به گزارش جام جم، همه چیز از حدود یک ماه و نیم پیش و از یک نامه شروع شد؛ نامه بیژن زنگنه، وزیر نفت به عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست کشور؛ نامه ای کوتاه و یک صفحه ای، اما با محتوا و بار معنایی زیاد،​ عمیق و جنجال برانگیز. نامه ای که مهمترین بندش این بود" این وزارتخانه احداث دو واحد عظیم پتروشیمیایی در سواحل دریای خزر؛ مناطق امیرآباد و رودسر را در دست برنامه ریزی دارد، لطفا اقدام اصولی فرمایید."

پاسخ نامه اما کوتاه تر و جنجال برانگیزتر بود:" جناب دکتر تجریشی با توجه به عدم توسعه یافتگی استان گیلان و مازندران، و تفاهمات اولیه که کلیه ضوابط زیست محیطی را رعایت خواهند کرد، اقدام فرمایید."

درواقع عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست پاسخ نامه وزیر نفت را در کمتر از 24 ساعت داد، اما نه به وزارتخانه نفت، بلکه خطاب به تجریشی، معاون محیط زیست انسانی خود و با دستور پیگیری درخواست مطرح شده، و به این ترتیب موافقت اصولی و اولیه خود را هم با این پاسخ اعلام کرد؛ موافقت با ساخت متجمع پتروشیمی یکی در شهرستان رودسر استان گیلان و دیگری در منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد در مجاورت پناهگاه حیات وحش میانکاله در مازندران که سالانه پذیرای انبوهی از پرندگان مهاجر از سراسر کشور و خارج از این مرز و بوم است.

پاسخ سریع و به ظاهر موافقت آمیز رئیس سازمان محیط زیست پس از درخواست جنجال برانگیز وزیر نفت آغازگر انفجاری بود که گدازه هایش هنوز از هر سو جاری است و شعله هایش در زبان و کلام فعالان و کارشناسان محیط زیست و رسانه های پیگر زبانه می کشد.

این همه مخالفت برای چیست؟!

قانون می گوید احداث صنایع آلاینده و واحدهای شیمیایی آب بر در 3 استان شمالی کشور (بجز مناطق لوشان و مراوه تپه) طبق مصوبه سال81 هیات دولت و اصلاحیه سال 91 کلا و مطلقا ممنوع است، بنابراین احداث مجتمع پتروشیمی در مناطق امیراباد مازندارن و رودسر گیلان نه تنها به خودی خود غیرمجاز است، بلکه در منطقه ای چون امیراباد که در مجاورت منطقه حفاظت شده میانکاله است، نوعی فاجعه زیست محیطی به شمار می رود.

میانکاله، شبه جزیره‌ای در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، در شمال شهر بهشهر است که مساحتی بیش از 68 هزار هکتار دارد و از سال 1348 به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شده و هم‌اکنون با محیط طبیعی بکری که دارد با عناوین پناهگاه حیات وحش، تالاب بین‌المللی و ذخیره‌‌گاه طبیعی زیست ‌کره تحت حفاظت محیط زیست است.

حسین آخانی، استاد زیست شناسی دانشگاه تهران است و یکی از معترضان به نامه های رد و بدل شده بین وزیر نفت و معاون رئیس جمهور و از مخالفان جدی استقرار هرگونه صنایع آلاینده در شمال کشور.

اولین گلایه های آقاخانی متوجه کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست است که اولا چرا در ظرف 24 ساعت و بدون درمیان گذاشتن درخواست وزیر نفت با متخصصان و کارشناسان حوزه محیط زیست، خودش پاسخ نامه را داده، و دوم اینکه در متن نامه عدم توسعه در دو استان گیلان و مازندران را دلیل موافقت ضمنی خود عنوان کرده است.

وی به جام جم می گوید: وظیفه رئیس سازمان محیط زیست که تعیین توسعه نیست و حتی دغدغه اش هم نباید این باشد و برعکس باید هم و غمش جلوگیری از توسعه ناپایدار باشد. علاوه بر این اگر درخواستی از ایشان شود، موظف است که آن را به کارشناسان و متخصصان حوزه ارجاع دهد و پاسخ کارشناسی و بررسی شده را از ایشان دریافت و منتقل کند. درحالی که معاون رئیس جمهور با پاسخ شخصی و سریعی که به نامه داده، نه تنها به وظیفه قانونی خود عمل نکرده، بلکه اقدام وی نوعی بدعت نگران کننده در تاریخ محیط زیست ایران به شمار می رود و تاکنون سابقه نداشته است.

آخانی تاکید می کند که گلایه اش از معاون رئیس جمهور بیشتر از آن سبب است که وی پیش از آنکه در جایگاه ریاست سازمان محیط زیست قرار گیرد، همواره یکی از منتقدان جدی رفتار مسولان محیط زیست در مقابل تخریب این حوزه بوده، و اکنون چه شده که دنباله رو همان رفتارهای پیشین شده و تحت تاثیر درخواست های غیرعقلانی وزارت نفت یا طرح های انتقال آب وزارت نیرو قرار گرفته است.

دارنده جایزه ملی محیط زیست پس از گلایه از رفتار غیرحرفه ای معاون رئیس جمهور، پیامدهای مخرب زیست محیطی احداث پالایشگاه در سواحل دریای خزر را دلیل مخالفت خود و سایر کارشناسان به این موضوع دانسته و می گوید: همین حالا هم دریای خزر یکی از آلوده ترین محیط های آبی جهان است و دچار پدیده سبز شدگی و خفگی دریا به دلیل رشد بی رویه جلبکها و ورود انواع آلاینده ها، آلاینده ها و فاضلاب هایی که دریا آنها را بالا آورده و به سواحلی چون میانکاله و فرح آباد هم پس فرستاده است. انبوه زباله هم که درجای جای سواحل جاخوش کرده است. در چنین شرایطی ایجاد یک تاسیسات آلاینده دیگر که بی شک پسماند آن راهی دریا خواهد شد، یعنی یک فشار تازه به اکوسیستم شکننده منطقه.

به عقیده آخانی، حتی تاسیس خود بندر اقتصادی امیراباد در مجاورت ذخیره گاه زیست کره میانکاله هم از ابتدا اشتباه و خلاف ضوابط بوده و هم اینک باعث فشار زیاد به اکوسیستم منطقه و آلودگی دریای خزر شده و این منطقه دیگر کشش استقرار تاسیسات جدید را ندارد، کمااینکه دیگر سرزمین ایران تاب و توان فشار وارده از سمت بی شمار صنایع آلاینده، سدسازی های بی رویه و انبوه زباله های تولید و انباشت شده در طبیعت را ندارد.

استاد زیست شناسی دانشگاه تهران به آنها که مدعی اند احداث واحدهای پتروشیمی در شمال کشور راهی برای توسعه یافتن این خطه و اشتغالزایی است، هم نهیب می زند که اولا چه کسی گفته استان های مازندران و گیلان با این ظرفیت عظیم دریا و طبیعت و جنگل، توسعه نیافته هستند و خالی از ظرفیت بومی موثر برای ایجاد اشتغال ( البته اگر مسئولان توجهی به این ظرفیت ها و توانمندی ها داشته باشند)، و ثانیا اینکه در تمام سرزمین یک میلیون و 638 هزار کیلومتری ایران، تنها یک بخش کوچک در شمال ایران از بارندگی خوب، طبیعت و جنگل، دریا و منابع آب شیرین برخوردار است و این مجموعه کوچک اما غنی، بزرگترین جاذبه توریستی کشور را رقم زده که در طول سال پذیرای ده ها میلیون هموطن مسافر و گردشگر است و بی شک با ایجاد و استقرار صنایع آلاینده پتروشیمی،​ علاوه بر نابودی طبیعت منطقه، ظرفیت گردشگری این مناطق هم نابود شده و درآمدزایی عظیمی که از قِبَل این گردشگری حاصل می شود، برچیده خواهد شد.

آخانی، قید رعایت ملاحظات زیست محیطی در احداث واحدهای پتروشیمی را هم ادعایی غیرقابل اجرا دانسته و می گوید آیا این رعایت ها در صنایع مستقر سایر نقاط کشور صورت گرفته و آیا در جاهایی که ملاحظات صورت نگرفته، سازمان محیط زیست توانسته جلوی ادامه کار آنها را بگیرد؟ اصلا محیط زیست تاکنون جلوی کدام واحد پتروشیمی که پسماند وارد آب می کند را گرفته است؟ و مگر نه اینکه اکنون الاینده ترین پسماندهای شیمیایی از واحدهای پتروشیمی ماهشهر وارد خلیج فارس می شود؟!

این کارشناس با تاکید بر اینکه سازمان محیط زیست اصلا چنین قدرت بازدارندگی ندارد، تاکید می کند که ادعای رعایت اصول زیست محیطی در جریان استقرار مجمتع پتروشیمی در شمال کشور زمانی باور پذیر است که رئیس سازمان محیط زیست هم اکنون واحدهای پتروشیمی که ملاحظات زیست محیطی را در سایر نقاط کشور رعایت نمی کنند، تعطیل کند.

به همین راحتی هم نیست

در همین زمینه حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط زیست استان مازندران که تلاش می کند نگرانی های ایجاد شده درخصوص احداث صنایع پتروشیمی در این استان را برطرف کند، به ما می گوید که تحقیقا هیچ تصمیمی از سوی سازمان محیط زیست در راستای احداث صنایع مذکور بدون اخذ نظر از استان گرفته نخواهد شد و ما هم براحتی مجوز استقرار صنایع آلاینده در مناطق حفاظت شده و یا حتی در مجاورت آنها را نخواهیم داد.

ابراهیمی با اشاره به اینکه هنوز درخواست یا دستوری رسمی در این راستا به استان نرسیده است، می افزاید: گذشته از اینها قطعا احداث هرگونه واحدی در منطقه حفاظت شده میانکاله ممنوع است و در خارج از این منطقه و در هرجای دیگر استان هم بنا به مصوبه دولت هفتم مبنی بر ممنوعیت احداث واحدهای شیمیایی آب​بر در استان های شمالی بجز لوشان و مراوه تپه و بخشی از امیراباد، احداث هرگونه واحدهای صنعتی، حتی در صورت رفع این ممنوعیت و تصویب مصوبه جدید از سوی دولت، باید مورد بررسی و ارزیابی دقیق زیست محیطی قرار گیرد.

مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور هم که نامه کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست خطاب به وی نوشته شده است، نگرانی های اخیر درخصوص استقرار صنایع پتروشیمی را کاملا بی مورد دانسته و به جام جم می گوید: درخواست وزیر نفت با توجه به ماده 38 قانون برنامه 5 ساله توسعه ششم مطرح شده که می گوید دولت موظف است برای هر توسعه ای یک نوع سیاست گذاری جدید و مطالعات استراتژیک داشته باشد، به این معنا که مثلا زمانی در شمال کشور هیچ مجوزی برای شکل گیری صنایع داده نمی شد،​ اما در شرایط جدید دولت اجازه بازنگری در این مناطق را دارد و وزارت نفت هم در همین راستا درخواست خود را مطرح کرده، اما این تقاضا به معنای استقرار حتمی واحدهای پتروشیمی در استان های شمالی نخواهد بود.

تجریشی تاکید می کند که با توجه به سیاست گذاری های توسعه ای جدید، صنایع مذکور مجوز تاسیس حتی در استان های شمالی را خواهند داشت، اما به شرطی که مثل هر پروژه عمرانی دیگر مطالعات ارزیابی زیست محیطی آنها انجام شود که این امر هم پس از آن صورت می گیرد که تمام ویژگی های صنایع مذکور از سوی وزارت نفت به سازمان محیط زیست ارسال شده و توسط کارشناسان مورد بررسی دقیق قرار گیرد، که هنوز چنین اتفاقی نیفتاده و از سویی درصورت ارسال این اطلاعات، مطالعه و بررسی آنها فرایندی زمانبر خواهد بود و شاید تا یکسال دیگر هم به نتیجه خاصی نرسد. از همین روی در زمان حاضر جای هیچ گونه نگرانی نیست.

فاطمه مرادزاده