پژوهش خبری صدا وسیما: بحران هسته‌اي شبه جزيره کره و تنش‌هاي مستمر بين دو کره و تسري دامنه اين بحران به شرق آسيا محصول سياست‌هاي جنگ طلبانه و زياده خواهي آمريکا است. کره شمالي در برهه هاي زماني متفاوت از زمان جنگ کره در دهه 1950 ميلادي تا به امروز بر نياز خود به بازدارندگي هسته‌اي در برابر تهديد امريکا به استفاده از سلاح هسته‌اي عليه کره شمالي اصرار و پا فشاري کرده است. بحران هسته‌اي در شبه جزيره کره بيش از 5 دهه است که بر اين منطقه سايه افکنده و علي­رغم اقدامات گسترده مقامات دو کره، کشورهاي اين منطقه، سازمان‌هاي بين‌المللي از جمله سازمان آژانس بين‌المللي هسته‌اي؛ نه تنها اين بحران فروکش نکرده بلکه هر روز دامنه اين بحران شعله ورتر ‌شده است. با ارزيابي قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي و همچنين انديشکده­ هاي راهبردي بين المللي، اگر جنگي در اين منطقه اتفاق بي­افتد هزينه­ هاي سرسام آور اقتصادي و تلفات عظيم انساني بر کشورهاي اين منطقه تحميل خواهد شد. بر اين اساس از کشورهاي منطقه گرفته تا اتحاديه اروپا و سازمان ملل متحد از آمريکا و کره شمالي خواستند تا از طريق گفتگو بحران شرق آسيا را کاهش دهند. عليرغم اقدامات تحريک آميز و تنش زاي آمريکا، رهبر کره شمالي پيشنهاد مذاکره کره جنوبي را پذيرفت. به باور محافل سياسي و رسانه‌هاي جهان انتشار اين خبر بارقه‌اي از اميد براي کاهش تنش در منطقه شرق آسيا ايجاد کرده است. در اين گزارش ضمن نگاه اجمالي به آخرين تحولات بحران منطقه شرق آسيا، آغاز مذاکرات بين کره شمالي و کره جنوبي مورد بررسي قرار گرفته و به اين سوال پاسخ خواهد داد که آيا پذيرش مذاکره از سوي مقام هاي دو کره، سايه جنگ را از منطقه دور خواهد کرد؟ آيا اين مذاکرات آغازي بر اتحاد کره شمالي و کره جنوبي خواهد بود؟ 

چرا کره شمالي به دنبال توليد سلاح هسته اي مي باشد؟

کره شمالي تاکنون 6 آزمايش هسته اي انجام داده که اولين آزمايش هسته‌اي حدود 11 سال پيش صورت گرفت. آزمايش‌هاي هسته‌اي کره شمالي به ترتيب در اکتبر 2006، مه 2009، فوريه 2013، ژوئن 2016، سپتامبر2016 و سپتامبر 2017 انجام شد. آخرين آزمايش هسته‌اي کره شمالي بمب هيدروژني بود که شهريور ماه جاري انجام شد که البته نگراني کشورهاي غربي و شرق آسيا را در پي داشت. اين آزمايش در حالي انجام شد که چند روز قبل از ان نيز کره شمالي يک موشک بالستيک ميان برد را ازمايش کرد و اين موشک براي اولين بار از فراز ژاپن عبور کرد.

 با انعکاس خبر آخرين آزمايش هسته‌اي کره شمالي خبر قريب الوقوع حمله نظامي به کره شمالي و شعله ور شدن آتش جنگ در اين منطقه در محافل سياسي و رسانه‌اي دنيا شنيده شد. با لشکرکشي نيروهاي غربي و مانور نظامي در اين منطقه اين گمانه زني‌ها افزايش يافت.

در 3 سپتامبر 2017 ترامپ رئيس جمهور آمريکا در واکنش به اين ازمايش کره شمالي گفت: "کره شمالي يک ازمايش هسته‌اي بزرگ را به انجام رساند. گفتار و کردار آنها در قبال آمريکا همچنان خصمانه و خطرناک است.[1]"

اما مقامات کره شمالي معتقد هستند که هدف از برنامه توسعه سلاح‌هاي هسته‌اي اين کشور و آزمايش‌هاي نظامي دفاع از حاکميت و قلمرو جغرافيايي خود در برابر دشمنان اين کشور انجام مي شود. يک مقام کره شمالي بعد از حمله موشکي آمريکا به سوريه اظهار داشت که "حمله موشکي امريکا به سوريه يک ميليون بار ديگر ثابت کرد که اين کشور در پيگيري برنامه نظامي هسته‌اي خود محق بوده است. تنها قدرت نظامي خودمان است که ما را از تجاوز امپرياليست ها در امان نگه مي‌دارد. همچنين این کشور تاکید کرده که اگر قدرت بازدارندگی تسلیحاتی هسته ای خود را تقویت نمی ­کرد، اکنون ممکن بود آمریکا جسارت کافی برای حمله به پیونگ یانگ را پیدا می کرد.[2]

تحريم‌هاي اقتصادي عليه کره شمالي افزايش مي‌يابد

عليرغم تهديدهاي مقامات امريکايي مبني بر احتمال حمله پيش دستانه نظامي عليه کره شمالي به نظر مي‌رسد تبعات سياسي- اقتصادي و انساني حمله نظامي، اقدامات واشنگتن را از سطح قدرت سخت به قدرت نرم تنزل داد. قدرت نمايي آمريکا تنها معطوف به اظهارت مقامات سياسي نبود. واشنگتن با تلاش زياد سعي کرد تا اجماع قدرتهاي ديگر جهان عليه کره شمالي صورت گيرد. به ادعاهاي مقامات آمريکايي براي تنبيه پيونگ يانگ بايد فشارهاي اقتصادي عليه اين کشور را تشديد نمود. از اين رو واشنگتن پيش نويس تحريم هاي تازه عليه کره شمالي را به شوراي امنيت ارائه کرد که در نهايت 20 شهريور 1396 به تصويب رسيد. براساس اين قطعنامه واردات نفتي کره شمالي محدودتر شده و صادرات پارچه از کره شمالي به ديگر کشورها ممنوع شد.[3]

علاوه بر تحريم شهريور 96 آخرين تحريم عليه کره شمالي در سال 2017 نيز به تصويب رسيد. شوراي امنيت سازمان ملل متحد با ميدان‌داري امريکا، اول دي 96 قطعنامه اي عليه کره شمالي به تصويب رساند که تحريم‌هاي جديدي را عليه اين کشور وضع شد. مطابق اين قطعنامه صادرات حدود 90 درصد از محصولات نفتي پالايش شده به کره شمالي ممنوع مي‌شود و بدين ترتيب ميزان صادرات اين محصولات به 500 هزار بشکه در سال کاهش خواهد يافت.^[4]

بر اساس اين تحريم‌ها کره شمالي اجازه دارد در سال تنها 4 ميليون بشکه نفت خام وارد کند. از سوي ديگر کارگران کره شمالي که در کشورهاي ديگر مشغول به کار هستند بايد ظرف 24 ماه به کشورشان بازگردند. که البته اين موضوع نيز درآمد ارزي اين کشور را محدودتر خواهد کرد.^[5] اين قطعنامه دهمين قطعنامه اي است که به بهانه برنامه‌هاي موشکي و هسته‌اي کره شمالي عليه اين کشور وضع مي‌شود.

وزارت امور خارجه کره شمالي نيز در واکنش به تصويب اين قطعنامه طي بيانيه اي اعلام کرد" آمریکا از نیروی هسته‌ای ما وحشت زده شده است و به سوی اعمال تحریم ها و فشارهای بیشتر علیه کشور ما گام برمی دارد. قطعنامه جدید شورای امنیت معادل یک محاصره کامل اقتصادی علیه کره شمالی است. ما قطعنامه جدید تحریم ها را که توسط آمریکا و متحدانش تنظیم شده، نقض جدی حاکمیت جمهوری مان و یک اقدام جنگی می دانیم که صلح و ثبات در شبه جزیره کره را نقض می کند. این بیانیه افزود: تسلیحات هسته‌ای کره شمالی یک عامل بازدارنده دفاعی است که هیچ مغایرتی با قوانین بین المللی ندارد. ما قدرت هسته‌ای دفاعی خود را همچنان تقویت خواهیم کرد تا تهدیدات اتمی آمریکا را به طور اساسی ریشه کن کنیم[6].

فروش تسليحات نظامي آمريکا در تقابل با صلح

دونالد ترامپ در آبان 96 يک سفر دو هفته‌اي به کشورهاي شرق آسيا داشت. وي در اين سفر از پنج کشور ژاپن، کره جنوبي، ويتنام و فيليپين ديدار کرده و با مقامات اين کشورها مذاکرات طولاني داشته است. همزمان با سفر ترامپ به منطقه شرق آسيا يکسري اقدامات نظامي مانند، مانور نظامي و حضور سه ناو هواپيمابر آمريکا در منطقه انجام شد. اين سفر بيشتر يک سفر تجاري و بازاریابی برای صنایع تسلیحاتی آمریکا و فروش هر چه بیشتر جنگ‌افزار بود. قراردادهاي نظامي زيادي با ژاپن و کره جنوبي منعقد شد. احداث يک پايگاه جديد نظامي در "اوکيناواي" ژاپن جزء توافقات مهم اين سفر ترامپ به منطقه بوده است.^[7]

مقامات واشنگتن بر اين باورند که فروش تسليحات نظامي براي ايجاد صلح در منطقه ضروريست. اما سايت تحقيقاتي گلوبال ريسرچ در اين باره نوشته است که :دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا اصولا هیچ توجهی به برقراری صلح و امنیت در قاره آسیا ندارد و همواره با سياست دشمن هراسي به دنبال جذب بازارهاي بيشتر براي تسليحات نظامي
مي­باشد. ترامپ در کره‌جنوبی یک بار دیگر کره‌شمالی و رهبرش را تهدید کرد. بدیهی است تهدید کره‌شمالی و رهبر این کشور، به برقراری صلح در شبه جزیر کره، کمک نمی‌کند. بیش از هشتاد درصد مردم کره‌جنوبی، خواستار صلح با کره‌شمالی هستند. اما ترامپ به دنبال فروش میلیاردها دلار سلاح جدید به سئول است. وي به دنبال خارج کردن اقتصاد آمریکا از بحران و افزایش تولید ناخالص داخلی از راه فروش تسلیحات است؛ حتی اگر این کار به بهای نابودی کشور یا کشورهایی منجر شود. [8]

آمريکا عامل اصلي تنش ها در شرق آسيا 

بحران چند دهه کره شمالي در ماه هاي اخير وارد مرحله بسيار خطرناکي شده اما به اعتقاد برخي از کارشناسان حوزه شرق آسيا، امريکا به عنوان عامل اصلي تنش و بحران در اين منطقه است. اگرچه ظاهرا عامل افزايش منازعه در شرق آسيا کره شمالي قلمداد مي شود ليکن کره شمالي جهت مقابله با تهديدات خارجي در صدد افزايش توانمندي موشکي و هسته‌اي است. استدلال کره شمالي از دستيابي به اين توانمندي نظامي، داشتن قدرت معتبر بازدارنده در مقابل امريکا به عنوان تهديد اصلي قلمرو جغرافيايي خود مي باشد. يکي از مقام هاي کره شمالي گفته است: "در حمله موشکي امريکا به سوريه، اگر اين کشور سلاح هسته­اي داشت امريکا به اين کشور حمله نمي کرد." بعد از روي کار آمدن ترامپ، سياست خارجي امريکا، استفاده از رويکرد سخت افزاري و قدرت سخت براي پيشبرد اهداف سياست خارجي در شبه جزيره کره است. بطوري که ما شاهد بوديم که در مقابل هر کنش موشکي و هسته‌اي کره شمالي، دولت امريکا بلافاصله اقدام به افزايش حضور نظامي در اطراف شبه جزيره کره کرده است.[9]"

آغاز مذاکرات کره شمالي و کره جنوبي

اظهارات اخير مقام‌هاي دو کشور کره بارقه‌اي از اميد براي تنش زدايي ميان سئول و پيونگ يانگ ايجاد کرده است. رهبر کره شمالي روز يکشنبه (17دي96) در طي سخناني براي مردم اين کشور گفت: شرايط بايد در راستاي عادي سازي روابط با کره جنوبي شکل داده شود. کيم جونگ اون افزود: کره شمالي بايد سياستي را دنبال کند که منجر به گشايش در اتحاد کامل دو کره شود. نبايد به تنش هاي گذشته دامن زده شود و مناسبات دو کره بايد بهبود يابد.[10] اين اظهارات رهبر کره شمالي با استقبال زياد مقام هاي کره جنوبي مواجه شد. در ادامه سياست تنش زدايي پيونگ يانگ، وزارت اتحاد کره جنوبي اعلام کرد که کره شمالي يک هيئت برابري مذاکرات با مقامات کره جنوبي درباره شرکت پيونگ يانگ در بازي هاي المپيک زمستاني که قرار است ماه آينده در کره جنوبي برگزار شود، انتخاب کرد[11] و نخستین مذاکرات رسمی بین دو کره پس از دو سال صبح روز سه‌شنبه 19دي، در "خانه صلح" در روستای "پانمونجوم" از سوي رئیس هیئت کره ‌شمالی، ری سون گون' رییس کمیته وحدت صلح آمیز آغاز شد که شامل پیشنهاداتی هم بود. مقام‌های عالی رتبه کره‌شمالی و جنوبی برای اولین بار پس از دو سال و درحالی که تنش‌های بین‌المللی بر سر برنامه‌های اتمی و موشکی پیونگ یانگ بالا گرفته در حال دیدار هستند.

سئول از این دیدار استثنایی با مقامات کره‌شمالی، استفاده کرده و مساله از سرگیری دیدار خانواده‌های جدا شده در اثر جنگ (۱۹۵۰-۱۹۵۳) را مطرح کرد. در حالی که پیونگ‌یانگ خواهان اختصاص بخش اعظم این مذاکرات به پرونده اتحاد شبه جزیره کره است.

کارشناسان حوزه شرق آسيا معتقدند عليرغم مخالفت و سنگ اندازي آمريکا، مقامات دو کشور تصميم جدي بر آغاز مذاکرات صلح گرفتند. کره جنوبي و ژاپن تحت فشارهاي امريکا در مقابل کره شمالي قرار دارند در حالي که خواستار مذاکره و گفتگو هستند. يکي از شعارهاي رئيس جمهور کره جنوبي مذاکره با کره شمالي است که نشان دهنده عدم همراهي سئول با امريکاست. نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد که بيش از 70 درصد مردم کره جنوبي خواهان تعامل با کره شمالي هستند. [12] به اعتقاد اين کارشناسان اين اقدام مقدمه اي براي کاهش تنش بوده و سايه جنگ را از منطقه دور خواهد کرد. البته رايزني هاي پکن در اقناع پيونگ يانگ نيز تاثير زيادي داشته است. اما اين اقدامات منجر به اتحاد دو کره نخواهد شد. رويکرد کشورهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در ظاهر با اتحاد دو کره موافق هستند اما سياست هاي اعمالي آنها باعث کارشکني در اين امر شده است. چين از برگ برنده و تهديد کره شمالي براي اخذ امتياز از کره شمالي و ژاپن استفاده مي‌کند. امريکا نيز به بهانه تهديدات کره شمالي عليه متحدان خود در شرق آسيا مديريت و کنترل چين و مهار روسيه را در دستور کار قرار داده است. به عبارتي شبه جزيره کره محل رقابت و تقابل چين و آمريکا خواهد بود و دو قدرت سعي مي کنند با کارت کره شمالي استرات‍ژي خود را به پيش ببرند. بايد منتظر باشيم تا ببينيم که چين و ژاپن از اين دو گزينه کدام را انتخاب خواهند کرد؟ تن دادن به تداوم بحران و تنش در منطقه، ورود به رقابت تسليحاتي و فرار سرمايه ها يا پذيرفتن اتحاد دو کره! 

پژوهش خبری // پژوهشگر: رحیم خجسته

 ----------------------------------------------------

[1] ـ  خبرگزاري مهر، 13 شهريور 96

[2] - ايرنا، 21/1/96

[3] ـ پارس تودي ، 21 شهريور96

[4] ـ خبرگزاري مهر ، اول دي 96

[5] ـ سايت يورونيوز، 3/10/96

[6] - تسنيم، 3/10/96

[7]-  محمدجواد اميدوارنيا – نشست تخصصي« اهداف و دستاوردهاي سفر ترامپ به شرق اسيا» ابان 96. ارشيو اداره پژوهش‌هاي خبري معاونت سياسي صداوسيما

[8] - باشگاه خبرنگاران جوان، 24/8/96

[9] ـ سيدرضاميرطاهر- نشست تخصصي « بحران جزيره کره ، روندها وپيامدها»- ابان96- ارشيو اداره پژوهش‌هاي خبري معاونت سياسي صداوسيما

[10] ـ باشگاه خبرنگاران جوان ،17/10/96

[11] ـ خبرگزاري تسنيم،17/10/96

[12] ـ قرقاني- نشست تخصصي، ابان 96-  ارشيو اداره پژوهش‌هاي خبري معاونت سياسي صداوسيما