانم که واکنش‌شان چه بود. اما چند ‌سال پیش وقتی مراقب قفس گوزن‌ها بودم، یک انفجار در ملارد رخ داد. این انفجار در حدی بود که زمین را لرزاند و من قبل از لرزش زمین دیدم که گوزن‌ها به این طرف و آن طرف می‌دوند و وحشت کرده‌اند. بعد که زمین لرزید، متوجه شدم این واکنش آنها به این حادثه بوده است.
 به‌طور قطع باغ‌وحش برای قاچاقچیان حیوانات هم مکانی جذاب است! جذاب از این لحاظ که قطعا به صورت نامحسوس به این‌جا سر می‌زنند... تابه‌حال با قاچاقچیان حیوانات در باغ‌وحش برخورد داشته‌اید؟
قندالی: چند‌ سال پیش برای این موضوع پرونده دادگاهی هم داشته‌ایم. از زمانی که من مدیریت این مجموعه را برعهده گرفتم هم این موضوع را دیده‌ام. خیلی وقت‌ها تماس می‌گیرند و می‌پرسند آهو دارید؟!
 قاچاقچیان بیشتر به دنبال چه حیواناتی در باغ‌وحش می‌آیند؟
توله شیر یکی از حیوانات جذاب برای قاچاقچیان است.
 اگر مردم بخواهند حیوان‌شان را به باغ‌وحش اهدا کنند، قبول می‌کنید؟
قندالی: درحال حاضر حیوانی مثل خرگوش یا پرنده را قبول نمی‌کنیم، چراکه گونه‌های جانوری زیادی هستند. در کل در شرایط خاص اگر حیوان خاصی باشد، این کار را انجام می‌دهیم، چراکه اگر این روش جا بیفتد، قاچاقچیان حیوانات و واسطه‌های خرید و فروش حیوانات هم تشویق به این کار خواهند شد.
 آلودگی هوای تهران روی حیوانات تأثیر نمی‌گذارد؟
با توجه به دریاچه و فضای سبزی که در پارک ارم ساخته شده است، در این‌جا مشکل آب‌وهوایی وجود ندارد.
 آقای قندالی چطور توانستید مسئولان را متقاعد کنید که چنین بودجه‌ای برای باغ‌وحش اختصاص دهند. چون واقعا بعید است که اینچنین دست‌ودلبازانه بودجه باغ‌وحش تأمین شود.
خوشبختانه مدیریت مجموعه ارم بسیار به باغ‌وحش علاقه‌مند است و تلاش‌های زیادی انجام داد تا دید مسئولان را نسبت به جایگاه حیوانات عوض کند. به همین خاطر حالا دیگر حتی مسئولان هم جلوی هزینه‌های باغ‌وحش را نمی‌گیرند.
 با نهاد یا سازمانی چالش خاصی دارید؟
قبلا مشکلاتی وجود داشت، اما درحال حاضر سازمان‌ها و نهادهای مختلف از باغ‌وحش و ارتقای جایگاه حیوانات حمایت می‌کنند.
 عمر فیل‌ها چقدر است؟
حسینی: عمر مفیدشان 70‌سال است، اما اگر از آنها محافظت و نگهداری شود، بیشتر هم می‌شود.
 فیل‌های سریلانکایی چند ‌سال‌شان است؟
تقریبا 13‌سال دارند.
 قطعا به حیوانات این باغ‌وحش وابسته شدی، به‌خصوص به گوزن‌ها و فیل‌ها که به‌طور مستقیم مراقب‌شان بودی. پیش آمده به حیوانی که وابسته شده‌اید، تلف شود؟
حسینی: خدا رو شکر تابه‌حال مرگ‌شان را ندیده‌ام، اما گوزنی را که خیلی وابسته‌اش شده بودم، به خاطر کهولت سن فروخته شد. چند بار قبل از این هم خریدار سراغش می‌آمد، من خیلی مبارزه می‌کردم که فروخته نشود، اما سری آخر مجبور شدند گوزن را بفروشند. وقتی آمدم سرکار و جای خالی‌اش را دیدم دو  روز گریه می‌کردم.
 حیوانات در باغ‌وحش عقیم می‌شوند؟
قندالی: برخی گونه‌هایی که زیاد هستند، عقیم می‌شوند، اما گونه‌های کمیاب نه.
 تابه‌حال مراقبان حیوانات آسیب جدی از حیوانی دیده‌اند؟
قندالی: آسیب جدی نه، ولی پیش آمده که مراقبی از حیوان لگد بخورد و مثلا دست یا پایش بشکند.
 آقای حسینی از فیلبان‌بودن راضی هستی؟
هرچند به کامپیوتر علاقه زیادی دارم و حتی الان درسش را می‌خوانم، اما شغلم را خیلی دوست دارم، حتی اگر یک شغل خوب هم به من پیشنهاد شود، حاضر نیستم شغلم را عوض کنم.
 کار کردن در باغ‌وحش و برخورد نزدیک با حیوانات از این جهت که ممکن است مورد حمله حیوان قرار بگیری، خطر مبتلاشدن به بیماری‌ها و انگل‌های مختلف ناقل از حیوان به انسان را دارد. امنیت شغلی داری؟
شغل ما جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است، به همین خاطر سن بازنشستگی برای ما 20‌سال است. ضمن این‌که سالیانه آزمایش ادواری برای تعیین سلامتی ما انجام می‌شود. از طرف دیگر، اگر در هر جای باغ‌وحش حیوانی بیمار شود، همه پرسنل باید آزمایش دهند.
 آقای پناهی فر شما مراقب گربه سانان هستید، سئوالم این است  که چند‌ سال پیش یک توله پلنگ که در تله گیر افتاد و دستش قطع شده بود به پارک ارم منتقل شد. هنوز هم در باغ‌وحش است؟
پناهی‌فر: او یک پلنگ ماده به نام کیجا است و در کنار یک پلنگ ایرانی نر در کنار قفس ببرها نگهداری می‌شود.
قندالی: این دو پلنگ جزو ارزشمندترین پلنگ‌های ایرانی هستند.
 نسل این پلنگ‌های رو به انقراض، منقرض خواهد شد؟
قندالی: راستش ریکا به دلیل کهولت سن تمایلی به آمیزش نداشت و به همین خاطر ما یک‌سال قبل یک پلنگ نر ایرانی به نام گاسپار را از باغ‌وحش لیسبون پرتغال به این‌جا آوردیم تا بتوانیم نسل این پلنگ رو به انقراض را ادامه‌دار کنیم.
 آقای پناهی‌فر چرا مراقب گربه‌سانان شدید؟
پناهی‌فر: علاقه زیادی داشتم، ولی این تنها کافی نبود. مدیریت تصمیم می‌گیرد و به این دلیل که مراقبت از حیواناتی مانند شیر، ببر و پلنگ مهارت خاصی می‌خواهد، معمولا افراد قدیمی‌تر و باتجربه‌تر انتخاب می‌شوند.
نیکزاد: خودمان انتخاب نمی‌کنیم، ولی اگر حق انتخاب هم با خودم بود، باز هم مراقبت از شیر و پلنگ و ببر را ترجیح می‌دادم. حیواناتی که از کودکی مورد علاقه‌ام بوده‌اند.
 کیجا یک دستش را از دست داده و درواقع با یک دست و دو پا حرکت می‌کند. این وضع او را آزار نمی‌دهد؟
اوایل برایش سخت بود. مخصوصا ماه‌های نخست درد داشت، اما به او رسیدگی شد و بعد از طول درمان حالش خیلی بهتر شد. حالا هم به این شرایط که بدون دست باشد، عادت کرده و حالش خوب است.
 می‌گویند حیواناتی مثل پلنگ‌ها به این دلیل که در طبیعت تنها زندگی می‌کنند، نباید در باغ‌وحش هم در یک قفس نگهداری شوند، چراکه ممکن است یکدیگر را بکشند. چطور دو پلنگ ایرانی در یک قفس نگهداری می‌شوند؟
قندالی: برای این‌که پلنگ ایرانی را حفظ کنیم، باید آنها را در شرایطی کنار هم قرار می‌دادیم، به همین خاطر برای این‌که به هم عادت کنند، آنها را به مدت یک‌سال در محوطه‌ای که جدا از هم بود، اما یکدیگر را می‌دیدند، نگهداری کردیم. بعد کم‌کم آنها را در یک قفس قرار دادیم. حالا هم دیگر به هم عادت کرده‌اند.
 مراقبت از حیوانات درنده سخت است؟
پناهی‌فر: این کار جزو کارهای خیلی حساس است و باید دل‌وجرأت زیادی داشته باشی. اگر یکی از درهای کشوی قفس را اشتباه باز کنیم یا مثلا اگر یک قفل را نبندیم، فاجعه رخ می‌دهد، بنابراین توانایی و حضور ذهن زیادی می‌خواهد.
نیکزاد: سخت اما شدنی است، اگر عشق داشته باشی.
 از ببر و شیر و پلنگ نمی‌ترسید؟
پناهی‌فر: ترس طبیعی است، اما وقتی می‌خواهی کار کنی، باید به ترست غلبه کنی، مخصوصا کار کردن با گربه‌سانان. تقریبا هر روز که در کشوشان را باز می‌کنم، با ترس است.
 ماجرای «کشو» چیست؟
نیکزاد: درهایی که در قفس‌شان وجود دارد و برای جابه‌جاکردن‌شان استفاده می‌کنیم. برای همین می‌ترسم که یک وقت اشتباه باز نکنم!
 ببرها، پلنگ‌ها و شیرها شما را می‌شناسند؟ یا به مراقب‌شان خو می‌گیرند؟ مقصودم این است که اگر با آنها در قفس باشید، حمله هم می‌کنند؟
پناهی‌فر: اگر با شیرها یک مقدار کار کنی، ارتباط برقرار می‌کنند، اما ببر و پلنگ تحت هیچ شرایطی خو نمی‌گیرند.
 گربه‌سانان در روز چقدر غذا می‌خورند؟
شیرها روزی 18 کیلو و پلنگ‌ها بین 5 تا 6 کیلو گوشت می‌خورند.
 از شغل‌تان راضی هستید؟
نیکزاد: خدا را شکر خوب است.
پناهی‌فر: از کودکی عاشق ببرها بودم و حالا که به‌عنوان مراقب گربه‌سانان با ببرها برخورد نزدیک‌تری دارم، بسیار لذت می‌برم. به نظر من ببرها شخصیت مغرور و عجیبی دارند و به جای شیر، ببر باید سلطان جنگل می‌شد.