خبرگزاری صدا و سیما مرکز کرمانشاه.
در ابتدا بهتر آن دیدیم؛ برای بررسی موضوع با برخی تعاریف اصلی و کلی درباره کلانشهر‌ها آشنا شویم. به این منظور به سراغ مسلم محسنی از کارشناسان و مهندسان شهرسازی رفتیم.
وی در این باره گفت: کلانشهر یا مادرشهر عنوانی است؛ دربارۀ شهر‌های بزرگ و پرجمعیت که معمولاً از یک شهر مرکزی و تعدادی شهر اقماری تشکیل شده است. کلان‌شهر‌ها معمولاً از اهمیت سیاسی، اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی، آموزشی، گردشگری و ورزشی بسیاری برخوردارند و از این نظر، از مراکز مهم اقتصادی و تجاری هر کشوری به حساب می‌آیند.
این کارشناس شهرسازی افزود:، اما در تعریفی بین‌المللی که سازمان ملل متحد آورده، به شهری کلان شهر یا مادرشهر گفته می‌شود که بیش از ۸ میلیون نفر جمعیت داشته باشد. با این حساب در ایران به غیر از یک کلانشهر نداریم و آن هم پایتخت ایران، تهران است.
این کارشناس و مهندس شهرسازی اعتقاد دارد؛ همان‌طوری که مفهوم شهر در کشور‌های مختلف متفاوت است، تقسیم‌بندی شهر‌ها هم در کشور‌های گوناگون بر اساس میزان فعالیت‌ها، میزان جمعیت‌پذیری و میزان حوزۀ نفوذ شهر، با یکدیگر تفاوت دارد، به طوری که در کشور ما ایران، اصطلاح کلان‌شهر معادل مادرشهر یا (Metropolis) متروپولیس است و به شهر‌هایی گفته می‌شود که حداقل یک میلیون نفر جمعیت داشته، واجد مرکزیتی اقتصادی و سیاسی بوده و در مقیاس ناحیه‌ای یا ملی از موقعیتی مرکزی برخوردار باشند.
محسنی گفت: در سال ۱۳۸۷ تعریف کلان‌شهر در ایران، در شورای عالی شهرسازی و معماری اصلاح شد و طبق آن، شهر‌هایی با جمعیت بیش از ۵۰۰ هزار نفر هم کلان‌شهر محسوب شدند، اما به علت نداشتن تعریفی حقوقی و یکسان از کلان‌شهر در کشور، امروزه فقط شهر‌های دارای بیش از یک میلیون نفر جمعیت می‌توانند از مزایای قانون مالیات بر ارزش افزوده (امتیازی برای کلانشهر‌ها که در ادامه این گزارش خواهید خواند.) بهرۀ بیشتری ببرند.
وی افزود: همچنین با تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری، شهر‌هایی با جمعیت زیر یک میلیون نفر هم می‌توانند به‌صورت قانونی و رسمی کلان‌شهر شوند، اما نمی‌توانند از قانون مالیات بر ارزش افزوده بهره‌ای بیشتری ببرند.
هم اکنون شهر‌های تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، تبریز و قم را که جمعیتشان یک میلیون نفر و بیشتر است در ایران کلانشهر رسمی می‌نامند و شهر‌های کرمانشاه، ارومیه، رشت، اراک، کرمان، همدان و زاهدان را هم که جمعیتشان کمتر از یک میلیون نفر و بیشتر از ۵۰۰ هزار نفر است، به عنوان کلانشهر غیر رسمی می‌شناسند.
در اینجا یادآوری این نکته الزامی است؛ کلان شهر‌ها در جامعه ما به علت رشد نامتوازن و عدم تحقق همزمان شهرنشینی و صنعتی شدن، با مشکلاتی متعدد روبه رو هستند. متاسفانه شهر‌های ما داری تقسیم بندی قانونی نیستند تا دقیقا مشخص شود؛ کلان شهر و یا تعریف دقیق شهر بزرگ، شهر متوسط و شهر کوچک چیست؟
برای مثال کلان شهر‌ها در کشور‌های دیگر جایگاهی حقوقی دارند. مانند کلانشهرهایی، چون استانبول در ترکیه و توکیو در ژاپن که با داشتن جایگاهی کاملا حقوقی، از مشخصاتی متمایز از سایر شهر‌های کشورشان شامل مدیریت شهری و شهرداری نیز برخوردارند، چیزی که در ایران هم برای تهران چند میلیونی و هم برای شهر‌های ۵ هزار نفری تنها یک قانون یکسان داریم و عملا مزایایی ویژه برای شهرداری کلانشهر‌ها درنظر نمی‌گیریم...؟!
محسنی افزود: برای مثال، یکی از معدود امتیازات درنظر گرفته شده برای تهران به عنوان یک کلانشهر در ایران، قرار دادن دبیرخانه مرکزی کمیسیون ماده ۵ است که این کمیسیون در استانداری همه استان‌ها تشکیل می‌شود، حال آن که در کشور‌های دیگر، قوانینی خاص کلانشهر‌ها دارند و برای آن‌ها تمایز‌ها و تفاوت‌هایی مدیریتی قائل هستند، ضمن آن که با اختصاص اعتبارات مالی ویژه، به آن‌ها در زمینه‌های عمرانی و حمل و نقل کمک می‌کنند.
وی تصریح کرد؛ در قوانین کشور ما تنها جایی که کلان شهر‌ها را از نظر اعتبار و بودجه نسبت به سایر شهر‌ها متمایز می‌کند، قانون مالیات بر ارزش افزوده است و دیگر هیچ حقوقی ویژه برای کلان شهر‌ها درنظر گرفته نشده است، حال آن که اگر کلان شهر‌ها خواستار بهره گیری از مزایای دیگر و عوارض ملی باشند باید از مجلس شورای اسلامی بخواهند؛ قوانین مربوط به کلانشهر‌ها را تصویب کند.
ازسویی دیگر، این که بعضی شهر‌ها با جمعیت کمتر و فقط با یک مصوبه دولت در مقایسه با بعضی شهر‌ها که جمعیتی بیشتر دارند، به کلانشهر تبدیل می‌شوند، امری کاملا روانی و تبلیغی است و مدیران آن شهر‌ها فکر می‌کنند؛ افزودن کلمه کلانشهر بر نام شهرشان، بر ابهت و ویژه بودن آن می‌افزاید.
این کارشناس و مهندس شهرسازی در پایان گفت: مطمئنا اهمیت کلان شهر بودن زمانی معنا پیدا می‌کند که شورای عالی شهرسازی و معماری ایران بیاید، در درجه اول با توجه به ویژگی جمعیتی، در درجه دوم با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و در درجه سوم با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و کالبدی، تعریفی جدید از شهر‌های کشور ارائه کند.
معاون امور عمرانی استانداری کرمانشاه هم در این باره گفت: کلانشهر بودن نه دادنی و نه گرفتنی است؟! این که گفته می‌شود؛ کرمانشاه کلانشهری بوده که هم اکنون دیگر نیست، از اساس غلط است، ولی از آن رو که تعاریف متعددی برای کلانشهر وجود دارد، قابل بررسی بوده و هست.

مجتبی نیک کردار اظهار داشت: به عنوان مثال در سال ۱۳۸۷ هیئت دولت تصویب کرد؛ شهر‌های بالای ۵۰۰ هزار نفر کلانشهر بشوند که بنا بر این تعریف شهر کرمانشاه که براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ جمعیتی بالغ بر ۹۴۶ هزار و ۶۵۱ نفر دارد، کلانشهر محسوب می‌شود.
وی افزود: همچنین طبق قانونی به نام قانون مالیات بر ارزش افزوده، مصوب اوایل سال ۱۳۸۰، قرار شد، از محل این شیوه مالیات، دولت برای همه شهرداری‌ها سهمی درنظر بگیرد، که این سهم برای مجموع ۹ کلانشهر فعلی ایران به صورت ویژه و در حدود ۲۰ درصد، یعنی سهم هر کلانشهر ۲ و ۲۲ صدم درصد تعیین شد.
نیک کردار گفت: آن زمان که سهم هر کلانشهر از مالیات بر ارزش افزوده رقمی معادل ۲ و ۲۲ صدم درصد بود، مدیران شهرستان و استان کرمانشاه تلاشی چند برابر کردند تا شهر کرمانشاه در ردیف کلانشهر‌های ایران قرار بگیرد، اما دولت سهم شهر کرمانشاه را مطابق با سهم ۲ و ۲۲ صدم درصدی کلانشهر‌ها پرداخت نکرد بلکه سهم عادی شهرداری‌های سایر شهر‌ها را برای آن درنظر گرفت تا مشخص شود ازنظر دولت، کرمانشاه هنوز کلانشهر نیست چرا که تعریف کلانشهر برای دولت شهری با یک و بیش از یک میلیون نفر جمعیت است نه کرمانشاهی که حدود ۵۰ هزار نفر کمتر از یک میلیون نفر جمعیت دارد...؟!
معاون امور عمرانی استانداری کرمانشاه سپس با اشاره به این که به تازگی هم دولت در مصوبه‌ای سهم ۹ کلانشهر را از مالیات بر ارزش افزوده تا ۱۲ درصد یعنی برای هر کلانشهر رقمی معادل یک و ۳۳ صدم درصد کاهش داده گفت: بر این اساس دیگر تفاوتی نمی‌کند؛ تلاش کنیم حتما شهر کرمانشاه در لیست کلانشهر‌ها باشد...؟!
وی، از میزان بالای سهم هر کلانشهر از مالیات بر ارزش افزوده به عنوان مشوقی خوب برای تلاش در جهت گنجاندن نام کرمانشاه به عنوان کلانشهر نام برد و افزود: مسلما با کم شدن رقم اختصاصی از مالیات بر ارزش افزوده به کلانشهر‌ها دیگر اهمیتی ندارد؛ کرمانشاه جزء کلانشهر‌ها باشد چرا که از محل مالیات بر ارزش افزوده سهم هر شهرداری به صورت روتین اختصاص می‌یابد ضمن آن که پس از کاسته شدن از سهم ۲۰ درصدی کلانشهر‌ها به ۱۲ درصد، درصورت اضافه شدن کرمانشاه به عنوان دهمین کلانشهر کشور، سهم هر یک از آن‌ها یک و ۲ دهم درصد خواهد شد که به هیچ وجه ارزش ندارد تا تلاش شود حتما کرمانشاه کلانشهر باشد...؟!
مجتبی نیک کردار معتقد است؛ کلانشهر بودن به غیر از دریافت همان اندک سهم از مالیات بر ارزش افزوده هیچگونه مزایایی ندارد و هرگونه بودجه و یا نگاه ویژه‌ای به کلانشهر منتفی است...؟!
نیک کردار با اشاره به این که البته هم اکنون شهرداران ۹ کلانشهر ایران در جلسات خود، شهردار کرمانشاه را هم به عنوان عضوی غیر رسمی راه می‌دهند گفت: این حضور صرفا به خاطر جمعیت نزدیک به یک میلیون نفری شهر کرمانشاه است ولاغیر.
وی بر این باور است که هرچند جمعیت یک میلیون و بیشتر نباید تنها ملاک برای کلانشهر دانستن یک شهر باشد تصریح کرد؛ در واقع از نظر دانش شهرسازی شهری کلانشهر است که به عنوان مرکزیت یک منطقه شناخته بشود؛ بنابراین طبق این تعریف و باتوجه به قدمت بالای شهر کرمانشاه که از قدیم الایام مرکزیت غرب کشور را در اختیار داشته می‌توان آن را کلانشهر نامید. از سویی و بنا به تعریفی دیگر، شهری که روزانه با اطراف خود تا حدود چندین کیلومتر ارتباط کاری داشته باشد کلانشهر است و باز هم طبق این تعریف، می‌توان کرمانشاه را کلانشهر خواند چرا که در طول روز و در جهات مختلف جغرافیایی با اطراف و حومه خود در ارتباط است مانند ارتباط روزانه اش با مناطق و شهرهایی، چون ماهیدشت و بیستون و نظایر آن‌ها تا شعاع ۲۵ کیلومتری.
مجتبی نیک کردار با اشاره به این تعاریف و مشخصات تصریح کرد؛ داشتن همه این ویژگی‌ها نشانه‌های یک کلانشهر است، دقیقا به مانند تهران که دایره فعالیت و ارتباط روزانه اش تا شهرهایی، چون کرج، ورامین، گرمسار و از آن قبیل می‌رسد.
معاون امور عمرانی استانداری کرمانشاه پس از آن با جمع بندی تعاریف گوناگون، کرمانشاه را کلانشهری ذاتی برشمرد که طبق اصول شهرسازی، شایستگی کلانشهر بودن را داراست هرچند؛ براساس قانونی که ملاکش جمعیت یک میلیون نفر و بالاتر است، نام این شهر با تفاوتی حدودا ۵۳ هزار و ۳۴۹ نفری، از قرار گرفتن در فهرست کلانشهر‌های کشور بازمانده است...؟!
مجتبی نیک کردار سپس با اعلام اینکه عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور در سفر سال ۱۳۹۵ خود به استان کرمانشاه و به هنگام کلنگ زنی عملیات فاز ۲ تونل مترو در میدان آزادی به صراحت گفته بود؛ حتی اگر کرمانشاه ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر هم کم داشته باشد، آن را به عنوان کلانشهر خواهد شناخت افزود: امروز و بر طبق قول وزیر کشور، می‌توان شهر کرمانشاه را که تفاوت جمعیتی کمتر از ۵۰ هزار نفر دارد به عنوان کلانشهر معرفی کرد...؟!
نیک کردار همچنان بر موضع خود پافشاری دارد و می‌گوید؛ قبول ندارم کرمانشاه کلانشهر نیست چرا که طبق قوانین و تعاریف شهرسازی و همچنین طبق مصوبه سال ۱۳۸۷ هیئت دولت مبنی بر کلانشهر دانستن شهر‌های با جمعیت ۵۰۰ هزار نفر و به بالا، شهر کرمانشاه هم اکنون کلانشهر است هر چند طبق شیوه جدید، آن را کلانشهر نمی‌دانند.
و، اما فرماندار کرمانشاه هم به طور کلی کلانشهر بودن کرمانشاه را رد کرد و گفت: این که در چند ماه اخیر بحث حذف کرمانشاه از لیست کلانشهر‌ها مطرح شده فقط ناشی از پاسخ دفتر شهری استانداری به استعلام مرکز نوسازی اداری استانداری بوده و غیراز آن هم نبوده است...؟!

فضل الله رنجبر گفت: بر اساس همین پاسخ به استعلام بود؛ شایعه‌ای به این مضمون به راه افتاد که نامه‌ای از سوی وزارت کشور درباره خروج کرمانشاه از لیست کلانشهر‌ها به استانداری ابلاغ شده، حال آن که به هیچ وجه آن گونه نبوده و هرگز نامه‌ای به این مضمون به

دست مدیران ارشد اجرایی استان نرسیده و صحت ندارد...؟!

رنجبر با اشاره به یک میلیون نفر و بیشتر به عنوان ملاک پذیرش یک شهر به عنوان کلانشهر گفت: طبق این ملاک کرمانشاه کلانشهر نبوده و نیست...؟!
وی در ادامه به همان سفر سال ۱۳۹۵ وزیر کشور به کرمانشاه اشاره و با روایتی شاید متفاوت نسبت به روایت مجتبی نیک کردار معاون امور عمرانی استانداری کرمانشاه از آن سفر، تصریح کرد؛ آن روز وزیر کشور در پاسخ به درخواست شهردار کرمانشاه برای شناسایی این شهر به عنوان کلانشهر گفته بود؛ پی گیری می‌کنیم کرمانشاه در لیست کلانشهر‌ها قرار بگیرد؟! حال آن که از آن روز به بعد هیچ نامه و یا دستوری دراین خصوص به استانداری کرمانشاه ابلاغ نشده است؛ و سخن پایانی....
حال سئوال اینجاست؛ با همه این تفاسیر و دانستن تعاریف و ویژگی‌های یک کلانشهر، یعنی همان تعاریفی که در ایران متداول است، آیا سزاوار نبود و نیست؛ نام شهری به قدمت کرمانشاه که زخم‌هایی بزرگ از دوران ساسانیان تا ۸ سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بر تن دارد، به عنوان دهمین کلانشهر ایران ثبت شود...؟!
قضاوت با خود شما مردم...

نگارنده: محمدامید باباخاصی