در سطوری که در پی می‌آید و در قالب چند بند، ابعاد این آثار به‌اختصار مورد بحث قرار می‌گیرد.

1ـ از میان آثار و پیامدهای روان‌شناختی حوادث فاجعه‌آمیز و تروماتیک (ضربه‌زننده) همچون زلزله، دو پیامد آشکارترند. یکی از آن آثار فروافتادن در دام «نشانگان استرس حاد» است و دیگری ابتلا به «اختلال استرس پساضربه‌ای». این دو نشانگان، آرامش را از آسیب‌دیدگان می‌گیرد و آنان را گرفتار واکنش‌های دلهره‌آمیز و سرشار از اضطراب و تنیدگی و بی‌قراری می‌کند. بویژه شدت علائم و نشانه‌های این دو سندرم روان‌شناختی در دو گروه بیشتر و ماندگارتر است؛ آنانی که افزون بر تجربه مستقیم ضربه، یک یا چند نفر از بستگان خود را از دست داده‌اند و کودکان و نوجوانانی که در معرض مستقیم ضربه قرار گرفته‌اند. اغلب احساس گناه و بی‌پناهی میزان آسیب‌دیدگی این دو گروه و صدالبته سایر آسیب‌دیدگان را دو چندان می‌کند.

2ـ تعداد و شدت نشانه‌های بالینی فرو کاسته شدن از احساس امنیت نیز آنچنان زیاد است که می‌توان از «سندرم احساس ناامنی» سخن گفت. برخی علائم تشخیصی این نشانگان عبارتند از: بیم و هراس نامشخص، ترس از جدایی، بدبینی، از جا پریدن مستمر و ترس از تکرار حادثه ضربه‌زننده. این نشانه‌ها ممکن است برای مدتی طولانی استمرار یابد و ایمنی روانی و اجتماعی را از آسیب‌دیدگان بگیرد.

3ـ هر یک از دو نوع نشانگان روانی مذکور، نظام‌های شناختی، عاطفی، انگیزشی و رفتاری افراد آسیب‌دیده را دستخوش بدکارکردی شدید می‌سازد و ناچار عملکرد شغلی، تحصیلی، اجتماعی و خانوادگی آنان را به صورت معناداری کاهش می‌دهند.

4ـ شواهد فراوان نشان از آن دارند که عواملی نظیر «حمایت اجتماعی آگاهانه» (اعم از حمایت عاطفی، ابزاری و اطلاعاتی)، همدلی صادقانه، ارتباط مسئولانه و همراهی صبورانه دیگران در کنار مداخله‌های تخصصی روان‌شناسانه و مددکارانه، نه تنها می‌تواند علائم پیش‌گفته را تسکین بخشد بلکه امکان بازگشت سریع‌تر آسیب‌دیدگان را به کارکردها و عملکردهای فردی و اجتماعی پیش از حادثه فراهم می‌سازد.

5 ـ متاسفانه عواملی نظیر نشر شایعات ویرانگر، انتشار اخبار غیرموثق، ارائه تحلیل‌های ناصواب و غیرکارشناسانه، موضعگیری‌های غیرمسئولانه و سوءاستفاده مغرضانه از مشکلات حاصل از حادثه و رنگ و بوی سیاسی و ناسالم بخشیدن به واکنش‌های طبیعی آسیب‌دیدگان و بازماندگان ضربه، نه تنها مرهمی بر زخم و رنج و آزردگی آسیب‌دیدگان نمی‌گذارد بلکه نمک بر زخم آنان می‌پاشد و لاجرم علائم روان‌شناختی آنان را شدت می‌بخشد. بنابر این از همگان، بویژه فعالان رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، انتظار می‌رود با خبررسانی مسئولانه و اخلاق‌مدارانه و اجتناب از انتشار شایعات و شبه‌اطلاعات، به تسکین آلام روان‌شناختی زلزله‌زدگان صبور بپردازند و به اعاده سریع‌تر احساس امنیت آنان کمک کنند.

6 ـ اما حادثه‌دیدگان خود نیز می‌توانند برای فروکاستن از آثار پس ضربه‌ای خویش به گونه‌ای موثر اقدام کنند. برای این منظور این چند راهکار می‌تواند سودمند باشد. نخست آن‌که چنانچه یکی از بستگان خویش را از دست داده‌اند بر سر مزار او حضور یابند و احساس خود را در خصوص نبود او بر زبان رانند. دوم آن‌که به فرد صاحب تجربه و تخصصی مراجعه کنند و نزد او غم و اندوه و رنج خود را به تفصیل بازگو کنند. چنین فردی به آنان کمک می‌کند تا مراحل طبیعی سوگ را سریع‌تر طی کنند. سوم آن‌که تا آنجا که امکان دارد، بیکار ننشینند و خود را مشغول بازگشت سریع به زندگی کنند. (همچنین ضروری است متولیان آموزش و پرورش هرچه سریع‌تر امکان از سرگیری آموزش را برای دانش‌آموزان فراهم کنند). چهارم آن‌که هر از گاهی درباره مشاهدات خود از حادثه و رخدادهای بعد و همدردی و یاری رساندن دیگران به آنان سخن بگویند و لاجرم یاد و ذکر خداوند و توکل بر منبع لایزال الهی و دعا و طلب غفران برای عزیزانش، نسخه‌ای است شفابخش و اثربخش.

سردار سعید منتظرالمهدی - سخنگوی ناجا