چکیده

صلح و برقراری امنیت همواره دغدغه ی اصلی کشورها و ملت ها بوده است، ازجمله مسائلی که همواره، امنیت کشورها را تهدید کرده مسأله تروریسم است. برای مقابله با تروریسم راه های متعددی مورد ارزیابی قرار گرفته است. یکی از مهم ترین این راه ها شناسایی تأمین مالی این گروه ها و مقابله با آن ها است. در این نوشتار کوشش می شود منابع مالی دولت اسلامی شام و عراق ملقب به داعش با روش توصیفی- تحلیلی  بررسی شود.

سازه ی اصلی این نوشتار این است که میان منابع اقتصادی داعش و انجام عملیات تروریستی ارتباط مستقیم وجود دارد و بدون پشتوانه ی مالی انجام فعالیت های تروریستی امکان پذیر نیست. از این رو شناخت و شناسایی این منابع برای مقابله با این گروه، پیش شرط اساسی است. قاچاق نفت، سلاح، آثار هنری و هم چنین دریافت باج و مالیات از فعالیت های محلی و جرائمی مانند آدم ربایی، جعل، تقلب در کنار حمایت های مالی گسترده دولتهای غربی و عربی خلیج فارس ازجمله مهم ترین منابع مالی داعش محسوب می شود.

کلیدواژگان

تروریسم؛ داعش؛ دولت اسلامی شام و عراق؛ منابع مالی؛ نفت

مقدمه

در جهان امروز، پدیده ی تروریسم به عنوان عامل محرکه ی تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... ، جایگزین پدیده های سیاسی شناخته شده، مثل انقلاب، جنگ ها، شورش ها و... شده و زندگی سیاسی در سطوح مختلف آن را به چالش کشیده است.

 تروریسم به عنوان وجهی از خشونت، هم در تاریخ کشورهای غربی و هم در تاریخ کشورهای شرقی مدام اتفاق افتاده است و این وضعیت تا به امروز نه تنها کمتر شده بلکه حتی به سمت تئوریزه شدن هم رفته است (فیرحی، 145) با این وجود، تا قبل از حادثه یازدهم سپتامبر، حوادث تروریستی در عرصه ی جهانی در اولویت نخست قرار نگرفته بود و حتی بعضا به لحاظ لجیستکی و تبلیغاتی، مورد حمایت کشورهای بزرگ قرار گرفت اما با حوادث یازهم سپتامبر مسأله تروریسم به عنوان مقوله ی در ضدیت با صلح و امنیت جهانی درکانون توجه قرار گرفت.

تصویب قطعنامه ی 1373 در 28 سپتامبر 2001 تنها در ظرف سه دقیقه، نقطه ی آغازین روندی به سوی تدوین کنوانسیون فراگیر علیه تروریسم جهانی بود (یزدانی، 77) درکنار تدوین کنوانسیون ها برای مقابله با تروریسم، راههای متعدد دیگری نیز مورد توجه قرار گرفت. یکی از مهم ترین این راهها، شناسایی تأمین مالی این گروهها و مقابله با آن است؛ زیرا بین توانایی اقتصادی این گروهها و انجام فعالیت های تروریستی ارتباط مستقیم وجود دارد و بدون پشتوانه ی مالی انجام فعالیت های تروریستی امکان پذیر نیست.

ازجمله گروههای تروریستی مطرح در عصر فعلی را می توان گروه تروریستی داعش دانست که در این پژوهش مبنای بررسی قرار داده شده است. از این رو اگر ماهیت، پشتوانه مالی و عقبه این فرقه تروریستی بر اساس مدارک و مستندات افشا شود، مقابله با این فرقه تروریستی به شکل مؤثرتری به پیش می رود. پیرو مباحث یادشده منابع مالی گروه تروریستی داعش مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.

 شناسایی و ارزیابی منابع مالی این گروه تروریستی بدون آشنایی مختصر با مفاهیم نظری تروریسم به طور کلی و دولت اسلامی عراق و شام به عنوان گروه تروریستی مورد مطالعه در این پژوهش ناقص به نظر می رسد لذا ضمن نگاهی مختصر به مفاهیم نظری و پیشینه ی این گروه تروریستی، منابع مالی دولت اسلامی شام و عراق موسوم به داعش محور بررسی قرار خواهد گرفت.

 عناصر اصلی و انواع تروریسم

واقعیت این است که هیچ تاریخ روشنی از تروریسم موجود نیست. برخی آغاز تروریسم را از انقلاب فرانسه می دانند و برخی دیگر شروع آن را مصادف با گسترش تفکرات آنارشیستی در قرن 19می دانند و برخی دیگر بر این باورند که سابقه ی اقدامات تروریستی حداقل به قرن اول پیش از میلاد باز می گردد (آقایی، 237) واژه تروریسم از زبان فرانسه قدیم و لاتین گرفته شده و به معنای ترساندن و به وحشت انداختن است. ترور را معمولا در فارسی، به معنای «قتل سیاسی» بکار می برند.

واژه های فتک، ارعاب، ارهاب و اغتیال در عربی نیز به نوعی معنای آن را دربردارند (دری نورگورانی، 108) این واژه برای نخستین بار در فرهنگ های لغات انگلیسی زبان در سال 1798 درج شد (درویشی، 139) اما باید متذکر شد، واژه تروریسم در دوران جدید ریشه در تحولات اواخر قرن هجدهم میلادی دارد (صفوی، 15) در تعریف تروریسم به عنوان یک پدیده سیاسی باید گفت، تروریسم از سایر پدیده های سیاسی ازجمله انقلاب، شورش، کودتا، جنگ و... متفاوت است و تا به حال هیچ تعریف جامع و مانعی درباره تروریسم ارائه نشده است که محققان روی آن توافق داشته باشند به عبارت دیگر تروریسم یکی از مناقشه برانگیزترین واژه ها در مقام تعریف علمی است (فیرحی، 148) والتر لاکوئر معتقد است تعریف جامع از تروریسم وجود ندارد.

جفری سیمون، پس از جمع آوری تعاریف مختلف، اعلام نمود حداقل 212 تعریف مختلف از تروریسم وجود داردکه در زیر به برخی از آن ها اشاره خواهد شد (پورسعید، 147) فرهنگ حقوقی بِلک، تروریسم را استفاده یا تهدید به استفاده از خشونت برای ارعاب یا ایجادترس خصوصا به عنوان وسیله ای برای تأثیر گذاشتن بر رفتار سیاسی می داند (جلالی، 51: 1384) آلکس. پ. اشمیر در تعریفی کوتاه و مشهور، تروریسم را عبارت دانست از شیوه اقدامات تکراری به منظور ایجاد دلهره و رعب و وحشت که به دلایل سلیقه ورزی، جنایی و یا سیاسی توسط گروه های مختلف به کار رفته است (جی بدی، 249)

شریف بسیونی، تروریسم را عبارت دانست از رفتار اجبار آفرین فردی یا دسته جمعی با به کارگیری استراتژی های خشونت همراه با ترور است که یک عنصر بین المللی را در برگرفته یا علیه آماج تحت حمایت بین المللی است و هدف آن نیز ایجاد نتیجه قدرت طلبانه می باشد (بشیری، 80) بر پایه نوشته دائره المعارف بریتانیکا، تروریسم به معنی کاربرد سیستماتیک ارعاب یا خشونت پیش بینی ناپذیر بر ضد حکومت ها، مردمان یا افراد برای دستیابی به یک هدف سیاسی ست (طیب، 56) ریچارد هنل نیز در کتاب «تروریسم؛ شکل جدید جنگ» با در نظر گرفتن مشکلات و موانع موجود بر سر راه تعریف تروریسم، آن را به شکل زیر تعریف می کند: «تروریسم تلاش آگاهانه برای اعمال ترور از طریق یک عملکرد سمبلیک است که استفاده یا تهدید به استفاده از زور مهلک غیر طبیعی را به منظور نفوذ بر یک شخص یا گروه هدف در بر دارد» (هنل، 136) شاید بتوان گفت دلیل این که تعریف های مشخصی از تروریسم در عرصه بین الملل نشده این است که شخص تروریست از یک طرف تروریست فرض می شود و از طرف دیگر جنگجوی آزادی است (غفوری، 359) به عبارت دیگر، در تعریف پدیده تروریسم نباید از تأثیر قضاوت های ارزشی غفلت نمود (خداوردی، 132) زیرا اقدامات تروریستی با مبارزه در راه آزادی و استقلال همراه هستند و هم چنین آنچه چهره تروریسم را سیاه می کند، توسل به خشونت یا تهدید به آن علیه شهروندان است.

بنابراین می توان گفت تروریسم بی محتواست (عالی پور، 585) علی رغم اختلاف نظرات موجود پیرامون این واژه به نظر می رسد در یک جمع بندی برخی عناصر مشترک در بسیاری از تعریف ها اعمال یا تهدید به اعمال خشونت و زور؛ برنامه ریزی شده؛ دارای انگیزه و هدف سیاسی یا اجتماعی؛ ماهیت زیرمینی (پنهانی، جنایی و محرمانه) می باشند (دری نوگورانی، 108) لذا تروریسم عبارت از استفاده و کاربرد عامدانه و برنامه ریزی شده خشونت یا فرهنگ خشونت، از طریق ایجاد وحشت و ارعاب به منظور رسیدن به اهداف سیاسی و یا ایدئولوژیک است (اقارب پرست، 5)

یکی دیگر از پیامدهای گسترش تروریسم، متنوع شدن اشکال تروریسم است. بنابراین، گونه شناسی مختلفی از تروریسم قابل بازشناسی است که هر یک بر پایه و معیارهای خاص شکل گرفته است. در ساده ترین تقسیم بندی از انواع تروریسم، می توان به دو دسته تروریسم فردی و تروریسم سازمانی اشاره کرد. در تقسیم بندی دیگر که بر اساس اهداف تروریسم صورت گرفته است، تروریسم را می توان به نارکو تروریسم، که اطلاق به خشونت به کار گرفته شده از طرف سوداگران مواد مخدر است، تروریسم ملی گرا، تروریسم سیاسی، تروریسم مذهبی تقسیم کرد. تروریسم را می توان بر اساس انگیزه نیز به تروریسم ایدئولوژیک، تروریسم ملت گرا و تروریسم انقلابی تقسیم کرد.

گونه شناسی دیگر تروریسم، تقسیم تروریسم بر پایه تاریخی است که عبارتند از تروریسم سنتی و مدرن. به طور کلی می توان گفت، تغییر استراتژی های مبارزاتی و تاکتیک های عملیاتی گروه های تروریستی بزرگترین تحول دهه های اخیر تروریسم محسوب می شود. هم چنین باید مطرح کرد که تروریسم مدرن به عنوان نتیجه ناگزیر مدرنیته، می تواند به دو نوع تروریسم متعارف و تروریسم غیر متعارف قابل تقسیم است. هر کدام از این تروریسم ها خود به گونه های مختلفی ازجمله، تروریسم دولتی، سایبر تروریسم، تروریسم میکروبی، تروریسم هسته ای و تروریسم شیمیایی قابل تقسیم هستند. (آکام نیوز، 1392: کد مطلب 1373)

با نگاهی به انواع سنخ شناسی که از تروریسم ارائه شد می توان دریافت که بسیاری از گونه ها که به عنوان تروریسم مطرح شد اصولا دارای مختصات و ویژگی های مورد نظر در یک فعل تروریستی نیستند. به عنوان نمونه، تروریسم مواد مخدر، عملا فاقد عناصر سازنده مفهوم تروریسم است. تأکید بر مبحث فوق از یک سو و گسترده بودن فعالیت گروه تروریستی داعش در محورهای متعدد از سوی دیگرمنجر گردیده که نتوانیم این گروه تروریستی را تنها در ذیل یکی از این گروههای تروریستی خاص قرارداد. امری که با توضیح بیشتر در مباحث آتی و ضمن شناخت این گروه صورت خواهد گرفت.

 دولت اسلامی عراق و شام «داعش»

دولت اسلامی (الدوله الاسلامیه) که پیشتر دولت اسلامی عراق و شام (الدوله الاسلامیه فی العراق والشام) نامیده می شود و با نام اختصاری داعش شناخته می شود، یک گروه شورشی فعال در عراق و سوریه است که خود را کشوری مستقل دانسته و بخش هایی از شمال سوریه و عراق را در تصرف خود دارد. این گروه به رهبری ابوبکر البغدادی از جنگجویان سلفی جدا شده از شبکه ی القاعده تأسیس شده و با دولت های عراق و سوریه و گروه های مخالف دولت سوریه وارد جنگ شده است.

داعش از زمانی که در سوریه ظاهر شده درباره خاستگاه، اقدامات، اهداف و ارتباطاتش جنجالهای طولانی را به وجود آورده و باعث شده است به محوری از محورهای مطالب مطبوعات و رسانه ها و تحلیلها و گزارشها تبدیل شود. هویت و اهداف این گروه بنیادگرا و ارتباطات آن به علت اطلاعات متناقض چندان مشخص نیست. گروهی معتقدند داعش یکی از شاخه های القاعده در سوریه است. گروه دیگری آن را یک سازمان مستقل می دانند که برای تشکیل دولت اسلامی در تلاش است و یک گروه سوم نیز معتقد است داعش ساخته و پرداخته نظام سوریه است تا مخالفان و گروههایش را نابود کند.

با این وجود دولت اسلامی عراق و شام مشهور به داعش گروه مسلح تروریستی است که براساس ایدوئولوژی گروه سلفیه شکل گرفته است و هدف آن ایجاد دولتی اسلامی با اعتقادات خاص خود در خاک کشورهای سوریه، عراق، اردن و فلسطین است.

داعش را می توان مولود نامبارک تهاجم نظامی ارتش آمریکا و انگلیس به عراق نامید که با شعار مبارزه با آمریکا تلاش کرد با دامن زدن به تبلیغات دروغین مذهبی و مظلوم نمایی، به عنوان جایگزین نیروهای اشغالگر آمریکایی در عراق به آمال خود مشروعیت و تأسیس دولت به اصطلاح اسلامی شام و عراق رسمیت ببخشد (پرس، 1393، کد مطلب 331) ریشه های تشکیل این گروه که قدیمی ترین تشکیلات در بین همه گروه های مسلح برجسته در منطقه است به سال 2004میلادی باز می گردد، زمانی که ابومصعب زرقاوی سرکرده القاعده در عراق گروهی به نام «جماعت توحید و جهاد» تشکیل داد (جوان آنلاین، 1393، کد مطلب 656473) زرقاوی که ریاست این گروه را به عهده داشت با القاعده به رهبری اسامه بن لادن بیعت کرد و نماینده القاعده در این منطقه شد.

زرقاوی در سال میلادی 2006 بدست نظامیان آمریکایی به قتل رسید (دانا، 1393، کد مطلب: 114957) و یکی از اعضای ارشد این گروه بنام «ابوحمزه مهاجر» رهبری این گروه را بدست گرفت. المهاجر برای توسعه داعش تلاش فراوان کرد و عملیات های مختلفی علیه نیروهای آمریکایی طراحی کرد. در همین حال، در پایان سال 2006 «دولت اسلامی عراق» به رهبری ابو عمر البغدادی تشکیل شد.

تا این که در آوریل 2010 در حمله مشترک نیروهای عراقی و آمریکایی همراه با «ابوعمر بغدادی» یکی دیگر از فرماندهان ارشد این گروه به قتل رسید (روشن خبر، 1393، کد مطلب: 1873) با مرگ ابو عمر بغدادی، شورای مشورتی دولت اسلامی عراق پس از گذشت ده روز، تشکیل جلسه داد و «ابوبکر بغدادی» را به ریاست گروه برگزید (سایت سه نشانه، 1393، کد مطلب: 29951) ابوبکر بغدادی در سال 1971 میلادی در یک خانواده مذهبی دارای عقیده سلفی تکفیری در شهر سامرا به دنیا آمد.

بغدادی فارغ التحصیل دانشگاه اسلامی بغداد است و لیسانس و فوق لیسانس و دکترایش را در این دانشگاه گرفته است و با فرهنگ اسلام، علوم تاریخ، انساب، فقه و مباحث شرعی آشنایی کامل دارد. بغدادی فعالیت های خود را با تبلیغ و آموزش شروع کرد و بعدها به کار نظامی روی آورد و امروز به عنوان قطبی از قطب های سلفیه جهادی و از برجسته ترین نظریه پردازان سلفی در استان های دیاله و سامرای عراق به شمار می رود (جوان آنلاین، 1393، کد مطلب 656473) بغدادی پس از طراحی و اجرای چندین عملیات تروریستی و شرکت در جنگ های خیابانی با همکاری برخی از شخصیت های بنیادگرا و هم سو با اندیشه هایش نخستین گروه تکفیری جهادی را تشکیل داد و فعالیت های گروهی خود را در بغداد، سامرا و دیاله توسعه داد.

هنگامی که امواج بهار عربی پس از تونس، مصر، یمن و لیبی به سوریه رسید بغدادی از بحران و هرج ومرج در سوریه بهره برداری کرد و با شعار یاری اهل سنت سوریه، وارد خاک این کشور شد و مناطق وسیعی از شرق آن را اشغال کرد (برجعلی زاده، 2)

داعش از ثروتمندترین سازمان های تروریستی در جهان است که کنترل سرزمین های عظیمی، را در دست گرفته است (بهار نیوز، 1393، کد مطلب، 46910) این گروه که دارای انگیزه ها و اهداف سیاسی است هدف خود را تشکیل خلافت اسلامی به خلیفه گری ابوبکر البغدادی می داند که موجب آن قصد نابودی کشورهایی همچون عراق و سوریه را دارد. کشورهایی که از لحاظ امنیتی وضعیت نابسامان و شکننده ای دارند.

 با این وجود باید متذکر شد، استفاده داعش از لفظ خلافت تلاشی است برای تحریک احساسات جوانان مسلمان در غرب است که از بحران های هویتی رنج می برند (خبرگزاری مهر، 1393، کد مطلب: 2331866) ترور و کشتار وحشیانه ی مردم بیگناه در سرزمین های اشغالی خود گواهی بر استفاده ابزاری از اسلام درجهت برآورده شدن مقاصد و اهداف سیاسی است اهدافی که نه تنها برخواسته از اسلام نیست بلکه در ضدیت با دین مبین اسلام صورت گرفته شده است. گسترده بودن جنایت های این گروه تروریستی و وسعت عملیات آن ها سوالات بیشماری را در ذهن شکل بخشید من جمله این که این گروه تروریستی هزینه های خود را چگونه تأمین می کند و دارای چه منابع مالی است؟

 تأکید پژوهش حاضر بر کشف و افشای منابع مالی داعش به عنوان ابزاری مؤثر برای مقابله با این گروه تروریستی منجر می شود تا در مباحث آتی منابع مالی این گروه تروریستی ارزیابی و به این سؤال پاسخ داده شود که این گروه تروریستی دارای چه منابع مالی است و هزینه های خود را چگونه تأمین می کند. با شناسایی این منابع روند مقابله با این گروه تروریستی تسریع و از کشتار و ترور خشونت بار مردم بیگناه مناطق اشغالی جلوگیری گردد.

 منابع مالی دولت اسلامی عراق و شام «داعش»

پیشروی سریع و انتقال و سازماندهی تروریست های داعش بین مرزهای سوریه و عراق وترکیه و دستیابی این گروه به انواع سلاح و مهمات و تجهیزات پیشرفته، بدون در اختیار داشتن منابع مالی و تسلیحاتی و حمایتهای منطقه ای و بین المللی امکان پذیر نیست. به عقیده کارشناسان، گروه تروریستی داعش اکنون در مقایسه با دیگر گروه های تروریستی از حمایتهای بیشتری در این زمینه برخوردار است. (العالم، 1393: کد مطلب 1605399)

قاچاق مواد مخدر، نفت و اشیای قیمتی از سوریه و انتقال آن به خاک ترکیه و فروش آن ها در بازار سیاه، غارت اموال مردمی و دولتی من جمله دستبرد به بانک ها، گرفتن مالیات از تاجران و مغازه داران محلی، اخاذی و آدم ربایی، جعل و تقلب درکنار حمایت های مالی شهروندان و دولته های عربی من جمله عربستان و قطر، فروش برده داری و کنیز فروشی از مهم ترین فعالیت های این گروه تروریستی برای رفع نیازها و هزینه های مالی خود است که در زیر به توضیح برخی از موارد ذکر شده پرداخته خواهد شد.

 قاچاق نفت و فروش آن در بازارهای سیاه

از ابتدای شروع فعالیت های داعش در عراق بسیاری از تحلیل گران حوزه انرژی نگران بودند که دستیابی این گروه به منابع نفتی این منطقه، بازار جهانی را تحت تأثیر قرار می دهد. (روزنامه تعادل، 1393: کد مطلب 3855) چنان چه همزمان با آشوب آفرینی تروریست های داعش در عراق، قیمت نفت به بالاترین سطح خود رسید. اگرچه افزایش قیمت نفت با افزایش سطح تقاضا همخوانی نداشت و به عبارتی دیگر نفت خیلی بیشتر از آنچه تقاضا افزایش یافته بود اما بخش مهمی از افزایش قیمت آن را باید در جو روانی و نگرانی از کاهش عرضه نفت ارزیابی کرد.

در این میان آژانس بین المللی انرژی با اشاره به پیش بینی خود مبنی بر افزایش دو میلیون بشکه ای ظرفیت تولید نفت عراق تا سال 2019 هشدار داد که تهدیدات تروریستی درعراق می تواند مانع از تحقق این هدف شود. زیرا عراق همچنان به عنوان منبع اصلی، بخش عمده ای از رشد ظرفیت تولید پیش بینی شده محسوب می شود که با جریانات داخلی این کشور افزایش تولید به نحو فزاینده ای در معرض خطر قرار گرفته است. (سایت الف، 1394، کد مطلب 231241) درکنار حضور گروه تروریستی داعش بر منابع عظیم نفتی عراق این گروه تروریستی توانست در ظرف سه سال گذشته بر بسیاری از میادین، پالایشگاه ها و تاسیسات نفتی در شرق سوریه نیز تسلط پیدا کنند. (ایسنا، 1393، کد مطلب 93071709853)

و با کنترل تاسیسات نفتی عراق و سوریه تبدیل به فروشنده نفت در منطقه شود. (اقتصاد نیوز، 1393، کد مطلب-105288) به طوری که این گروه اکنون بر 7 چاه نفت و دو پالایشگاه در شمال عراق و 6 چاه نفت از 10 چاه نفت سوریه تسلط دارند. (جام نیوز، 20/1/1394، کد مطلب 465300) و توانسته از طریق ایجاد شبکه های پیشرفته ای از واسطه ها و دلالان در منطقه کردستان عراق و نیز درترکیه، روزانه 45 هزار بشکه به فروش برساند.

فروش ارزان قیمت نفت درمیادین تحت تصرف گروه تروریستی حاضر در عراق و سوریه با قیمت 20 الی 60 دلار درمقایسه با بهای نفت در بازارهای جهانی با قیمت 95 الی 105دلار منجر گردید، تا گروه تروریستی داعش به درامدی نزدیک به 40 میلیون دلار در ماه دست پیدا کنند. به عبارتی روشنتر، باید گفت درآمد ناشی از فروش نفت ولو با قیمت پایین تر از 20 دلار درهربشکه برای گروهی نظیر داعش منبع درامدی بزرگی خواهد بود. (دیپلماسی ایرانی، 16/6/1393، کد مطلب 1938006)

نکته ای که باید در این راستا متذکر شد این است که اغلب درآمدهای قاچاق نفت داعش، با حمایت انگلستان و آمریکا و در اقلیم خودمختار کردستان عراق و از طریق ترکیه به فروش می رسد. (فرارو، 1394، کد مطلب 241235) دولت ترکیه نقشی مهم در کمک به داعش برای قاچاق نفت عراق ایفا کرده است به طوری که این گروه تروریستی با حمایت ها ی شکل گرفته توانسته روزانه حدود 200 تانکر نفت ارزان به ترکیه ارسال نماید و به واسطه ها به فروش رساند و روزانه 3 تا 5 میلیون درامد نفتی به دست آورد. (ایسنا، 1393، کد مطلب 93061509003)

پیرو همین امر برخی درآمد روزانه داعش از منابع نفتی را دست کم سه میلیون دلار عنوان می کنند و برخی دیگر نیز درآمدهای نفتی ماهانه داعش را بالغ بر 90 میلیون دلار اعلام کرده اند. (پایگاه خبری اقتصاد نیوز، 1393، کد مطلب-105288) درامدی که بیش از هرچیز صرف حقوق جنگجویان، تأمین مخارج خانواده های آن ها و دیگر هزینه های تروریستی می شود. (اقتصاد آنلاین، 1393، کد مطلب 63988)

درنتیجه ی مباحث مطرح شده است که بسیاری معتقد هستند بمب باران ایستگاه های نفتی داعش بهترین راه برای قطع جریان نفت و یکی از منابع مالی این گروه تروریستی خواهدبود اما باید گفت که تحرکات داعش منجر به بالا ماندن قیمت نفت شده است از این رو دیگر تولید کنندگان نفت نیز از این نوسانات قیمتی بهره مند می شوند و تا حدی خود نه به عنوان مخالف که در وجهی اقتصادی حامی این گروه تروریستی خواهند بود.

 قاچاق مواد مخدر

یکی از اصلی ترین بنیان های تقویت کننده تروریست در جهان فعلی تولید و فروش مواد مخدر است. (ایلنا، 1393، کد مطلب، 180629) در این میان دولت اسلامی شام و عراق موسوم به داعش در کنار بهره گیری از کشت مواد مخدر در افغانستان خود به تولید و کاشت مواد مخدر همچون تریاک و حشیش در برخی از مناطق همچون «حمام العلیل» و «محلبیه» پرداخته است. پیوند میان تروریسم و کاشت و فروش مواد مخدر به گونه ای است که بسیاری از تحلیلگران بین دو متغییر مطرح ارتباط مستقیمی برقرار نموده اند چنان چه امروزه با افزایش گروههای تروریستی و اقدامات تروریستی تجارت مواد مخدر نیز افزایش پیدا کرده است. (العالم، 1393، کد مطلب 1643304)

 پیرامون میزان درآمد گروه تروریستی داعش از تجارت مواد مخدر رقم دقیق و موثقی اعلام نشده است. با این حال برخی مبلغ این درآمد را تا سقف حدود یک میلیارد دلار در سال برآورد نموده اند. این درحالی است که همزمان با کشت و فروش مواد مخدر، تمایل این گروه تروریستی برای تولید مواد روانگردان همچون قرص های کپتاگون نیزافزایش پیدا کرده است. چنان چه گروه تروریستی داعش پس از یک ماه تسلط بر چندین کارخانه داروسازی در حلب، موسوم به کارخانه های داروسازی «آسیا» اقدام به تولید قرص های مخدر از این کارخانه ها کرده است که ازجمله خطرناکترین و قوی ترین قرص های مخدر مصنوعی به شمار می رود.

میزان درآمد حاصله از فروش قرص های روانگردان در مقایسه با میزان هزینه ی تولید رقمی بسیاربزرگ ارزیابی می گردد چنان چه این درآمد گاه تا یک و دو میلیارد دلار ارزیابی می شود. (فارس، 1392، کد مطلب 13921014001412) درآمد بالای حاصل از تجارت مواد مخدر به گونه ای است که نیروهای داعشی را به تلاش برای یافتن بازارهایی در کشورهای اروپایی و افریقایی ترغیب نموده است بخش اعظمی از مواد مخدرقاچاق شده به اروپا از مرزهای سوریه و عراق منتقل می شود و گروه تروریستی داعش سالانه یک میلیارد دلار به دست می آورد. (آزانس خبری پژواک، 1: 1393) گروه تروریستی داعش علاوه بر استفاده از مواد مخدر برای تأمین مالی، به استفاده از مواد مخدر صنعتی برای افزایش خشونت، نیز می پردازد.

مهم ترین خصوصیت و ویژگی این قرص ها آن است که به مصرف کننده آن ها شجاعت موهوم و خیالی می دهد و کسانی که چنین قرص هایی را استفاده می کنند در بیداری دست به اقدامات جنون آسایی می زنند و آن را حمل بر شجاعت و دلیری خود می گذارند، در حالی که بیانگر آشوب و ناآرامی و عدم تعادل و موازنه روانی و روحی است، به گونه ای که به محض از بین رفتن آثار این قرص ها به افرادی بزدل وترسو تبدیل می شوند. هم چنین داعش به دلیل این که مصرف این مواد شجاعت موهوم به افراد می دهد، از این مواد برای تقویت روحیه تروریست ها و پیش از انجام عملیات انتحاری استفاده می شود. (فارس، 1393، کد مطلب 13930611000967)

میزان استفاده ی مواد مخدر برای بالابردن روحیه معنوی درمیان مبارزین داعشی به حدی است که علی رغم ادعاهای این گروه مبنی بر منع استفاده در میان مبارزین داعشی اکثریت این گروه معتاد هستند و در لباسهای اکثر کشته های داعشی مواد مخدر موجود است.

سرقت از بانک ها

به طور کلی داعش با دستیابی به منابع مالی متعدد توانسته جایگزین هایی برای حمایت های مالی بین المللی فراهم کند. یکی از این منابع مالی سرقت از بانک ها است. (العالم، 1393، کد مطلب 1628408) تروریست های داعش همواره سرقت از مردم ساکن مناطق تحت سیطره خود و هم چنین دستبرد به بانک های واقع در سوریه و عراق را به عنوان یکی از مهم ترین راهکارهای مهم تأمین منابع مالی خود در الویت قرار داده اند. (راه دانا، 1394، کد مطلب 342804) آن ها از زمان شکل گیری شان با حمله به شهرها و غارت اموال دولتی ازجمله سرقت از بانک ها به منابع مالی هنگفتی دست پیدا کرده است.

باید متذکر شد، در این زمینه بزرگترین پیروزی اقتصادی گروهک تروریستی داعش زمانی صورت گرفت که موصل بدون هیچ مقاومتی به دست اعضای این گروه افتاد و آن ها بلافاصله بعد از ورود به موصل و اشغال استان نینوا، دست به غارت اموال بانک های بزرگ این شهر زدند. (اقتصاد ایران آنلاین، 1393، کد مطلب 265243) و حدود 430 میلیون دلار بدست آوردند. (سیاست، 1393، کد مطلب 31401) به عبارت دیگر می توان گفت فتح موصل، نقطه عطفی برای این گروه تروریستی بود. (سیاست، 1393، کد مطلب 31688) زیرا پس از حمله داعش به این بانک و سرقت این مبلغ هنگفت بود که بسیاری از نهادهای بین المللی این گروه تروریستی را ثروتمندترین گروه تروریستی در سراسر جهان معرفی کردند. (مهر، 1394، کد مطلب 2781841)

 گروه تروریستی داعش در اقدام دیگری به سرقت دارایی های موجود در بانک های فلوجه پرداختند که با این دستبرد حدود90 میلیارد دینار عراقی را به سرقت بردند این اموال که شامل حقوق کارکنان و پس اندازهای موجود در بانک ها بوده است منبع درآمدی مهم برای داعش محسوب می شود. (خبر، 1393، کد مطلب 216759)

 آن ها هم چنین تا کنون بانک های الثرثار، بانک الرافدین، بانک بغداد، بانک سرمایه گذاری را مورد سرقت قرار داده اند. (شفقتا، 1393، کد مطلب 37065) این گروه به هنگام ورود به موصل، تکریت و فلوجه و 13 شهر دیگر، دارایی های موجود در 62 بانک دولتی و خصوصی را به سرقت برده اند. (صدای اقتصاد، 161393، کد مطلب 14867) سرقت هایی که خود منبعی مهم برای اقدامات تروریستی گروه داعش گردیده است.

 سرقت آثار باستانی

داعش که زمانی به ثروتمندان کشورهای حاشیه خلیج فارس اتکا داشتند، اکنون به یک گروه مخرب و دارای استقلال مالی تبدیل شده اند. درآمد روزانه این گروه از فروش غیر مجاز نفت، دزدی و غارت به سه میلیون دلار در روز می رسد. (فرارو، 1393، کد مطلب 206925) آنچه باید متذکر شد این است که با گسترش یافتن تصرفات داعش، میراث فرهنگی دو کشور عراق و سوریه که بخش هایی از خاکشان به تصرف این گروه در آمده است، در دست غارت و چپاول است. با این چپاول، گذشته دو کشور در خطر محو شدن است. میراث فرهنگی کشور سوریه که در معرض تخریب قرار دارد، بسیار متنوع است و از بقایای تمدن تاریخی بین النهرین، آشوری ها، یونانی ها، رومی ها، دوره اسلامی متفاوت است. (شبکه خبر، 1393، کد مطلب 65496)

تروریست های داعش با این ادعا که آثار باستانی مصداق بت پرستی هستند دست به تخریب و چپاول آن ها زده اند. (مسلمانان جهان، 1393، کد مطلب 8040) و با تصرف بخش هایی از سوریه و عراق با همین انگیزه و تأمین هزینه های خود توانست از طریق حفریاتی که در سوریه بدست آوردند، اشیا مهمی را تصاحب کنند که جزو میراث فرهنگی سوریه بود. این حفریات به خصوص در مناطق اطراف کوه قلمون در غرب دمشق صورت گرفت. قدمت برخی از این آثار به 8 هزار سال پیش می رسد و شاید بهای آن ها در بازار آزاد به حدود 36 میلیون دلار برسد. (ایسنا، 1393، کد مطلب 93040905500)

داعش پس از تصرف شهرها، به شیوه ای بسیار هوشمندانه و خدعه آمیز (در لوای یکی از وجوهات شرعی اسلام) به تجارت قاچاق اشیا عتیقه و ارزشمند تاریخی و باستانی مبادرت می ورزد. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که داعش از نیروهای خود برای غارت و چپاول اماکن باستانی و تاریخی شهرهای تحت تصرف خود استفاده نمی کند، بلکه خود عمدتا درگیر فعالیت های مالی در این شهرها می شود و در عوض به اهالی شهرها اجازه می دهد در اماکن باستانی دست به حفاری بزنند و هر شی ارزشمندی را که بدست می آورند به فروش برسانند و سپس این گروه خود درصدی از درآمد این تجارت نامشروع را در قالبی مشخص دریافت می کند.

این نوع باج گیری در قالب یکی از وجوهات شرعی از مردم اخذ می شود. مبلغی که از افراد بابت این تجارت نامشروع دریافت می شود بر حسب منطقه و نوع شی به فروش رسیده متغیر است. داعش علاوه بر غارت و چپاول اموال ارزشمند باستانی، صادرات غیرقانونی و پنهان این عتیقه جات را نیز رونق می دهد. در ابتدای امر کانون این صادرات مرزهای سوریه باترکیه در حوالی تل ابیض بود که یکی از دژهای مستحکم داعش در سوریه است. (شبکه خبر، 1393، کد مطلب 65496)

به طور کلی، گروه داعش، از فروش اشیا باستانی ربوده شده عراق درترکیه درآمد هنگفتی معادل صدها میلیون دلار بدست آورده است. (فرارو، 1393، کد مطلب 206925) ولی متاسفانه منابع مالی از فروش این آثار باستانی برای مقاصد تروریستی، هزینه می شود. (صراط، 1393، کد مطلب 200896)

مراجع

1. اسفندیاری، محمدرضا، (1384)، دکترین امنیت ملی آمریکا؛ مبارزه با تروریزم، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.

2. فلمینگ، پیتر و مایکل استول، (1382)، سایبر تروریسم: پندارها و واقعیت ها در تروریسم، تهران: نشر نی.

3. هنل، ریچارد، (1383)، تروریسم؛شکل جدید جنگ، ترجمه: احمد واحدیان غفاری، تهران، انتشارات سخن گستر.

4. آقایی خواجه پاشا، داود، (1392)، تحلیلی بر راهکارهای سیاسی- حقوقی مقابله با تروریسم بین المللی، فصلنامه ی سیاست، دوره 43، شماره یکم.

5. الهامی، داوود T (1378)، «اخلاق و جنگ/ اسلام و صلح»، ماهنامه ی درس هایی از مکتب اسلام، ، شماره ی 4، سال 39، ص 22 تا 34.

6. بشیری، قاسم، (1382)، تروریسم بین المللی و تأثیر آن بر امنیت ملی پس از حادثه 11 سپتامبر2001، مجله دادرسی، سال هفتم، شماره سی و نهم.

7. پورسعید، فرزاد، (1388)، تحول تروریسم در روابط بین الملل، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال دوازدهم، شماره چهارم، زمستان.

8. جلالی، محمود، (1384)؛ تروریسم از دیدگاه حقوق بین الملل با تأکید بر حادثه 11سپتامبر2001، نامه مفید، شماره پنجاه و دوم.

9. جلالی فراهانی، امیرحسین، (1385)؛ تروریسم سایبری، مجله فقه و حقوق، شماره دهم، پاییز.

10، جی بدی، توماس، (1378)؛ تعریف تروریسم بین المللی: نگرش علمی، ترجمه: سید رضا میر طاهر، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره پنجم وششم.

11. خداوردی، حسن، (1385)، تروریسم و حقوق بشر، علوم سیاسی دانشگاه آزاد آشتیان، پیش شماره یک.

12. درویشی، فرهاد و حاتم زاده، عزیز الله، (1392)، روند موجهه آمریکا و اتحادیه اروپا با تروریسم از ادراکات متفاوت تا همکاری های مشترک، فصلنامه ژئوپلتیک، سال نهم، شماره دوم.

13. دری نوگرانی، حسین، (1391)، اقتصاد تروریسم: مفاهیم، محورهای اساسی و مطالعات تجربی، نشریه آفاق امنیت، دوره پنجم، شماره 16.       پاییز.

14. صفوی، مهدی، (1383)، تروریسم کور، بلای جان بشریت، گزارش، شماره یکصد و پنجاه و چهارم، تیر.

15. طیب، علیرضا، (1380)، تروریسم در فراز و فرود تاریخ، فصلنامه راهبرد، شماره بیست و یکم.

16. عالی پور، حسن، (1385)، تروریسم هسته ای فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره سی و سوم.

17. غفوری، بارزان، (1384)، تروریسم چیست، مجله زریبار، شماره شصت و ششم و شصت و هفت، سال نهم.

18. فیرحی، داوود، (1387)، تروریسم؛ تعریف، تاریخچه و رهیافت های موجود در تحلیل پدیده تروریسم، فصلنامه سیاست، شماره سوم، دوره سی و هشتم.

19. محمدی، نعیما، (1390)، تروریسم به مثابه یک جنبش اجتماعی جدید در مواجهه با دموکراسی، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره دوم، سال هفتم.

20. هاشمی، کامران، (1381)، قوق اسلامی در تقابل با تروریسم بین المللی، فصلنامه راهبرد، شماره بیست و یکم.

21. یزدانی، عنایت الله، (1386)؛ تروریسم اسلامی؛ افسانه یا واقعیت، مجله علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، شماره سی و نهم و چهارم.

22. alef.ir

23. ilna.ir/new

24. magiran.com

25. isna.ir

26. isna.ir

27. eghtesadeiranonline.com

28. akamnews.com

29. puiw-ir.com

30. javanonline.ir

31. eghtesadonline.com

32. eghtesadnews.com

33. aftabir.com

34. fa.alalam.ir

35. baharnews.ir/v

36. football.tnews.ir

37. tahlilpress.ir

38. pajhwok.com

39. tadbirkhabar.com

40. taadolnewspaper.ir

41. irna.ir

42. jahannews.com

43. irdiplomacy.ir

44. dana.ir

45. roshankhabar.com

46. rohama.org

47. 3neshaneh.com

48. siasatema.com

49. siasatema.com

50. shafaf.ir

51. enntekhab.ir

52. afghanistan.shafaqna.com

53. afghanistan.shafaqna.com

54. shafaghna.com

55. sedayeeghtesad.ir

56. seratnews.ir

57. qudsonline.ir

58. fararu.com

59. fararu.com

60. fa.alalam.ir

61. farsnews.com

62. irinn.ir

63. irinn.ir

64. irinn.ir

65. noornews.ir

66. yjc.ir

67. mashreghnews.ir

68. khabaronline.ir

69. namehnews.ir

70. iribnews.ir

71. farsnews.com

72. farsnews.com

73. globemuslims.com

74. jamnews.ir

75. seratnews.ir

76. mehrnews.com

77. mashreghnews.ir

78. mehrnews.com

نویسندگان:

حمید نساج: استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

مینا نظری: کارشناس ارشد علوم سیاسی، اصفهان

مهدیه پوررنجبر: کارشناس ارشد علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان

فصلنامه حبل المتین شماره 11

ادامه دارد...