به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، این کتاب که توسط نشر نگاه معاصر چاپ شده، پیشتر از سوی پژوهشکده امام خمینی(ره) منتشر شده بود.
این اثر دارای 4 بخش است که بخش نخست آن به «مباحث نظری» مربوط می‌شود و به جامعه‌شناسی نمادها و قدرت نمادین پرداخته است. بخش دوم کتاب به بحث «جهان نمادین ایران» اختصاص دارد که به بررسی تاریخچه و ابعاد نمادین ایران باستان و ابعاد جهان نمادین اسلامی- شیعه پرداخته و به آن توجه دارد.
«تجدد و گسست در جهان نمادین ایران» بخش سوم این اثر است که نویسنده در آن تاریخچه و ابعاد ورود تجدد و نقش روشنفکران در همسو‌سازی ایران باستان و تجدد و جهان نمادین رضا شاه پهلوی و جهان نمادین محمدرضا شاه را مورد بررسی قرار می‌دهد. بخش چهارم و پایانی به «شکل‌گیری انقلاب اسلامی» اختصاص دارد که نویسنده نقش روشنفکران در شکل‌گیری جهان نمادین اسلامی - شیعی و نقش روحانیون در شکل‌گیری جهان نمادین اسلامی - شیعی را مورد بررسی قرار داده است.

** زمینه های نظری
همان گونه که پیشتر گفته شد زمینه های نظری کتاب متاثر از بوردیو است. بوردیو به دنبال این مساله است که چگونه قدرت و سلطه در قالب نمادین بازتولید می شود و طبقات مسلط نمادهایشان را با مهارت تحت نفوذ خود دارند و عناصری همچون ارزش، دانایی و سلیقه خود را در جامعه، طبیعی و جهانی نشان می دهند.
بر اساس روش بوردیو، فعالیت عاملان اجتماعی درون میدان های سیاسی یا اجتماعی با تکیه بر سرمایه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین نیازمند اعمال قدرت است. این قدرت از برآیند ساختارهای عینی و خصلت های ذهنی ساخته شده است.
نویسنده کتاب معتقد است یکی از ویژگی‌های میدان سیاسی انقلاب اسلامی ایران وجود کالاهای نمادین و سرمایه‌های افزونی بود که سنت‌گرایان اسلامی با تولید و عرضه آن توانستند کالا‌ها و سرمایه‌های نمادین رژیم پهلوی را به مصادره خود درآورند.
در واقع شکل‌گیری گروه‌های فرودست در میدان سیاسی ایران با اجرایی شدن اصلاحات ارضی، توسعه صنعتی و گسترش شهرنشینی شتاب بیشتری گرفت. احساس تحقیر و تفاوت این گروه‌ها با گروه‌های فرادست در نوع لباس، چهره، مصرف و تنوع وسایل تفریحی به وضوح قابل مشاهده بود. بر اساس این تمایز و فاصله، چهره و زبان امام خمینی جذابیت بیشتری برای گروه‌های فرودست ایجاد می‌کرد و وی نیز بار‌ها در سخنان خود بر تکریم مستضعفان و پابرهنگان صحه می‌گذاشت و آن‌ها را پشتیبان اسلام و انقلاب می‌دانست.

**سازماندهی و درونمایه اثر
نویسنده در این اثر اعتقاد دارد که زمینه های پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حاصل نزاع نمادها است. در واقع مواجهه نمادهای اسلامی که از سوی مخالفان حکومت شاه مورد توجه بود در برابر نمادهای سیستم پهلوی از جمله مدرنیسم و... پیروز شده و این سرآغازی بر پایان حکومت پهلوی و به موازات آن پیروزی انقلاب اسلامی بود.
براساس رهیافت نظری کتاب، نیروهای اجتماعی در راس خود روشنفکران را می پرورانند که دارای قدرت نمادین ـ سیاسی ، اجتماعی و شخصی ـ هستند و به واسطه آن قادرند تا در میدان سیاسی ـ اجتماعی پیرامون خود، نمادساز و گاه جریان ساز باشند.
نویسنده در اثر خود به نقش روشنفکرانی چون «فخرالدین شادمان، بومی‌گرای ایرانی»، «جلال آل‌احمد، سنت‌گرای غرب‌ستیز»، «صمد بهرنگی، ادیب غرب‌ستیز»، «داریوش شایگان، اشراق‌گرای ایرانی»، «احسان نراقی، جامعه‌شناس هویت‌گرا» و «علی شریعتی، روشنفکر نمادساز» در شکل‌گیری جهان نمادین اسلامی - شیعی اشاره دارد، اما نقش پررنگی برای روحانیون قائل است که «با افزایش رویکرد به مذهب طی دهه ۵۰» قدرت آن‌ها نیز فزونی یافت و در این دوره مراکز و آئین‌های مذهبی به همراه کاربست نمادهای شیعی از سوی روحانیان، ویژگی نمادین پیدا کردند و در بسیج سیاسی مردم نقشی برجسته یافتند.
مولف در نتیجه‌گیری، جهان نمادین ایران را ترکیبی از سه الگوی باستان، تشیع و تجدد می‌داند که بدون هر کدام از این عناصر نمی‌توان الگوی موفقی برای آینده ایران در نظر گرفت. به عقیده نویسنده نمادهای رقیب هر لحظه در حال تولید و بازتولیدند. اگر دولت‌ها نسبت به هیات‌های تولیدکننده نماد بی‌اعتنایی کنند، نمادهای جدیدی در حاشیه شکل می‌گیرند و در زمانی غیرقابل تصور، اذهان را به تسخیر در می‌آورند و مشروعیت بر پایه قدرت نمادین ایجاد می‌کنند.

** نقد و بررسی
این کتاب با تحلیل نظریه قدرت نمادین و استفاده آکادمیک از آن در قالب تحلیل انقلاب اسلامی ایران، توانسته است بینش و تحلیل بدیعی از مساله به‌کارگیری نمادهای اسلامی و شیعی و به ویژه واقعه کربلا و امام حسین(ع) در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی ارائه دهد.
هر چند یکی از ویژگی های بارز کتاب تبیین جدید در رویکردهای انقلاب است اما با وجود این، همه عناصر انقلاب اسلامی ایران را نمی توان به امر نمادین فروکاست.

پژوهشم**458**1601**خبرنگار: محمد ستاری**انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.