پیشتر و در فصل پاییز، فرآوری دوشاب در تمام نقاط گیلان رایج بود و از این تغذیه گرم، در فصل سرد به عنوان شیرینی و مربا استفاده می شد اما پس از چند دهه فراموشی، روستانشینان بار دیگر با پی بردن به فواید دارویی و غذایی آن، چند سالی است به آن روی آورده اند و هر سال بر تعداد فرآوری کنندگان آن افزوده می شود.
این میوه پاییزی در جنگل های گیلان به وفور یافت می شود و در برخی روستاها از جمله روستاهای لاهیجان به پختن آن اقدام می کنند. اربا دوشاب برای گیلانیان دنیادیده، با حس نوستالوژیک و خاطراتی همراه است، بیشتر آنان از اربادوشاب در شب نشینی ها و مزه های مخلوط کردن آن با برف در زمستان خاطرات خوشی به یاد دارند و می توان گفت اربا دوشاب در گیلان و مازندران، همان نقش دوشاب انگور در دیگر استان ها را دارد.
اما این ماده غذایی مفید با گرایش مردم به زندگی شهری و مهاجرت به شهرها در دهه های 40 و 50 به فراموشی سپرده شد ولی طی سال های اخیر میل به پختن اربادوشاب فزونی گرفته و بار دیگر کوره های دوشاب پزی در روستاها روشن شده است.

** نحوه تهیه اربادوشاب؛
پختن میوه اربا و تبدیل آن به دوشاب مراحلی دارد که از گذشته در روستاهای گیلان رواج داشته و فرایند تهیه آن با نوعی آداب و رسوم همراه بوده و در مناطق شرق گیلان بویژه برخی روستاهای لاهیجان، روستاییان هنوز سنت اربادوشاب پزی را حفظ کرده و در سال های آورد محصول، اقدام به تهیه دوشاب از این میوه جنگلی می کنند.
ظرف مخصوص عمل آوری آن از تنه درخت تهیه می شود که حدود دو متر طول دارد و در گویش های محلی به آن ناو گفته می شود که پس از چیدن میوه ها از درخت و جداکردن از شاخه ها، آنها را در ناو می ریزند.
پس از عمل آوری خرمالوها، با ریختن آنها داخل دیگ، آن را روی آتش مخصوصی که با کندن حفره در زمین ایجاد می شود و به آن کوره می گویند، گذاشته و با هیزم زیر دیگ ها را آتش مهیا کرده و معمولا از ساعت پنج صبح تا دو بعدازظهر، این خرمالو می جوشد تا با بخار زیاد برای مصرف آماده شود.

** دوشاب پزی در روستاهای لاهیجان؛
در روستای سراش لاهیجان که حدود 30 خانوار ساکن باقی مانده و بیشتر به چایکاری و دامداری اشتغال دارند؛ سنت دوشاب پزی همه ساله انجام می شود. عطاءالله ابراهیمی یکی از ساکنان این روستای واقع در 30 کیلومتری شهر لاهیجان می گوید: از حدود 50 کیلوگرم میوه خرمالوی جنگلی، حدود 10کیلوگرم دوشاب بدست می آید و این دوشاب به اندازه حدود یک و نیم کیلوگرم، 45 تا 50 هزار تومان فروخته می شود.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: فصل برداشت اربا از درخت، آبان ماه است و گاهی با وزش بادهای گرم پاییزی نیز همراه شده و این بادها ، با ریختن خرمالوها در چیدن میوه به روستاییان کمک می کند.
سلیمه ابراهیمی بانوی 80ساله روستای سراش که از بانوان حرفه ای در دوشاب پزی است، می گوید: از جوانی تاکنون در سال های آورد به کار پختن دوشاب از اربا مشغول بوده ام و امسال از جمله سال هایی است که میوه اربا (خرمالوی جنگلی) فراوان بوده و سال دوشاب پزان است.
درخت خرمالوی وحشی در تمامی جنگل های گیلان و مازندران بصورت انبوه و یا پراکنده دیده می شود، این درخت ارزش زیادی دارد؛ از گلدهی در خردادماه که مهمترین منبع تغذیه زنبور عسل بوده و در ماه های مهر، آبان و آذر علاوه بر روستاییان، زنبور عسل بیشترین استفاده را از این میوه جنگلی می برد.
پروفسور علی کرمی استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله که برای بررسی شیوه زندگی سالم در شهرستان لاهیجان بسر می برد، موضوع اربا دوشاب را مورد بررسی قرار داده است.
او در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: بررسی روی نحوه عمل آوری و ترویج و خاصیت دارویی آن با همکاری چند استاد دانشگاه تازه شروع شده ولی می توان گفت کاملا میوه ای ارگانیک است و با معرفی آن در کشور به رونق اقتصادی خانوارهای روستایی گیلان کمک می شود.
وی تاکید کرد: اربادوشاب می تواند مناسب ترین جایگزین سایر شیرینی ها و از مربای آن نیز استفاده شود و علاوه بر آن، میوه و محصول آن نیز به عنوان دارو مورد مصرف قرار گیرد.
روستای سراش را در یک عصر ابری و مه آلود پاییزی به سمت جلگه گیلان بازگشتیم، اما دیگ های پخت اربادوشاب، زیر هیمه های آتش در حال جوشیدن بود و ما ، امیدوار به تداوم این رسم قدیمی و جایگزین شدن این شیرینی سنتی بجای شیرینی های مصنوعی دوران جدید.
گزارش از : فرهاد نظرپور ** انتشاردهنده:کبیری
6029 / 2007