اما این تشکل ها فراز و فرود فراوانی داشته است. دفتر تحکیم وحدت به عنوان فراگیرترین تشکل دانشجویی پس از انقلاب در دوران جنگ عملا در محاق بود. این وضعیت درباره سایر تشکل های دانشجویی نیز تا حد زیادی صدق می کرد. در دولت دوم آیت اله هاشمی رفسنجانی و به خصوص در زمینه سیاسی این تشکل ها آهسته آهسته جانی دوباره گرفتند و نقش انکار ناپذیری در سپردن قوه مجریه به سید محمد خاتمی داشتند.
دوران پر تکاپوی دانشگاهها با مخالفت ها و تنش هایی همراه شد که در نهایت بسیاری از دانشجویان را رودرروی دولت وقت قرار داد. کار به تحریم انتخابات 84 توسط دفتر تحکیم وحدت کشید که در شکست اصلاح طلبان در مقابل اصولگرایی به نام محمود احمدی نژاد بی تاثیر نبود.
8 ساله دولتی که خود را عدالت گستر می نامید با برخورد تند با دانشگاهها همراه شد. دانشجویان سیاسی مزاحم تلقی شدند و عده زیادی شان راهی جز انزوا پیش روی ندیدند. همین دانشجویان ناراضی دوباره در سال 92 به کمک دانشگاه آمدند و نقش پررنگی را در شکست گفتمان اصولگرایی در انتخابات ایفا کردند.
غلامرضا ظریفیان خاطرات و دانسته های زیادی از جنبش دانشجویی کشور دارد. به ویژه از سالهای اصلاحات چرا که خود معاون وزیر علوم بود. استاد تاریخ اسلام دانشگاه تهران که یک پای ثابت تحلیل جنبش دانشجویی در ایران است در گفت و گو با گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش خبر ایرنا، مقایسه ای اجمالی بین وضعیت تشکل های دانشجویی در دوران اصلاحات، احمدی نژاد و اعتدال انجام می دهد.

**فعالیت دانشجویی فوق برنامه نیست؛ عین برنامه است

قبلا از فعالیت های دانشجویی با عنوان فوق برنامه یاد می شد اما الان این دیدگاه اصلاح شده است و فعالیت های دانشجویی عین برنامه است. دانشگاه علاوه بر آموزش علمی، در سایر ابعاد نیز باید باعث رشد دانشجویان شود و هوش عاطفی، هوش منطقی، هوش میان فردی و هوش زبانی آنان به شدت پرورده شود. تا وقتی یک فارغ التحصیل دانشگاه پا به بازار کار می گذارد فقط مشتی معلومات نداشته باشد، بلکه مهارت های اجتماعی و زندگی لازم را هم برای تعامل و سازندگی داشته باشد.
در همه جای دنیا فعالیت دانشجویی آماتور و فعالیت های حرفه ای مخصوص اصناف است و به رسمیت هم شناخته می شود. مثلا عمر فعالیت دانشجویی معمولا حدود 4 تا 6 است در حالیکه یک کارگر باید 30 سال در آن حرفه فعالیت کند. همه در دنیا پذیرفته اند که هر چند دانشجو پرسشگر و مطالبه گر است اما باید به او ارج نهاد و متناسب با علاقه اش به فعالیت دانشجویی تشویقش کرد.البته این فعالیت های دانشجویی باید در چارچوب قانون و مقررات دانشگاهها باشد و کار به تعطیلی کلاس ها به خاطر انجام این فعالیت ها نکشد.
جامعه ای که در حال فرستادن دانشجویان به دانشگاههاست جامعه ای تک گرایشی نیست و همه دانشجویان به سیاست علاقه ندارند. بنابراین باید اجازه تشکیل انجمن های مختلف را به آنان داد؛ از کانون های قرآن و نهج البلاغه گرفته تا تئاتر و موسیقی و شعر. حتی در مورد سیاست هم با اینکه قاطبه اصلی جریان دانشگاه نزدیک به اصلاح طلبی و روشنگری دینی است اما سلایق دیگری هم وجود دارد. باید فرصت داد هم یک دانشجوی بسیجی بتواند در چارچوب قانون آزادانه فعالیت کند و هم یک دانشجوی دارای تفکر اصلاح طلبی یا میانه.

**رابطه عکس فعالیت های دانشجویی با آسیب های اجتماعی

در دوره اصلاحات فعالیت های دانشجویی دامنه بسیار وسیعی پیدا کرد و منحصر به فعالیت سیاسی نماند. حدود 2 هزار کانون فرهنگی و انجمن صنفی ایجاد و 4هزار نشریه دانشجویی مجوز انتشار گرفتند. آن موقع نگاه حاکم بر مجموعه دولت این بود که فعالیت دانشجویی یک فرصت توامان برای دانشجویان و کشور است. تحقیقات اجتماعی و آمارهای کمیته های انضباطی نشان می داد هر جا فعالیت های دانشجویی پرنشاط بوده به همان نسبت آسیب های اجتماعی کاهش یافته است.

** برای حذف رقیب، جریانهای طرفدار احمدی نژاد تقویت شد

در دولتهای احمدی نژاد یک نگاه ' فوبیا دانشجو' در مسوولین حاکم بود که فعالیت دانشجویی را یک تهدید می دانست.
در نتیجه در سالهای 84 تا 92 شاهد کاهش به شدت محسوس فعالیت سیاسی در دانشگاه ها بودیم. بسیاری از انجمن های دانشجویی سیاسی و صنفی و حتی کانون ها به تعطیلی کشانده و بخشی از اتحادیه های دانشجویی نیز به اجبار درشان تخته شد. درمقابل تعداد زیادی از تشکل های دانشجویی همسوی با دولت وقت شکل گرفته و تقویت شدند. طبیعی بود که چون نمی توانستند همه دانشجویان را با برخوردهای امنیتی از میدان به در کنند جریان رقیب را در دانشگاهها ایجاد و تقویت کردند.
دانشجویان فعال ستاره دار شدند و ستاره هایی که در آسمان نور می بخشند در دانشگاهها ابزاری برای مقابله با شفافیت شدند. فعالیت سیاسی و اجتماعی دانشجویان پرهزینه شد و ادامه تحصیل و اشتغال آنان را دچار مشکل کرد.
فضای دانشگاهها امنیتی و نقش حراست دانشگاهها بسیار پررنگ شد. دانشجویان به حاشیه و در خود فرو رفتند. طبق آمارهای موجود و پژوهش های انجام شده به موازات این انزوا، میزان آسیب های اجتماعی در میان دانشجویان به شدت افزایش یافت.
منع دانشجویان از بسیاری از فعالیت های سازنده میزان افسردگی، خودکشی، بی تفاوتی و انواع انحرافات را در دانشگاهها بالا برد. متاسفانه این فضا آنقدر سنگین بود که هنوز نیز دانشگاهها از آن کاملا رهایی پیدا نکرده اند.
پژوهش های اجتماعی دقیقی هم که بعد از روی کارآمدن روحانی توسط وزارت علوم با همکاری محققان برجسته انجام شد حاکی از تخریب عظیمی بود که در ذهن و روان دانشجویان ایجاد شده بود. چون دیگر جایی برای تخلیه انرژی دانشجویان نبود عده زیادی به انواع اعتیاد و بزه های اخلاقی روی آوردند.
در مجموع در دولتهای نهم و دهم، فعالیت سیاسی در دانشگاهها تقریبا تعطیل، فعالیت های صنفی تضعیف ولی فعالیت های علمی همچنان آزاد گذاشته شد. کانون های فرهنگی تئاتر، سینما، موسیقی که کارهایشان به هنر حرفه ای کشور پهلو می زد دچار بطلان شد. به عبارتی تک صدایی بر دانشگاهها حاکم شد.

** روحانی دنبال استقلال دانشگاههاست

در دوره روحانی مشکلی وجود دارد و آن قوانین بازدارنده ای است که در دوره احمدی نژاد تصویب شده و بر دانشگاهها حاکم است. تغییر برخی از این قوانین بسیار دشوار و بعضی دیگر هم غیرممکن است چرا که توسط نهادهای دیگری تصویب شده است.
چون سیاست های روحانی در 4 سال اول ناچار بر حل مسائلی چون برجام و اقتصاد متمرکز بود مساله دانشگاهها جز اولویت های اصلی دولت قرار نگرفت. ولی روحانی تلاش کرد افراد صاحب فکر و کاربلدی را به عنوان وزیر برگزیند که توان بازگرداندن دانشگاه به ریل اصلی خود را داشته باشند. البته مجلس غیر همسوی دولت با ندادن رای اعتماد و استیضاح، بسیاری از افراد توانمند را از خدمت رسانی به جامعه محروم کرد.
اما چه آقای فرهادی و چه آقای احمدی سعی کردند مطابق برنامه های روحانی، فضای سنگین دانشگاهها را تا حدودی باز و منعطف کنند. روحانی پیش از این گفته بود فضای دانشگاهها باید امن باشد نه امنیتی و الان شاهدیم که تا حد قابل ملاحظه ای این اتفاق افتاده است.
در 4 سال اخیر حدود 150 تشکل دوباره گشایی یا تاسیس شدند. از سه اتحادیه نزدیک به اصلاح طلبان و طرفداران دولت که درخواست اخذ مجوز داده اند تا کنون با یکی از آنها موافقت اصولی صورت گرفته است. وضعیت فعلی دانشجویان هر چند با شرایط متعارف و منطقی خود فاصله دارد اما به هیچ عنوان با دوره نامطلوب احمدی نژاد قابل مقایسه نیست. سوابق وزیر فعلی علوم هم بیانگر آن است که وی فعالیت های دانشجویی را یک فرصت می داند نه تهدید.
دانشجویان هم مطالباتی دارند. شاهد بودیم گه در مراسم 16 آذر امسال که در دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار شد بسیاری از دانشجویان به موارد ضعف اشاره کردند و از این گله داشتند که چرا آن فضای متعالی ایجاد نشد.
طبعا دست و پای دولت هم آنقدرها باز نیست که بتواند به سرعت به این مطالبات پاسخ گوید. اما پیداست که روحانی دارد تلاش می کند که اولا استقلال دانشگاهها را به آن برگرداند و ثانیا فضای آنرا پرنشاط تر، امن تر و آزادتر کند.
پژوهشم **3081**خبرنگار: ناصر غضنفری

ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید