شرق: نشست يک‌روزه حسن روحاني، رجب طيب اردوغان و ولاديمير پوتين، رؤساي‌جمهوري سه کشور ايران، ترکيه و روسيه عصر روز گذشته در شهر «سوچي» به پايان رسيد؛ شهري تفريحي که اين روزها به پايگاه ديپلماسي در روسيه بدل شده است و در اين شهر درباره «سرنوشت و آينده صلح در سوريه» رايزني مي‌شود. حسن روحاني، رئيس‌جمهوري ايران، پيش از سفر به روسيه و شرکت در اجلاس آينده سوريه، گفته است: «تصرف ابوکمال به معناي آن نيست که مسئله داعش در منطقه تمام شده باشد». روحاني پيش از سفر به سوچي براي شرکت در اين اجلاس با حضور رؤساي جمهوري روسيه و ترکيه گفت: «اين پيروزي معنايش آن نيست که مسئله تروريسم و داعش در منطقه تمام شده است؛ اما پايه‌هاي اينها فروريخته است. اينها ديگر سرزميني ندارند که مدعي شوند دنبال حکومت در منطقه هستند؛ اما به صورت گروه‌هاي کوچک تروريستي همچنان براي مدتي باقي خواهند ماند». ايران و روسيه به همراه ترکيه براي ايجاد صلح در سوريه تلاش مي‌کنند. در پي شکست‌هاي نظامي اخير گروه موسوم به دولت اسلامي (داعش) در عراق و سوريه، به نظر مي‌رسد اين تلاش‌ها جان تازه‌اي گرفته‌اند و خود را در سوچي نشان مي‌دهند.
روز سه‌شنبه سوچي هم‌زمان ميزبان رئيس‌جمهوري سوريه و مقر برگزاري نشست سه‌جانبه رؤساي ستاد کل ارتش روسيه - ترکيه و رئيس ستاد کل نيروهاي مسلح ايران بود. هدف از برگزاري اين اجلاس، بحث و تبادل‌نظر درباره آخرين وضعيت مقابله با تروريسم در سوريه و اتخاذ راهکار مشترک براي ادامه روند پاک‌سازي گروهک‌هاي تروريستي و تکفيري و بازگشت مجدد امنيت و ثبات پايدار به کشور سوريه است.
روحاني: براي صلح در منطقه دعوت مي‌کنيم
تهران براي پايان‌دادن به تنش‌هاي منطقه‌اي تلاش مي‌کند؛ تنش در عراق و سوريه. براي رفع تنش در خاورميانه و ايجاد صلح در منطقه از تهران تا آنتاليا، از ژنو تا آستانه و سوچي در رفت‌و‌آمد است.
حسن روحاني، رئيس‌جمهوري ايران، در نشست سه‌جانبه سوچي نیز از راهبرد ايران در منطقه گفته است: «راهبرد ايران در منطقه پيراموني‌اش بر اساس همکاري نه رقابت، هماهنگي نه تقابل، همراهي با اراده ملت‌ها نه پيروي از دولت‌هاي بيگانه و صلح‌طلبي نه جنگ‌افروزي، بنا نهاده شده است». او خطاب به ميزبان نشست، ولاديمير پوتين و ميهمان ديگر، رجب طيب اردوغان، گفت: «بحران سوريه از ابتدا با دخالت مستقيم خارجي، ازجمله از طريق استقرار، تجهيز، تسليح و حمايت همه‌جانبه از جنگ‌طلباني همراه بود که متعاقبا بدنه داعش و النصره را تشکيل داده و در جهت توسعه آتش تروريسم و افراط‌گرايي در آن دميدند و همين خود به مهم‌ترين عامل طولاني‌شدن بحران تبديل شد. خوشبختانه اکنون در شرايطي هستيم که پايه‌هاي داعش فروريخته و بقيه گروه‌هاي تروريستي نيز در سراشيبي فروپاشي قرار گرفته‌اند». به گفته روحاني، اگر ملت‌ها و کشورهاي منطقه امروز بايد درسي از بحران ساختگي سوريه بگيرند، اين است که بدانند بعضي از قدرت‌هاي مدعي مردم‌سالاري و حقوق بشر، براي نيل به اهداف کوته‌بينانه خود در منطقه ما از هيچ اقدامي، حتي استفاده گسترده از تروريسم و خشونت، فروگذار نمي‌کنند.
درسي که اين قدرت‌ها نگرفته‌اند، اين است که آثار و تبعات تروريسم و افراطي‌گري در يک منطقه محصور نمي‌ماند و اقصا نقاط جهان از اين پديده شوم در امان نخواهند بود. روحاني سخنراني خود را چنين ادامه مي‌دهد: «ايران اولين دولتي بود که به نداي ملت و دولت سوريه براي کمک به رويارويي با تروريست‌ها پاسخ مثبت داد و با دعوت دولت قانوني سوريه و با هدف مقابله و نابودي تروريست‌ها و جلوگيري از تکرار الگوي بي‌ثبات‌ساختن کشورهاي منطقه نظير آنچه در افغانستان و عراق شروع شد، کمک‌هاي خود را به مردم سوريه براي بازگشت به زندگي باصلح و امنيت به کشورشان آغاز کرد». روحاني در ادامه تأکيد کرد: «من در اينجا اعلام مي‌کنم تمامي تلاش‌هاي جمهوري اسلامي ايران منطبق بر اصول و موازين بين‌المللي و منشور ملل متحد بوده و از طريق توسعه همکاري‌هاي مشروع در جهت حمايت از منطقه باثبات سامان گرفته است. تعاملات ما در اين اجلاس نيز نشان مي‌دهد که چگونه سه کشور با تعامل و دوستي و همکاري، جرثومه فساد، ترور و وحشت را از خاک سوريه برانداخته و سايه گسترده داعش را از اين کشور زدودند و چشم‌انداز آينده روشني را براي منطقه به تصوير کشيدند». او درباره راهکارهاي حل بحران سوريه، گفت: «جنگ با تروريسم هنوز پايان نيافته است. به‌هيچ‌وجه نبايد پيروزي اخير عليه داعش، ما را از تداوم خطر تروريست‌هاي تکفيري در سوريه و منطقه غافل کند. لذا ضروري است به مردم سوريه کمک کنيم تا با انسجام لازم تا شکست کامل تروريسم در کشور خود به مبارزه خود با اين پديده شوم ادامه دهند. در اين مبارزه، احترام به حاکميت ملي سوريه غيرقابل‌خدشه است و اکنون هيچ بهانه‌اي براي حضور نظامي بيگانگان در خاک سوريه بدون توافق دولت مشروع آن کشور وجود ندارد». رئيس جمهوري نقش جامعه بين‌المللي در آينده سوريه را «کمک به مردم اين کشور در راستای دستيابي به ثبات، رفع آلام انساني و بازسازي اين کشور» عنوان کرد.
اردوغان: با روحاني درباره بحران سوريه گفت‌وگو کردم
رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهوري ترکيه، نیز با تاريخي دانستن نشست سه‌جانبه سوچي، درباره بحران سوريه گفت پيش از اين نشست، در ديداري دوجانبه با روحاني، درباره بحران سوريه گفت‌وگو کرده است. به گزارش «ايسنا»، اردوغان در نشست سه‌جانبه سوچي روسيه ميان رهبران سه کشور ايران، روسيه و ترکيه گفت: «پيش‌تر ديدار دوجانبه‌اي با حسن روحاني داشتم و ما درباره بحران سوريه گفت‌وگو کرديم». اردوغان ديدار سوچي را ديداری تاريخي براي حل بحران سوريه دانست و گفت که پيش‌تر نيز در نشست‌هاي آستانه به نتايج خوبي دست يافته‌ايم.
پوتين: بحران سوريه به مرحله جديدي رسيده است
ولاديمير پوتين در اين نشست تأكيد کرد: «فرصت واقعي براي پايان‌دادن به درگيري‌ها در سوريه وجود دارد». او گفت: «بحران سوريه به مرحله‌اي جديد رسيده است. راه‌حل سياسي نهايي در سوريه در مذاکرات ژنو نمايان خواهد شد و اين راه‌حل به جان‌فشاني‌هايي از سوي همگان از جمله نظام سوريه نياز دارد». رئيس‌جمهوري روسيه تأكيد کرد: «ضربه محکمي به افراد مسلح در سوريه وارد شد که فرصتي را براي پايان جنگ در اين کشور فراهم کرد». پوتين به همتايان ايراني و ترکيه‌اي خود اين پيشنهاد را داد تا برنامه جامع و بلندمدتي براي بازسازي سوريه تدوين شود. او تأكيد کرد: «تلاش‌هاي روسيه، ايران و ترکيه اجازه نداد سوريه تقسيم شود». پوتين با دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريکا، تميمبنحمد بنخليفه آلثاني، امير قطر و «بنيامين نتانياهو» درباره آينده سوريه گفت‌وگو کرد.
بيانيه پاياني نشست سوچي
روز گذشته در پايان نشست سوچي ايران، روسيه و ترکيه با انتشار بيانيه‌اي بر عزم خود براي ادامه همکاري فعالانه در راستاي برقراري صلح و ثبات در سوريه مطابق آنچه در قطع‌نامه ۲۲۵۴ شوراي امنيت سازمان ملل متحد در نظر گرفته شده است، تأكيد کردند. به گزارش «ايسنا»، در بخشي از اين بيانيه آمده است: «روحاني، پوتين و اردوغان تأكيد کردند ايران، روسيه و ترکيه همچنان به تلاش‌هاي هماهنگ خود ادامه دهند تا از پيشرفت در کاهش خشونت و عدم بازگشت آن اطمينان حاصل کنند. آنها توافق کردند به سوري‌ها در برگرداندن وحدت کشور و دستيابي به يک راه‌حل سياسي براي اين بحران از طريق يک فرايند سوري-سوري فراگير، آزاد، منصفانه و شفاف که منجر به تدوين قانون اساسي با حمايت مردم سوريه و انتخابات آزاد و منصفانه با مشارکت تمامي مردم واجد شرايط در سوريه تحت نظارت مناسب سازمان ملل شود، کمک کنند».
همچنين در اين بيانيه آمده است: «روساي سه کشور تعهد خود به حاکميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي سوريه را مورد تأكيد مجدد قرار دادند و تصريح کردند، تحت هيچ شرايطي ايجاد نواحي کاهش تنش یادشده و هرگونه ابتکار سياسي براي حل بحران سوريه نبايد حاکميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي جمهوري عربي سوريه را تضعيف کند». در اين بيانيه روحاني، پوتين و اردوغان از نمايندگان دولت جمهوري عربي سوريه و مخالفاني که خود را به حاکميت، استقلال، وحدت و تماميت ارضي و تجزيه‌ناپذيري سوريه متعهد مي‌دانند، درخواست کردند در کنگره گفت‌وگوي ملي سوريه که در آينده نزديک در سوچي برگزار مي‌شود، به‌طور سازنده مشارکت کنند. ايران، روسيه و ترکيه درباره شرکت‌کنندگان در اين کنگره مشورت و توافق خواهند کرد.
کنفرانس خبري مشترک در سوچي برگزار شد
روز گذشته بعد از پايان نشست سوچي، کنفرانس خبري رؤساي جمهوري روسيه، ترکيه و ايران برگزار شد. حسن روحاني درباره اين نشست گفت: «جلسه امروز بسيار باز بود و سه کشور نظرات خود را به‌صراحت تبيين و بيان کردند و هدف اصلي به دنبال اين جلسه تشکيل کنگره ملي سوري – سوري است تا از همه اقوام و مذاهب و احزاب فعال چه آنهايي که طرفدار فعلي سوريه هستند و چه آنهايي که معارض هستند در سوچي در آينده نزديک اجتماع کنند و راجع به آينده کشور سوريه به بحث و مذاکره بپردازند و از آن کنگره زمينه براي تدوين قانون اساسي جديد فراهم شود». روحاني گفت: «مهم اين بود که همه جهانيان اين نقطه را حائز اهميت قرار دهند که تروريسم نمي‌تواند ابزار مفيدي براي هيچ کشوري باشد... هدف اصلي به‌دنبال اين جلسه تشکيل کنگره ملي سوري - سوري است تا از همه اقوام و مذاهب و احزاب فعال - چه آنهايي که طرفدار فعلي سوريه هستند و چه آنهايي که معارض هستند - در سوچي در آينده نزديک اجتماع کنند و راجع به آينده کشور سوريه به بحث و مذاکره بپردازند و از آن کنگره زمينه براي تدوين قانون اساسي جديد فراهم شود».
روحاني افزود: «اين مي‌تواند پيام صلح و ثبات براي کليه منطقه باشد و سه کشور، همه کشورهاي جهان را براي حمايت در مسير صلح و ثبات در منطقه حساس خاورميانه به‌ويژه در سوريه دعوت مي‌کنند و همچنين براي کمک به بازگشت آوارگان به کشور و وطن خودشان و بازسازي سوريه براي اين که مردم بتوانند زندگي راحتي را در آينده اين کشور داشته باشند». پوتين هم در اين کنفرانس خبري با رؤساي جمهور ايران و ترکيه گفت: «رؤساي جمهور ترکيه و ايران ايده برگزاري کنفرانس گفت‌وگوي ملي سوريه را تأييد کردند». او افزود: «ما درباره گام‌هاي اوليه براي آغاز گفت‌وگوي جامع ميان طرف‌هاي سوري توافق کرديم. ما بر سر اين امر به توافق رسيديم که به همکاري خود براساس توافق آستانه ادامه دهيم». به گفته پوتين، بشار اسد، رئيس‌جمهوري سوريه، به من اعلام کرد به روند صلح و اصلاح قانون اساسي و برگزاري انتخابات آزاد پايبند است. پوتين تصريح کرد: «ما مناطق داراي اولويت را براي هماهنگي درخصوص آنها در روند صلح در سوريه مشخص کرديم».
ظريف: در مسير درستي حرکت مي‌کنيم
محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران که همراه رئيس‌جمهوري براي شرکت در نشست سه‌جانبه سران کشورهاي ترکيه، روسيه و ايران به سوچي سفر کرده است، در صفحه توييتر خود به تشريح اهداف برگزاري اين نشست پرداخت. ظريف نوشت: «در نشست تاريخي سوچي با روحاني و سرلشکر باقري و همراهي همتايانمان از روسيه و ترکيه شرکت کرديم که هدف آن کمک به امنيت نهايي مردم سوريه و صلح پايدار است. ما در مسير درست در حال حرکتيم».
اختلافات روسيه و ترکيه بر سر سوريه
با سرعت‌گرفتن تحولات در سوريه، ترکيه تصور مي‌کرد مشابه ديگر کشورهاي عربي جنبش اخواني در سوريه نيز اوج ميگيرد و اين مي‌تواند معادلات را به نفع او تغيير دهد. اما مسکو و آنکارا نگاه و ارزيابي متفاوتي به نقش و جايگاه کشور سوريه داشتند. در ترکيه اردوغان به دليل انديشه «نوعثماني‌گري» به مرزهاي سوريه با نگاهي تاريخي مي‌نگرد و بي‌ميل نبوده حلب را که جزئي از سرزمين تاريخي امپراتوري بوده، به شکل قبل بازگرداند؛ ايده‌هايي مبني بر عمق راهبردي ترکيه که دنبال گسترش حوزه نفوذ اين کشور است. اردوغان تا مدت‌هاي مديد هم پوتين را مزاحم اجراي اين راهبرد مي‌دانست که همين يکي از عمده‌ترين نقاط اختلاف دو کشور بوده است. اين اختلافات به آنجا رسيد که در برهه‌اي ترکيه در بخش‌هايي از مرز با سوريه دست به اقدامات نظامي زد اما روسيه طرحي به شوراي امنيت برد تا مانع از اين حمله شود. اين اختلافات آذر 94 با سرنگوني سوخو 24 روسيه توسط تركيه اوج پيدا کرد. تنش ميان تركيه و روسيه چنان بالا گرفت كه در مقطعي حتي بيم بروز برخورد نظامي ميان دو كشور به وجود آمد. اما ترور سفير روسيه در ترکيه در حالي که از يک نمايشگاه عکس بازديد مي‌کرد، دو کشور را براي مبارزه با داعش در سوريه به هم نزديک کرد. گفته شد اين ترور توسط يک داعشي و در اعتراض به اقدامات نظامي روسيه در حلب انجام شده است.
اختلافات ايران و روسيه بر سر سوريه
ايران و روسيه هر دو نسبت به آنچه مي‌تواند باعث گسترش دامنه نفوذ غرب در خاورميانه شود، نگران هستند. سوريه در اين سال‌ها مي‌توانست يکي از اصلي‌ترين بسترهاي اين نفوذ شود اما ايران و روسيه اجازه اين کار را ندادند. روس‌ها و ايراني‌ها مي‌دانند که در صورت سرنگون‌شدن نظام سياسي کنوني در سوريه کل منطقه زير سلطه غرب به‌ويژه آمريکا قرار ميگيرد و اين خوشايند هيچ‌کدام از دو طرف نيست. ايران نيز سوريه را نقطه مهم و استراتژيک در محور مقاومت عليه اسرائيل و جهان غرب در منطقه مي‌بيند. نقطه اشتراک مهم ديگر ايران و روسيه حمايت از دولت بشار اسد همراه با انجام اصلاحات سياسي است. برخلاف اتحاديه عرب، ترکيه و کشورهاي غربي که به شدت از گزينه «تغيير رژيم» حمايت مي‌کردند، ايران و روسيه با اين رويکرد به‌شدت مخالف بوده و در مقابل از انجام اصلاحات سياسي مديريت‌شده حمايت مي‌کنند. اما به نظر مي‌رسد يکي از اصلي‌ترين محورهاي اختلاف تهران- مسکو حضور حزب‌الله در جريان جنگ داخلي سوريه است. اما سپتامبر 2015 و هنگام ورود نيروهاي ارتش روسيه به سوريه، حکومت بشار اسد و ارتش اين کشور آن‌چنان دچار اختلال و بي‌نظمي بود که حتي قادر نبود جنگ را به‌تنهايي به پيش برد. در آن زمان، مقامات روسي براي نجات حکومت بشار اسد ترجيح مي‌دادند با نهادهاي دولتي همکاري و هماهنگي داشته باشند، اما حکومت آن‌قدر ضعيف و ناتوان شده بود که روس‌ها چاره‌اي نداشتند جز اينکه با متحدان غيردولتي بشار اسد مانند نيروهاي حزب‌الله لبنان يا نيروهاي شبه‌نظامي مانند «لواء القدس» - که از فلسطينيان حامي بشار اسد تشکيل شده است - همکاري نزديکي را آغاز کنند. در حالي که روسيه به دنبال آن بود تا نيروهاي نظامي و ارتش متعارف سوريه را تا حد ممکن تقويت کند ايران به دنبال تشکيل نسخه سوري نيروهاي حزب‌الله در اين کشور بود و براي اين کار از تجربه نيروهاي شبه‌نظامي شيعه عراق ياري گرفت.
.
اختلافات ايران و ترکيه بر سر سوريه
در شش سال گذشته اختلاف‌نظرها بر سر سوريه بين ايران و ترکيه آن‌قدر زياد بود که تصور توافق اين دو کشور بر سر سوريه به همراهي روسيه، غريب به نظر مي‌آمد. اما روز گذشته در شهر سوچي سه کشور ايران، روسيه و ترکيه با وجود اختلاف‌نظرهاي پيشين به توافقاتي در مورد آينده سوريه دست يافتند. اصلي‌ترين علت اختلاف دو کشور «آينده سوريه و شخص بشار اسد» بود. درحالي‌که ايران تأکيد داشت که رفتن يا نرفتن بشار اسد بايد با برگزاري انتخابات و توسط رأي مردم اعلام شود، ترکيه سفت و سخت خواستار كناررفتن اسد از قدرت بود. اما به مرور اين رويکرد تغيير کرد و ترکيه پاي ميز مذاکره آمد.با اين حال نگاه ترکيه به بحران سوريه با نگاه ايران کاملا متفاوت بود. يکي از تفاوت‌ها اين است که ترکيه، همسايه سوريه است و اين همسايگي با مسائل تاريخي بين دو کشور گره خورده است، مسائلي جغرافيايي و تاريخي. يکي از اصلي‌ترين نقاط اختلاف ايران و ترکيه موضوع انتقال نفت خام سوريه و عراق به ترکيه بود. عملي که منجر به تزريق پول و ثروتمندترشدن داعش توسط ترکيه مي‌شد. مقامات ايراني به‌شدت ترکيه را بابت اين کار سرزنش مي‌کردند. مضاف بر اينها ترکيه بر سر آنچه گروه‌هاي معارض خوانده مي‌شد نيز با ايران هم‌نظر نبود. جبهه النصره يکي از اصلي‌ترين گروه‌هايي بود که از سوي ايران تروريست خطاب مي‌شد اما ترکيه معتقد بود بايد از اين گروه حمايت شود. اما آنکارا در مورد سوريه نگراني عمده ديگري نيز دارد؛ مسله کردي. فعاليت‌هاي مسلحانه پ‌ک‌ک در همه اين سال‌ها يکي از اصلي‌ترين نگراني‌هاي ترکيه بوده و حتي در دوره‌اي ترکيه نگران به‌کارگيري اين گروه از سوي سوريه بود.مضاف بر اينها ترکيه، سياست خارجي خود را با معيارهاي اروپايي تنظيم مي‌کرده؛ معيارهايي که او را به حذف بشار راغب‌تر مي‌کرد تا حفظ او. همه اينها در حالي رقم مي‌خورد که پيش از آغاز بحران، اردوغان با بشار اسد روابط خانوادگي عميقي داشت و تصاوير گذراندن روزهاي فراغت بشار و همسرش در ترکيه از جمله تصاوير روزهاي گرم رابطه دو کشور بود.
∎
نظر شما