احمدرضا هدایتی

اگرچه بخش قابل توجهی از ناهنجاری‌های رفتاری و اخلاقی در جامعه ناشی از تلاش رسانه‌های خارجی برای فاصله گرفتن مردم از اصول و ارزش‌های اسلامی و تغییر سبک و سلوک زندگی آنهاست و اگرچه منطقاً نهاد خانواده، مهم‌ترین و اصلی‌ترین نقش را در رفع یا گسترش این معظلات برعهده دارد، اما معمولاً انگشت اتهام، نظام آموزشی کشور را نشانه می‌رود.
این نگاه شاید خیلی هم بی‌ربط نباشد، چرا که تجارب سایر کشورها بیانگر آن است که در جریان تعاملات زندگی اجتماعی، نظام آموزشی و فرهنگی کشورها از جمله؛ دانشگاه‌ها، مدارس و رسانه‌های جمعی، نقش اساسی را در این زمینه بر عهده دارند، اما در کشور ما علاوه بر نظام آموزشی و فرهنگی، این انتظار وجود دارد که حوزه‌های علمیه و همچنین هیئت‌های مذهبی و مساجد نیز، با به روزرسانی مباحث و فعالیت‌های خود، نقش پررنگتری را در این رابطه ایفا نمایند.
به‌عنوان مثال؛ درس رفتارهای اجتماعی در مدارس و توصیه‌های اخلاقی و رفتاری علمای بزرگوار در مساجد و مباحث علمی و تحقیقی در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه می‌تواند، دربرگیرنده آموزش برخورد عقلانی و شرعی با انبوه معضلات و مشکلات جدید و نوظهوری باشد که به علل مختلف از جمله؛ اقدامات مخرب دشمن در شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی، به‌تدریج در جامعه رسوخ یافته و در حال نهادینه شدن است.
چرا که رسانه‌های مورداشاره معمولاً در جریان تقابل با انقلاب اسلامی، در گام نخست و در یک اقدام هماهنگ و فراگیر برای فرهنگ‌سازی غلط، تلاش می‌کنند، تا ابتدا با بزرگنمایی و غلو در مورد وجود ناهنجاری‌های اجتماعی، بروز این رفتارها را عادی و ناشی از ضعف فرهنگی و ناکارآمدی نظام اسلامی جلوه دهند و سپس با تعمیم و گسترش آن در جامعه، بروز و پذیرش این رفتارها را اجتناب‌ناپذیر اعلام نمایند.
این در حالی است که اولاً اکثر ناهنجاری‌های اخلاقی و رفتاری موجود در جامعه، به افراد خاصی محدود می‌شود و فراگیر بودن آن به هیچ‌وجه صحت ندارد، ثانیاً فرهنگ ایرانی و اصول و ارزش‌های اسلامی سرشار از مفاهیم ارزشی و آموزه‌های اخلاقی ارزشمندی است که چنانچه مانعی در مسیر ارائه و اجرای آنها ایجاد نشود، به راحتی قادرند الگویی نمونه و در تراز اهداف عالیه انقلاب را به تصویر بکشند.
مهمترین موضوعات اجتماعی
قابل طرح در مدارس، مساجد
 حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها
از آنجا که یک انسان دیندار واقعی، خود را متعهد و ملزم به رعایت همه اصول عقلی، شرعی و قانونی می‌داند، لذا معرفی اصولی و اجمالی دین اسلام با تأکید بر خودشناسی و خداشناسی و بیان منطقی اصول و ارزش‌های اسلامی، از جمله؛ اهمیت صداقت و راستگویی، رعایت احترام به دیگران (پدر و مادر، اساتید و معلمین، دانشمندان و علما و ...) و سایر موضوعات مشابه و همچنین بیان ضرورت و چگونگی مشارکت در اجرای فریضه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، به عنوان مهمترین عامل هدایت انسان‌ها به‌سوی تعالی و رشد همه‌جانبه و بازدارنده جامعه از انحراف اخلاقی و رفتاری، مهمترین نیاز تربیتی جوانان و نوجوانان محسوب می‌شود و باید در اولویت نظام آموزشی باشد.
بدیهی است، رشد و پیشرفت هر کشور، مستلزم برخورداری از وجود افراد مؤثر و کارآمد است، بنابراین تربیت جوانان و نوجوانان باید با تأکید بر پرورش افراد متدین، آرمانگرا، دوراندیش و آینده‌نگر، خودباور و خوداتکاء، اهل مطالعه و تحقیق، اهل تعقل و تفکر، اهل قلم و کتابت، اهل خلاقیت و نوآوری، اهل برنامه‌ریزی و مستندسازی و در نهایت، اهل کارآفرینی و سازندگی، صورت بپذیرد.
بی‌شک آگاهی عمومی از ارزش‌ها، یافته‌ها‌ و دستاوردهای کشور و دانشمندان و نخبگان و سایر مفاخر جامعه، به‌عنوان یک عامل برانگیزاننده در ایجاد خودباوری و اجرای موفق طرح‌ها و برنامه‌های ملی نقش اساسی دارد و لذا ایران‌شناسی، شناخت مفاخر ایران و اسلام، شناخت تاریخ انقلاب و دفاع مقدس، شناخت نظام اداری و امثال آن نیز، موضوعاتی هستند که باید در فرهنگ‌سازی و آموزش افراد جامعه، مورد توجه و تأکید قرار گیرند.
دستیابی به تمدن نوین اسلامی با همه شاخصه‌های پیشرفت مادی و معنوی آن، نیازمند تعمیم و نهادینه‌سازی روحیه‌جهادی و عمل‌انقلابی و نیز ترویج و حفظ ارزش‌های اسلامی و ایرانی برای الگوسازی و الگوپروری تراز انقلاب اسلامی است و لذا این مهم باید به‌گونه‌ای عملیاتی شود که جوانان و نوجوانان ما، به‌جای الگوپذیری کورکورانه، به آن حد از بلوغ فکری، عقلی و معرفتی برسند که با عملکرد خود، شاخص طراحی و گسترش فرهنگ اسلامی و ایرانی معرفی شوند.
هیچ جامعه‌ای در انجام امور خود موفق نخواهد بود، مگر این‌که مردم آن بر اهمیت و ضرورت مؤلفه‌هایی مانند؛ مسئولیت‌پذیری، پاسخگویی، وجدان‌کاری و دلسوزی، کارتیمی و هم‌افزایی، کسب‌وکار سالم و رزق و روزی حلال در بخش‌ها و زمینه‌های مختلف، واقف باشند و دستیابی به این هدف نیز ممکن نیست، مگر این‌که این مهم به شکل علمی و در چارچوب ارزش‌های اسلامی و اجتماعی، از سنین اولیه در ذهن و فکر جوانان و نوجوانان نهادینه شود.
همچنین؛ همدلی و همکاری افراد جامعه به‌ویژه در بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی، راز موفقیت جوامع به‌شمار می‌رود و تعلیم و آموزشِ اصولی و منطقی نحوه رفتار اجتماعی در شرایط مختلف، به‌ویژه در جریان مواجهه با بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی، در زمینه‌ها و موضوعات گوناگون مانند؛ نوع‌دوستی و پرچمداری در کار خیر، مددیاری و امدادرسانی، حفظ آرامش و پرهیز از غارتگری و اجتناب از ایجاد اختلال در کارِ امداد و نجات، از نکات دیگری هستند که در نظام آموزشی و در فرآیند فرهنگ‌سازی، نباید مورد غفلت واقع شوند.
علاوه بر نکات مورد ‌اشاره، بیان نکات آموزشی و تربیتی مورد نیاز در مورد قانون‌مداری و نظم اجتماعی و شخصی در امور مختلف، از جمله؛ رعایت حقوق شهروندی، رفتارهای ترافیکی و رفت‌وآمد شهری و یا رفتار آپارتمان نشینی و همسایه‌مداری، رفتار با ارباب‌رجوع و مراجعین مردمی و امثال آن نیز، از دیگر مواردی هستند که باید در متون درسی و مباحث آموزشی و تربیتی مساجد و مدارس گنجانده شوند.
حفاظت از اموال عمومی و بیت‌المال، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی، دشمن شناسی (درونی و بیرونی) و واکنش نسبت به تحرکات امنیتی و اقدامات خصمانه و هدفمند فرهنگی و غیرفرهنگی بیگانگان و ایادی داخلی آنها و ده‌ها مورد مشابه دیگر نیز وجود دارد که آموزش اصولی آنها می‌تواند هم در منابر و مساجد و هم در مدارس و دانشگاه‌ها، در دستور کار نظام فرهنگی و تربیتی کشور قرار گیرد.