محدوده غربی مجموعه شهری تهران ـ کرج، از جمله محدوده‌هایی است که طی دهه‌های اخیر پذیرای جمعیت زیادی از مهاجران بوده و مورد کم توجهی مدیران و برنامه‌ریزان شهری و منطقه‌ای واقع شده است. این منطقه که شامل مناطق جنوب غربی شهر تهران (بویژه مناطق 17، 18 و 21)، شهر قدس، وردآورد، گرمدره و جنوب غربی شهر کرج (محدوده‌های کلاک، سرحداد و حسین آباد کرج) است، درگیر مسائل مختلفی در حوزه‌های متعدد اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، اقتصادی، کالبدی و‌... است، به طوری که از یک سو، به دلیل کم‌توجهی مسئولان، خدمات چندانی در این محدوده توسعه‌نیافته است و از سوی دیگر، به دلیل بن بست جغرافیایی و نارسایی در شبکه‌های ارتباطی، ساکنان منطقه در دور تسلسلی از فقر و توسعه‌نیافتگی به سر می‌برند. این عوامل باعث شکل گیری و رشد مسائلی چون بیکاری شدید، فقر فکری و فرهنگی، آسیب‌های گسترده اجتماعی، هویت محلی بسیار پایین، تنفر و خشونت اجتماعی، پایین بودن سطح امید به زندگی، احساس تبعیض و شهروندی درجه دوم، تنوع بالای قومی و فرهنگی و فقدان همگرایی بین آنها، مرکزی برای تشکیل باندهای بزه، مرکز تجمع نخاله‌های ساختمانی مجموعه شهری، آلودگی‌های بالای محیطی و پساب خانگی، آلودگی‌های بالای صنعتی و معدنی و نظیر اینها شده است.

حتی چشم‌انداز امیدوار‌کننده‌ای نیز از سوی مدیریت سطوح محلی و منطقه‌ای در توسعه مطلوب منطقه ترسیم نشده است؛ در حالی که شرایط جغرافیایی نیز نوعی تله فضایی در دسترسی مردمان این منطقه با سایر استان‌های پیرامونی ایجاد کرده است. چنین روندی باعث شده است برخی ساکنان، در دور تسلسلی از فقر و ناامیدی، امروز را به فردا سپری کنند، برخی دیگر نیز با هدف تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی، در رفت و آمد روزانه با کلانشهرهای تهران و کرج بوده و حامل مسائل و آسیب‌های اجتماعی مختلفی هستند. توسعه قطار حومه‌ای تهران ـ کرج به طول 42 کیلومتر، از جمله راهکارهایی است که دولت و شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تلاش دارند تا از طریق آن، بتوانند علاوه بر افزایش دسترسی مردم این منطقه به خدمات و زیرساخت‌های مختلف، از حجم مشکلات محدوده کاسته و از بروز مسائل مختلف در آینده پیشگیری کنند. توسعه قطار حومه ای، همچنین به کاهش حجم ترافیک سایر مدهای حمل و نقل (اتوبان تهران ـ کرج، جاده مخصوص و قدیم تهران ـ کرج، و متروی صادقیه ـ کرج) نیز کمک کرده و بخشی از مسافران این محدوده‌ها را به سمت خود خواهد کشاند. این قطارها که طبق برنامه به شکل برقی کار خواهند کرد، با سرعت نزدیک به 140 کیلومتر در ساعت و با کرایه بسیار ارزان (ده هزار ریال)، دسترسی راحت، ایمن و سریع مسافران حومه‌ای تهران تا هشتگرد را امکان پذیر خواهندکرد.

بعلاوه با توجه به این که این محدوده (جنوب تهران تا جنوب کرج) از گونه‌های مختلف جمعیتی، فرهنگی، کالبدی، محیطی و اقتصادی تشکیل شده است، بدون تردید عدم مطالعه پیامدهای احتمالی اجرای این طرح، نه تنها از شدت مسائل کم نخواهد کرد، بلکه بر گستره مشکلات نیز افزوده و حامل مسائل و آسیب‌های مختلف به سمت شهرهای تهران و کرج خواهد شد (نظیر شبکه‌های اعتیاد، فقر، تکدیگری، خرده‌فروشی و‌...). از این رو، آسیب‌شناسی این مسائل و تدوین کاربست‌هایی به منظور پیشگیری از آنها، نه تنها می‌تواند مانع شکل‌گیری مسائل جدید در منطقه باشد، بلکه از میزان هزینه‌های مدیریتی و انسانی نیز خواهد کاست.

اجرای این طرح، همچنین به بهبود شاخص‌هایی همچون توسعه شبکه‌های مشارکتی، شنیدن صداهای خاموش اجتماعات فرودست، احیای هویت‌های محلی، زیباسازی بصری، افزایش سطح امنیت و ایمنی، کاهش آسیب‌های مختلف شهری، توسعه گردشگری و منابع درآمدی، بهبود کیفیت زندگی و سطح رضایتمندی، کاهش میزان خشونت‌های اجتماعی، تعدیل سطح آلودگی‌های محیطی و در مجموع، پایداری منطقه‌ای کمک خواهد کرد.

دکتر حسن اسماعیل‌زاده

عضو هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی ‌