نیمه آذرماه یک گروه کوهنوردی استان خراسان رضوی، برنامه صعود به یکی از سخت ترین قله‌های کشور در استان لرستان را می ریزد. این گروه ۱۴ نفره روز ۱۶ آذر پس از فتح قله «کل جنو» در رشته کوه اشترانکوه استان لرستان، در مسیر بازگشت گرفتار ریزش بهمن می شوند. در این حادثه دلخراش، ۸ کوهنورد و یک راهنمای محلی جان خود را از دست دادند.
ورزش کوهنوردی به دلیل اینکه در طبیعت انجام می شود و بسیاری از عناصر محیطی آن تحت کنترل ورزشکار نیست، توجه بیشتر کوهنوردان به مسائل ایمنی را می طلبد.
قضاوت نکنیم
حادثه تاسف بار برای گروه کوهنوردان مشهدی، دل جامعه ورزشی کشور را به درد آورد. این واقعه، برخی از کوهنوردان سرشناس کشورمان را از ما گرفت و خانواده‌هایی را عزادار کرد. ناصر کدخدایی، عضو هیات کوهنوردی استان لرستان در این مورد به گزارشگر روزنامه اطلاعات می گوید: برخورد با کوه و قضاوت کوهنوردان سخت است و هیچ گاه نباید در این مقوله وارد قضاوت شد. جنگیدن با کوه با همه تجربه و تکنولوژی که هم اکنون در اختیار کوهنوردان بزرگ و مشهور جهان است کار دشواری است و هر از گاه می شنویم که فلان تیم شهیر از فلان کشور جهان که صاحب نام در این رشته است و از تجهیزات لازم هم برخورداست، در مقابله با پیشامدهای پیش بینی نشده، دچار مشکل می شوند و در سعود به قله‌ای نه چندان معروف با دادن صدمات جانی و مالی مجبور به عقب نشینی می شوند و بعضی مواقع هم جانشان را از دست می دهند. از این رو، نمی توان فردی را در چنین مواردی مقصر دانست و در مورد علت‌های آن قضاوت کرد.
وی با اشاره به وقایع پیش بینی نشده در کوهستان می افزاید: عوامل متعددی در بروز حوادث در کوه دخالت دارند و امکان وقوع اتفاقات پیش بینی نشده در ورزش کوهنوردی بسیار بیشتر از ورزش‌های دیگر است. برای همین قبل از اقدام به کوهنوردی، مواردی را حتما باید مورد توجه قرار داد. کدخدایی اطلاع از شرایط جوی منطقه و اطلاع از وضعیت نقاط بهمن خیز را از آن جمله برمی‌شمارد و می گوید: باید حتما اطلاعات دقیق و کامل از وضعیت جوی و شرایط منطقه به دست می آمد و بعد برای صعود برنامه ریزی می شد. گذرگاه‌های
بهمن خیز و خطرناک را حتما باید قبل از صعود بشناسیم. این کار وظیفه سرپرست گروه است که همه مسیرها و موانع را از قبل شناسایی کرده باشد یا اگر نمی داند حتما از راهنماهای محلی اطلاعات لازم را به دست بیاورد و از چند روز قبل این اطلاعات را داشته باشد.
مسیرهای تابستانی و زمستانی
صعود در زمستان دشوارتر و پرخطرتر است، برای همین هم، مسیرهای صعود به قله، در زمستان با تابستان متفاوت است. عضو هیات کوهنوردی استان لرستان با اشاره به این موضوع می گوید: در منطقه اشترانکوه، مسیرهای تابستانی و زمستانی جداست و صعود به قله‌ها باید بر اساس این مسیرها مشخص و برنامه ریزی شده باشد. اما متاسفانه گروه کوهنوردان مشهدی در مسیر برگشت دچار کولاک می شوند و مسیر را گم می کنند. در واقع این گروه، کولاک را پیش بینی نکرده بود و از آنجایی که مسیر را گم کرده بودند، در مسیر قرار گرفتند که بهمن خیز بود. وی تاکید می کند: برای جلوگیری از این گونه حوادث، لازم است گذرگاه‌ها و معابر صعود زمستانی را به دقت بشناسیم.
محدودیت زمان، عامل برخی حوادث
بسیاری از کوهنوردان برای اینکه به محل مورد نظر خود برای صعود برسند، لازم است مسیر طولانی را از استانی دیگر و حتی در موارد حرفه ای تر، از کشوری به کشور دیگر بپیمایند. آنها وقت و هزینه زیادی برای رسیدن به پای قله مورد نظر می کنند. به گفته کدخدایی، مسئله خیلی مهمی که در مورد گروه‌های کوهنوردی وجود دارد و خود، عاملی غیرمستقیم در بروز حوادث است، محدودیت زمان است. کوهنوردان سعی می کنند صعودشان در تاریخ از پیش تعیین شده که عموماً تعطیلات رسمی است انجام دهند. به همین دلیل می خواهند به هر قیمتی صعود انجام شود، چرا که تعطیلات محدود است و در بیشتر موارد باید به سرعت به محل زندگی خود بازگردند.
این عضو هیات کوهنوردی استان لرستان تاکید می کند: صعود به هر قیمتی مجاز نیست و هدف از کوهنوردی نباید صعود باشد. باید شرایطی وجود داشته باشد که وقتی کوهنورد شدیم با شرایط جوی بد، اصرار به صعود نباشد و سرگروه باید از ادامه صعود جلوگیری کند و بازگردد.
کدخدایی توضیح می دهد: در کوهنوردی اصلی به نام «ساعت ۱۴» داریم. ما در صعودها به ویژه در زمستان نباید بعد از ساعت ۱۴ به بالا رفتن ادامه دهیم، تا زمان کافی برای بازگشت به جان پناه یا پناهگاه وجود داشته باشد. ما باید به تجربیات خود و دیگران اهمیت بدهیم و قوانین کوه را رعایت کنیم. متاسفانه ما در مجموع، در حوادث مشابه، حدود ۴۰ کوهنوردمان را از دست داده ایم. انسان‌هایی بسیار ارزشمند و توانا که می توانستند برای خود و کشور افتخارات زیادی کسب کنند و حالا جایشان در میان ما خالی است.
باشگاه‌ها تحت پوشش فدراسیون
فدراسیون کوهنوردی برنامه‌های باشگاهی را حمایت می کند. کدخدایی در این مورد
می‌گوید: گروه‌های کوهنوردی رسمیت ندارند، بلکه باشگاه‌ها هستند که رسمیت دارند. باشگاه‌ها
باید برای صعودهای حرفه‌ای مجوز دریافت کنند، برای هر صعود، مربی و مدرس همراه باشد که از قوانین کوهنوردی و مشکلات احتمالی اطلاع دارد. باشگاه‌ها برنامه‌های صعود خود را به هیات‌های کوهنوردی منطقه مورد نظر که زیر نظر فدراسیون کوهنوردی فعالیت می کنند اطلاع می دهند و صعود باید حتما با اطلاع هیات کوهنوردی صورت بگیرد. هماهنگی با هیات کوهنوردی برای راهنمایی و اسکان و از همه مهتر اطلاع از شرایط کوهنوردان برای امکان امداد و نجات در صورت بروز حادثه از جمله حمایت‌هایی است که فدراسیون از باشگاه‌های رسمی می کند.
کوهنوردی شبیه فوتبال نیست
گرچه کوهنوردی هم ورزش محسوب
می شود و فدراسیون ورزشی دارد، اما تفاوت‌های
جدی با دیگر ورزش‌ها دارد. دکتر حمید مساعدیان، رییس کمیته امداد و نجات فدراسیون کوهنوردی در این مورد در گفتگو با گزارشگر روزنامه می گوید: ورزش کوهنوردی و سایر رشته‌های مرتبط با آن مثل دره نوردی، اسکی، غار نوردی و… در کوهستان و در محیط طبیعی انجام می شود و با توجه به اینکه بخشی از عوامل تحت کنترل ورزشکار نیست، شبیه ورزش‌های فوتبال یا والیبال نیست و بر مسائل ایمنی کنترلی وجود ندارد. از این رو مسئله ایمنی اهمیت بیشتری پیدا می کند.
وی می افزاید: در کوهنوردی، مسائلی همچون سرما، ارتفاع، باد، مسیرهای خط الراسی، قله‌های تیغه ای و… می تواند تاثیر مستقیم بر سلامت فرد داشته باشد و رعایت نکردن قواعد و قوانین مربوط به آن می تواند خطرناک باشد.
به گفته وی، مهمترین عامل برای حفظ ایمنی در کوه، آموزش است. کسی که می خواهد کوهنورد شود، حتما باید آموزش‌های لازم را ببیند. اینکه فردی علاقمند به کوه باشد کافی نیست، چرا که فقدان آموزش، جان کوهنورد را تهدید می کند.
وی توضیح می دهد: این آموزش، متنوع است و مسائلی چون پزشکی، تکنیک‌های هواشناسی، تغذیه، مسیریابی و… را شامل
می شود. این موارد همه مستقیما با سلامت فرد در ارتباط است.
یک اشتباه، آخرین اشتباه
در ورزش‌های دیگر، همیشه امکان خطا وجود دارد، خطاهایی که ممکن است با جریمه ای
کوچک رفع شود. اما ورزش کوهنوردی کارت زرد و ضربه کاشته ندارد. دکتر مساعدیان با اشاره به جدی و واقعی بودن شرایط در ورزش کوهنوردی تاکید می کند: در کوهستان، یک اشتباه می تواند آخرین اشتباه باشد.
این پزشک باتجربه کوهستان در ادامه به جزئیات دیگری از ورزش کوهنوردی اشاره می کند و ادامه می دهد: انفرادی پرداختن به کوهنوردی اشتباه است. ورزش کوهنوردی حتی دو نفره هم نیست و دست کم باید سه نفر با هم انجام بدهند. از سوی دیگر، در بعضی از شرایط محدودیت هم داریم، یعنی گروه نباید بیش از ۴-۵ نفر باشد. این نشاندهنده حساسیت ورزش کوهنوردی است.
توجه به تغذیه و پوشاک نیز از جمله مواردی است که دکتر مساعدیان به آن اشاره می کند و می افزاید: برنامه ریزی زمانی دقیق در کوهنوردی بسیار مهم است. در ورزش‌های
دیگر مدت زمان تحت کنترل است و فرد می تواند برنامه ریزی برای فعالیت خود انجام دهد، اما کوهنوردی حدود ۳ تا ۵ ساعت زمان می برد و در عین حال ممکن است این زمان به ۲۴ ساعت هم برسد. در عین حال باید توجه داشت که یک ورزشکار بعد از ۵-۶ ساعت فعالیت، دچار ارتفاع زدگی، کاهش قند، خستگی، تخلیه انرژی و کاهش توان می شود و این شرایط ممکن است احتمال بروز حادثه را افزایش دهد.
رییس کمیته امداد و نجات فدراسیون کوهنوردی با اشاره به حادثه اخیر اشترانکوه، توضیح می دهد: در این حادثه، کوهنوردان برای ۶-۷ ساعت، برنامه داشتند، اما ۲۰ ساعت به طول انجامید و شرایط آب و هوایی تغییر کرد و باعث شد تا کوهنوردان از مسیر اصلی فاصله بگیرند. در این حالت کوهنوردی باید تجربه داشته باشد و برخورد او با شرایط کاملا بر اساس مبانی حرفه ای باشد.
مساعدیان در ادامه می افزاید: فدراسیون کوهنوردی از باشگاه‌های رسمی کوهنوردی حمایت می کند و برنامه‌های آنها را تحت پوشش قرار می دهد. اگر کسی علاقمند به ورزش کوهنوردی است باید در این باشگاه‌ها آموزش‌های لازم را ببیند.
وی در پایان گفتگوی خود با روزنامه تصریح می کند: پرداختن به کوهنوردی به صورت غیر حرفه ای و دوستانه نادرست است. متاسفانه شاهد درخواست‌هایی از طریق شبکه‌های
مجازی برای پیدا کردن همنورد هستیم که این مورد می تواند تبعات حقوقی و قضایی داشته باشد؛ یعنی اگر حادثه ای به وجود بیاید، مسئولیت حقوقی آن بر عهده کسی که
برنامه‌ریزی کرده است.
شرایط منطقه، عامل حادثه
وقتی کولاک شود، دیگر فرقی نمی کند کوهنورد، حرفه ای باشد یا نباشد. هیچکس در آن شرایط قدرت تشخیص مسیر را ندارد. جمشید محمدی، کوهنوردی که پیشتر قله‌های
اشتران کوه را فتح کرده، در این مورد به گزارشگر روزنامه می گوید: عمده ترین دلیلی که عامل بروز این حادثه شد، وضعیت و شرایط آن منطقه است. مسیرها، به ویژه در ارتفاعات سنگی است و هر چقدر هم که رفت و آمد شود، جای پا تثبیت نمی شود و مسیر مشخص نیست. من که در تابستان به این منطقه صعود کردم، قدم به قدم پرچم نصب شده بود که کوهنوردان مسیر را گم نکنند. در زمستان پرچم‌ها زیر برف مدفون می شود و کوهنوردان بدون پرچم عموماً دچار مشکل مسیریابی می شوند. بدتر اینکه مسیرهای انحرافی آنجا عموماً به پرتگاه‌ها ختم می شود.
این کوهنورد اضافه می کند: علت دیگر هم می تواند اعتماد زیاد به تجربه و سابقه باشد. برخی از دوستانی که مرگشان بی نهایت ما را متاسف کردند، بسیار خبره و با تجربه بودند. هیمالیا نورد بودند و تجربه بالایی داشتند. این تجربه بالا می تواند نوعی اعتماد غیر واقعی ایجاد کند که منجر به حوادث شود. حتی آقای محمد اوراز که در هیمالیا فوت کردند، همین حالت پیش آمد. دوستانشان تعریف می کنند شب قبل از اتفاقی که برای ایشان افتاد، برف می بارید و همه طبیعتا منتظر بازگشت آقای اوراز بودند. اما فردا متوجه شدند که وی به صعود ادامه داده است و همین اشتباه منجر به حادثه شد.
محمدی با توصیف قله‌های اشترانکوه می‌گوید: در ارتفاعات ۳۷۰۰ متر به بالا، شیب تند می شود و شرایط برخی از این قله‌ها بسیار سخت است و تغییر ناگهانی شرایط جوی باعث غافلگیر کوهنوردان شد. آنها روز چهارشنبه از ازنا صعود را آغاز کردند و پنج شنبه صبح حدود ساعت ۱۰ به قله رسیده بودند. در برگشت هوا به طور ناگهانی تغییر می کند و بچه‌ها غافلگیر می شوند. کولاک دید آنها را محدود می کند و مسیر انحرافی می روند.
به گفته محمدی، عموما سه قله‌ای که در یک راستا هستند مورد توجه کوهنوردان است و آنها در یک صعود هر سه قله را می روند که پناهگاهی هم دارد. مسیر هم عموماً به صورتی برنامه ریزی می شود که بعد از گردنه گل گهر، از دریاچه گهر هم بازدید شود که ۲۴۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا دارد. در این منطقه، حتی در تابستان در شکاف کوه‌ها برف وجود دارد و صعود چندان آسان نیست و در نهایت قله آخر به گونه ای است که حتی در تابستان هم امکان خطر وجود دارد.
منطقه بهمن خیز
مجید دولتشاهی، کوهنورد مشهدی نیز در گفتگو با گزارشگر روزنامه می گوید: هنوز جزئیات حادثه اشترانکوه مشخص نیست. ما این قدری اطلاع داریم که تیم کوهنوردی قله را فتح کرده و در حین بازگشت گرفتار کولاک
می شود، دید کاهش پیدا می کند و احتمالا بخشی از مسیر را اشتباه می روند. مسیر اشتباه آنها را به سمت بهمن می کشاند. در واقع آنها ناخواسته وارد منطقه بهمن گیر شدند.
دولتشاهی ادامه می دهد: «کل جنو» یکی از قله‌های سخت اشترانکوه است. قله ای بسیار فنی است و کوهنوردان تازه کار به هیچ وجه نمی‌توانند به آن صعود کنند. صعود زمستانی به این قله، دوچندان سخت تر است و برای آن حتما باید پیش بینی وضع هوا انجام شود که امروزه با نرم افزارهایی که وجود دارد کار سختی نیست. دولتشاهی پیش بینی بهمن را از دیگر ضروریات صعود زمستانه می داند و می افزاید: وقتی برف تازه باریده، نباید صعود انجام شود، چون احتمال ریزش بهمن زیاد تر است. به علاوه برای صعود زمستانی، باید تجهیزات ویژه برای «شب مانی» در کوه مهیا باشد تا در صورت اضطرار امکان توقف وجود داشته باشد. این تدارک، برای زمانی است که در راه بازگشت، اگر شرایط
آب و هوایی به هم ریخت، نخواهند به هر قیمتی بازگردند و امکان استقرار داشته باشند.
لغو برنامه سخت است
بسیاری از کوهنوردان از مناطق دور و نزدیک پای قله مورد نظر خود می آیند تا طبق برنامه، صعود کنند. لغو این برنامه، برای آنها هزینه ساز است. مجید دولتشاهی با اشاره به این موضوع می افزاید: متاسفانه بسیاری از کوهنوردان چون هزینه کرده‌اند و به پای کوه مورد نظر آمده‌اند، به هر قیمتی می‌خواهند قله را فتح کنند و برنامه خود را لغو نمی کنند. بیشتر این حوادث تلخ به دلیل همین موضوع می افتد که لغو کردن برنامه برای کوهنورد سخت است.
چه کسی باید حمایت کند؟
فدراسیون کوهنوردی از برنامه‌هایی حمایت می کند که توسط باشگاه‌ها صورت بگیرد و گروه‌های دوستانه چندان مورد پوشش حمایتی نیستند. دولتشاهی می گوید: متاسفانه در ایران مشکل دیگری داریم که کسی کوهنوردان را حمایت نمی کند. الان بیشتر برنامه‌های فنی و حرفه ای به صورت تیمی است و نه باشگاهی. فدراسیون و هیات‌های کوهنوردی فقط باشگاه را به رسمیت می شناسند، در حالی که باشگاه‌ها
بیشتر برنامه‌های تفریحی و گلگشت دارند. وی تاکید می کند: برنامه‌های فنی بیشتر توسط خود کوهنوردان برنامه ریزی می شود و به صورت تیمی صعود انجام می گیرد و برای همین فدراسیون ساپورت مناسبی انجام
نمی دهد. همین حالا شاید بیش از ۱۰ باشگاه فعال کوهنوردی در مشهد وجود دارد ولی برنامه‌های
حرفه ای آنچنانی ندارند. معمولا صعود بالای ۴هزار متر در زمستان برنامه حرفه ای
محسوب می شود. البته ممکن است این باشگاه‌ها
در تابستان مثلا برنامه صعود به قله دماوند را نیز داشته باشند، اما باز هم برنامه فنی محسوب نمی شود.
مجید دولتشاهی در پایان گفتگوی خود با روزنامه، پیشنهاد می دهد: فدراسیون سامانه‌ای
ایجاد کند تا اگر گروهی قصد صعود فنی داشته باشند، در سامانه ثبت شود و فدراسیون در جریان باشد تا بتواند از آنها حمایت کند.
سجاد تبریزی