20 خرداد 1393 بود که دومین شهر بزرگ عراق با جمعیت حدود دو میلیون نفر، به دست گروهی افتاد که آن زمان خود را دولت اسلامی در عراق و شام معرفی می‌کرد. با گذشت تنها دو ماه، داعش دوباره دست به پیشروی زد و مناطق وسیعی از شمال عراق را که تحت کنترل نیروهای کرد بود، تصرف کرد. از جمله این مناطق، شهر سنجار بود که بیشتر ساکنانش ایزدی بودند. یک اقلیت مذهبی تاریخی که داعش آنان را کافر می‌دانست. صدها مرد ایزدی که موفق به فرار نشده بودند، توسط نیروهای داعش به قتل رسیدند و زنان و کودکان آنها به غنیمت گرفته شدند تا به عنوان برده جنسی خرید و فروش شوند. جنایاتی از این دست فقط شامل حال ایزدی‌ها نشد و بسیاری از اهل سنت، شیعیان و مسیحیان جهان را در برگرفت. به این ترتیب، این گروه در حدود چهار سال موجودیتش، ابعادی تازه‌ برای ایجاد وحشت، خونریزی و بی‌رحمی در تاریخ ترسیم کرد.

تیرماه امسال و با نقش‌آفرینی مرجعیت دینی عراق در بسیج مردمی، محور مقاومت توانست موصل را آزاد کند و داعش در عراق برای همیشه پایان یافت. حال داعش که با خلافت خودخوانده‌اش سودای تشکیل یک امپراتوری بظاهر اسلامی را داشت، دچار زوال شده است و اعضایش در تمام کشورهای دنیا تحت تعقیبند. این خبر برای همه مردم خاورمیانه مایه شادمانی است؛ اما در عین حال پیام‌ها و هشدارهای خاصی نیز در درون آن نهفته است.

اولین نکته و هشداری که باید در خصوص سقوط داعش به آن توجه کرد این است که این گروه تروریستی در سابقه تیره و وحشتناک خود نشان داده است هر گاه در جبهه‌های نبرد مستقیم شکست می‌خورد، به حملات غیرنظامی کور روی می‌آورد تا با ایجاد وحشت و آشوب به نوعی ادامه موجودیت خود را اثبات کند. بنابراین حال که این گروه تروریستی ضربه سختی از نیروهای مقاومت خورده و پایگاه‌های خود را در منطقه از دست داده است، احتمال روی آوردن آن به حملات تروریستی و انتحاری کور بسیار زیاد است و این امر مراقبت و افزایش تدابیر امنیتی کشورهای منطقه و جهان را می‌طلبد.

نکته و درس مهم دیگری که باید از ظهور و سقوط داعش گرفت این است که اختلاف و پراکندگی کشورهای منطقه، رقابت‌های ناسالم سیاسی و همدستی با قدرت‌های فرامنطقه‌ای به جای همکاری‌های منطقه‌ای برای ایجاد یک نظم سیستماتیک درون‌منطقه‌ای، هیچ نتیجه‌ای جز جنگ، ویرانی، اشغال و هدر رفت سرمایه‌های مشترک همه کشورهای منطقه نخواهد داشت. گروهک تروریستی داعش که چهارسال به کابوس همه مردم منطقه و حتی سایر کشورهای جهان تبدیل شده بود، در ابتدا با حمایت‌های غربی ـ عربی و به منظور کنترل و رقابت با برخی قدرت‌های منطقه‌ای بویژه ایران ایجاد شد و تقویت گردید؛ اما در مراحل بعد از کنترل حامیان و ایجادکنندگانش خارج شد و به بلای جان همگی آنها تبدیل گردید. ایالات متحده آمریکا که به اعتراف خود مقامات آمریکایی در انتخابات ریاست جمهوری اخیر این کشور، از بانیان اصلی داعش در خاورمیانه بوده است، طبق گزارش سال 2016 پایگاه گلوبال ریسرچ، روزانه به‌طور متوسط 5/ 11 میلیون دلار هزینه عملیات علیه داعش کرده که این پول از جیب مالیات‌دهندگان آمریکایی خرج شده است.

چنین هزینه‌هایی که البته با ریاکاری و سیاست «یکی به میخ و یکی به نعل»، از سوی دولت آمریکا پرداخت می‌شود، سوای هزینه‌های کشورها و ملت‌های منطقه است که برای حفظ تاریخ و هویت و فرهنگ و البته مرزهای سرزمینی خویش، با چنگ و دندان با این گروه تروریستی جنگیدند؛ مرد و زن، نظامی و غیرنظامیشان به دست این گروه تروریستی به شهادت رسید، خانه‌ها، شهرها و آثار باستانی‌شان نابود شد و زیرساخت‌ها و مسیر توسعه صنعت و کشاورزیشان تباه گردید. همه این هزینه‌ها تنها و تنها به این دلیل بر منطقه خاورمیانه تحمیل شد که برخی از آنها به دنبال تأمین امنیت خود و رسیدن به قدرت و نفوذ در منطقه، با کمک قدرت‌های فرامنطقه‌ای و استفاده از ابزارهای نامشروعی همچون گروه‌های تروریستی، بودند.

دکتر محمدمهدی مظاهری

استاد دانشگاه