صاحب‌خبر - یازدهمین روز سومین ماه فصل پاییز برای مردم گیلان و البته ایران، یادآور واقعه ای مهم در تاریخ است؛ شهادت میرزاکوچک جنگلی. بیشتر مردم میرزا کوچک خان و یارانش را از عکاس هایش می شناسند؛ در زمان این سردار آزادیخواهی و استقلال طلبی ایران آنچنان مطرح بود و دهان به دهان می گشت که نام میرزا، بلندآوازه شد؛ مردی که توانست در مدت کوتاهی مبارزان را در محدوده جغرافیایی گیلان گرد آورد و الگویی از مبارزات ضد استبدادی و استعماری را برای جهان معاصر ارائه کند.
عکس ها نقش مهمی در معرفی چهره های نهضت جنگل دارند؛ دوربین ها مردی را به تصویر کشیدند که با محاسن بلند و چشمان رنگی، تفنگی بر شانه آویخته و جوراب های پشمی تا زیر زانو (پاتابه) پوشیده و با چموش هایی ساده، استوار در تاریخ نقش بسته است اما هیچ کس نمی داند تصویرگر این عکس ها چه کسی یا کسانی است؟ به تعبیری، میرزا و یارانش توانستند هنر عکاسی را در نهضت جنگل به خدمت بگیرند و از آن برای معرفی خیزش جنگل به آیندگان و تاریخ بهره جویند.
تصاویری از رزم های دلاوران جنگل، آرایش نیروها و چهره یاران میرزا و عکس های متنوعی از خود میرزا و حتی سربریده او به یادگار مانده که اصالت و مظلومیت این نهضت و میرزاکوچک خان جنگلی را نشان می دهد.
در زمان نهضت جنگل گروه‌هایی از عکاسان در گیلان از جمله ارمنی ها، عکاسان خارجی در ایران و جهانگردان، حاکمان محلی، ایرانیان مسلمان بازگشته از روسیه و عکاسان ایرانی و گیلانی فعالیت می کردند.
کبری علیپور پژوهشگر تاریخ عکاسی، دارای کارشناسی ارشد عکاسی و مدرس رشته عکاسی در هنرستان ها و مراکز آموزش عالی گیلان است که مقالات متعددی در زمینه عکاسی ، آموزش آن و چند کتاب در این زمینه به رشته تحریر در آورده و سالروز شهادت میرزا ، بهانه ای شد تا با او، به روایت تصاویر به جای مانده از دوران نهضت جنگل به گفت وگو بنشینیم.
به گفته علیپور، عکاسانی چون میرزا مهدی خان پُلکوهی یا میرزا مهدی خان عکاس، میناسیکان چالیک یگانیان (عکاسخانه چالیک) ، مسیو سورن ارمنی، القیاس صادق لی (القیاس مهاجری) ، مکائیل لالایان ، کارنیک (مقیم تهران) و رافائل شارویان از جمله عکاسانی بودند که در نهضت میرزاکوچک خان جنگلی عکاسی می کردند.
وی در گفت وگو با ایرنا بیان داشت: هنگام قیام میرزا ، مشروطه در عکاسی تحولی شگرف به وجود آورده بود و نگاه عکاسان کشف موضوعاتی از قبیل انقلاب مشروطه و نگاه آنان به سوژه های انقلابی و در خدمت آرمان های اجتماعی معطوف شده بود و خدمت شایان عکاسان موجب پیشرفت اهداف انقلاب مشروطه و بدنبال آن نهضت جنگل شد.
وی خاطرنشان کرد: در تاریخ مشروطه ایران و گیلان برخی عکاسان جایگاه ویژه ای داشتند زیرا آنان با گرفتن عکس های گوناگون از پیشامدهای انقلاب مشروطه، جنگ ها، سران و سرداران این واقعه مهم ایران و چاپ و پخش آنها میان مردم، در زنده نگاه داشتن خاطره و تاریخ این نهضت و جلوگیری از فراموشی پیشامدها و داستان های آن، خدمتی بس بزرگ به ایران، دموکراسی و مشروطه کردند.
علیپور یادآور شد: چه بسا پیشامدهایی در تهران و دیگر شهرهای ایران روی داده بود که خبر و موضوع و نوشته های مربوط به آنها از میان رفته و یا در جایی ثبت نشده بود؛ ولی بودن عکسی از آن وقایع یادآور موضوع بود و کسانی را به جستجو و پژوهش پیرامون چگونگی این حوادث واداشت که به دنبال داستان آنها بر آیند و سپس آن ها را به رشته تحریر در آورند.
وی در مورد تهیه امکانات عکاسی در آن زمان می گوید: با توجه به رونق عکاسی در گیلان به دلیل مسیر راه تجاری از روسیه به تهران، ارمنی ها از اولین گروه‌هایی بودند که به رواج هنر عکاسی در ایران کمک کردند و دوربینی دست ساز و چوبی ساختند و سپس از کشور آلمان، لوازم و تجهیزات وارد کردند.
این پژوهشگر تاریخ عکاسی در گیلان ادامه می دهد: پس از انقلاب مشروطه، عکاسی در ایران و گیلان گسترش یافت و اهمیت و اعتبار آن دوچندان شد و عکاسان بعد از عکاسی فوری از سران مشروطه و بعضی یاران میرزا کوچک خان جنگلی، عکس ها را می فروختند و اسباب کسب روزی و گذران زندگی خود و خانواده را فراهم می کردند.
وی اضافه کرد: در زمان میرزا ، مردم اشتیاق فراوانی داشتند تا چهره رهبران خود را مشاهده کنند و رواج این‌گونه عکس‌ها ، مصداق این تمایل است.
به نظر می رسد هنوز تاثیر و ارزش عکس در نهضت جنگلی به درستی مورد واکاوی قرار نگرفته و لازم است از سوی محققان و پژوهشگران بررسی شود.
میرزا یونس فرزند میرزا بزرگ که بعدها مشهور به میرزاکوچک خان جنگلی شد، با راه اندازی جنبش جنگل و رهبری آن، یکی از مردمی ترین نهضت های محلی ایران را تشکیل داد که خواستار قطع دست بیگانگان از کشور و استقلال و سربلندی ایران بود.
میرزا کوچک جنگلی پس از چندین سال مبارزه و جنگ و گریز علیه نظام مستبد شاهنشاهی، با تعداد اندکی از یاران خود برای جمع آوری قوا به طرف خلخال حرکت کرد که در کوه های تالش در برف و بوران اسیر و به شهادت رسید.
با شهادت میرزا کوچک خان در یازدهم آذرماه سال 1300 هجری خورشیدی (سوم ربیع الثانی 1340 ق) نهضت جنگل به نقطه پایان خود رسید.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی به کنگره بزرگداشت میرزا کوچک خان جنگلی در سال 1391 ، منشأ حرکت میرزا کوچک خان را یک منشأ صددرصد دینی و اعتقادی دانستند و تاکید کردند: ایشان یک واحد مینیاتوری از نظام اسلامی را در همان محدوده خاص خود - گیلان - ایجاد کرد.
خبرنگار: فرهاد نظرپور ** انتشاردهنده:کبیری
6029/2007
∎​