صاحب‌خبر - جدال برجامی در کنگره و شورای امنیت
محمدرضا ستاری
درحالی که روز پنجشنبه کنگره آمریکا طرحی را جهت سخت‌تر کردن مفاد برجام تحت عنوان تحریم‌ها و سیاست آزادی ایران ارائه کرده است، در همین روز جلسه منع گسترش تسلیحات کشتار جمعی شورای امنیت سازمان ملل متحد، بار دیگر تبدیل به صحنه منازعه میان آمریکا و سایر شرکای برجام بود.
در خصوص موضوع اول یعنی طرح سخت‌تر کردن مفاد برجام در کنگره آمریکا، پیتر روسکام و لیز چنی دو سناتور جمهوری‌خواه، طرحی را ارائه دادند که بر اساس آن، چنانچه ایران این الزامات را نپذیرد، بار دیگر تحریم‌های لغو شده به اجرا گذاشته شود. در این طرح آمده است که ایران باید شرایط بازرسی‌ها از مراکز نظامی خود را در هر کجا و هر زمان برای بازرسان فراهم کرده و همچنین از فعالیت‌های هستهای نظامی و غیر نظامی گذشته و حال خود گزارش بدهد. ممنوعیت در توسعه برنامه موشک‌های بالستیک نیز جزئی دیگر از این طرح است که کاسته شدن از تحریم‌ها را منوط به رعایت این شرایط کرده است.
مانور مجدد نیکی هیلی در شورای امنیت
این اتفاق زمانی رخ داد که در جلسه شورای امنیت، نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد برای چندمین بار در طول یک ماه گذشته بار دیگر مدعی شد، ایران مسئول بی‌ثباتی در مناطق مختلف جهان است. هیلی در این جلسه بار دیگر با حمله به برنامه هستهای ایران، آن را تهدید انگاشته و بر خلاف گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اتحادیه اروپا مدعی شد که ایران قطعنامه‌ای شورای امنیت درباره برنامه هستهای را نقض کرده است. پیش از این نیز در هفته گذشته دونالد ترامپ علی رغم فشارهایی که طی هفته‌های قبل از آن در مسیر توافق هستهای اعمال کرده بود، طرح لغو تحریم‌های ایران را مجدداً تمدید، اما تهدید کرد که اگر شروط چهارگانه‌اش برای اصلاح برجام عملی شود، این آخرین باری خواهد بود که آن را تائید می‌کند.
پاسخ شرکای برجام به نماینده آمریکا
در همین راستا و در پی صحبت‌های نماینده آمریکا در جلسه روز پنجشنبه شورای امنیت، سایر شرکت کنندگان در این جلسه ضمن پاسخگویی به اظهارات نیکی هیلی، بار دیگر حمایت خود را از برجام اعلام داشتند. در این رابطه، نماینده سوئد برجام نمونه‌ای مهم از توان دیپلماسی دانست و هدف برجام را تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هستهای و باعث تقویت ساختار عدم اشاعه عنوان کرد. وی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد که اتحادیه اروپا بر اجرای کامل توافق هستهای پایبند است.
نماینده فرانسه نیز در این نشست با اشاره به اینکه برجام هنوز نگرانی‌های ما را از برنامه موشک‌های بالستیک رفع نکرده است، به نقش کشورش در به ثمر نشستن توافق هستهای اشاره کرد و گفت: برجام سنگ بنای امنیت و ثبات منطقه‌ای و جهانی است و به همین واسطه ما از آن حمایت کرده و خواستار اجرای آن هستیم. از سوی دیگر در حالی که آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل پیش از این طی بیانیه‌ای با حمایت از برجام، هشدار داده بود که موضوعات بی‌ارتباط با برجام باید باید برای حفظ این توافق هستهای، جداگانه حل شود، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در واکنش به اقدامات آمریکا برای سنگ‌اندازی بیشتر در مسیر برجام در جلسه روز پنجشنبه شورای امنیت سازمان ملل، گفت: اکثریت جامعه جهانی برجام را عامل مهمی در تقویت رژیم عدم اشاعه دانسته و تضعیف آن را یک پیام هشدار آمیز برای کره‌شمالی می‌دانند. به طور کلی روسیه معتقد است که به دلیل منافع سیاسی برخی کشورها، نمی‌توان این توافق کم‌نظیر بین‌المللی را لغو کرد.
هدف آمریکا از شروط چهارگانه برجام چیست؟
جلسه شورای امنیت سازمان ملل دومین جلسه‌ای بود که در طول هفته‌های گذشته فارغ از موضوع اصلی به بحث و جدل در مورد برجام منتهی شد. در فاصله میان این دو جلسه، دونالد ترامپ، طی اقدامی برای مدت چهار ماه لغو تحریم‌های ایران را تمدید کرد، اما به شرطی که در برجام بازنگری شود؛ اقدامی که هم از سوی ایران و هم از سوی سایر شرکای برجام رد شده است. ترامپ 22 دی ماه امسال، با ارائه چهار شرط در قبال توافق هستهای، ماندن آمریکا در برجام را منوط به آن کرده و تهدید کرد که این آخرین بار است که برجام را تائید خواهد کرد. چهار شرط کاخ سفید برای ماندن در توافق هستهای عبارتند از:
1- باید از ایران خواسته شود اجازه بازرسی‌های نظامی در همه سایت‌های مورد درخواست بازرسان بین‌المللی را بدهد.
2- اروپا باید ضمانت کند ایران هرگز حتی به تملک سلاح هستهای نزدیک هم نمی‌شود. 3- بر خلاف این توافق هستهای مفاد آن طرح نبایستی تاریخ انقضا داشته باشند. سیاست من این است که تمامی مسیرهای ایران برای دستیابی به بمب، نه برای ده سال بلکه برای همیشه بسته شوند. 4- این طرح باید به صراحت برای اولین بار در قوانین آمریکا ذکر کند که موشک‌های دوربرد و برنامه‌های تسلیحات اتمی، جدانشدنی هستند و ساخت و آزمایش موشک توسط ایران بایستی مشمول تحریم‌های شدید شود.
در این رابطه برخی از تحلیل‌گران معتقدند که جدال آمریکا با برجام، بیش از آنکه با هدف فشار بیشتر بر علیه ایران باشد، به منظور اعمال فشار بر روی اروپا ادامه می‌یابد. آمریکا برای مقابله با ایران سایر اهرم‌ها را در اختیار دارد و تنها قصد دارد که تمام هزینه‌های مربوط به برهم خوردن احتمالی توافق هستهای را بر دوش ایران بیندازد. در این میان واشنگتن در ادامه واگرایی‌های بین‌المللی با اروپا از قبیل اقتصاد جهانی و ناهمسو بودن روندهای بین‌المللی با شعار « اول آمریکا» ترامپ، این توافق را نیز مانند توافق آب و هوایی پاریس اهرمی برای فشار بر کشورهای اروپایی قرار داده است. لذا با این شرایط که آمریکا برای ادامه برجام تعیین کرده است، به نظر می‌رسد که در طول 120 روز آینده همچنان مخاطرات شکست در توافق هستهای افزایش یافته و از این رهگذر علاوه بر فشار بر اروپا، وضعیت مراودات تجارت خارجی ایران نیز به حالت بلاتکلیف باقی بماند. در این میان باتوجه به اعلام صریح مقامات کشورمان مبنی بر خط قرمز بودن برنامه‌های بازدارندگی نظامی و همچنین عدم مذاکره مجدد در مورد برجام، به نظر می‌رسد که در طول چهار ماه گذشته این شکاف عمیق‌تر شود. در همین راستا، حسین موسویان دیپلمات ارشد پیشین کشورمان روز گذشته به خبرگزاری رویترز در مورد شروط چهارگانه آمریکا، می‌گوید: ترامپ تهدید کرده در صورتی که کنگره و اروپا قادر نباشند خواسته‌های او را اجابت کننده، آمریکا یکطرفه از برجام خارجه می‌شود. واقعیت این است که در سازوکار برجام بالاترین استانداردهای در مورد شفافیت برنامه هستهای ایران قید شده است.
از سوی دیگر پس از پایان محدودیت‌های ایران در برجام، ایران تحت بازرسی‌های مربوط به پروتکل الحاقی آژانس قرار خواهد گرفت. در واقع شروطی که ترامپ قرار داده بیشتر به منظور دائمی کردن محدودیت‌های برنامه هستهای ایران و محدود کردن آن به برنامه موشکی است.
در این رابطه باید گفت که برخلاف مخالفت دیگر قدرت‌های جهانی با هرگونه گفت‌وگوی مجدد در مورد برجام و شروطی که در واقع نقض فاحش معاهده NPT است در واقع غنی‌سازی اورانیوم حق مسلم ایران است و همان‌طور که در NPT آمده است نباید در مورد هیچ یک از کشورها برای کسب منفعت از انرژی صلح‌آمیز هستهای تبعیضی قائل شد.∎
نظر شما