حجت الاسلام سیدعبدالله حسینی، استاد علوم قرآنی جامعه المصطفی(ص) العالمیه کابل در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان در مورد سبک و سیاق مواجهه امام رضا(ع) با مساله تولید علم و جریان های فکری وارداتی آن زمان، اظهار کرد: در بحث تولید علم در دوره زندگی حضرت ثامن الحجج(عج) باید نگاهی به آن عصر داشته باشیم.  حضرت(ع) در اواخر قرن دوم می زیستند که عصر نهضت ترجمه است و از سوی دیگر عصر تکمیل خط عربی و نوشت افزار محسوب می شود.

وی ادامه داد: تقریبا می توانیم بگوییم که آن زمان از جهاتی مشابه عصر ما بوده است چراکه جهشی در تاریخ فکر و علم اتفاق می افتد و آن جهش این است که کاغذ وارد دنیای اسلام می شود. تا قبل از آن با نبود کاغذ و مشکلات حروف عربی، نوشتن چندان مطلوب نبود و بیشتر علم را حفظ می کردند اما از این عصر به بعد که کاغذ وارد دنیای اسلام شده و خط اصلاح می شود، نهضت ترجمه شکل گرفته و سبب می شود که علوم مختلف وارد جهان اسلام شود. این جهش عصر نوینی را رقم می زند و سبب تبادل فکری می شود.

حسینی تصریح کرد: امام رضا(ع) در چنین عصری زندگی می کردند و در سه جهت در تولید علم تاکید داشتند که جهت اول آن آزاداندیشی است؛ یعنی مولفه ای که بستر لازم برای تولید علم به حساب می آید؛ در عصر امام رضا(ع) نحله های فکری از اسلام و فرقه های غیراسلامی مثل هندی، یهودی و مسیحی در سرزمین های اسلامی فعال بودند و امام رضا(ع) با همه مناظره و گفت وگو داشتند و در این سیر آنچه که مشاهده می کنیم آزاداندیشی در حد اعلا است.

استاد علوم قرآنی جامعه المصطفی(ص) العالمیه کابل تصریح کرد: هیچ یک از ائمه اطهار(ع) و به ویژه امام رضا(ع) هرگز در سیر مباحث خود و مواجهه با صاحبان اندیشه، بحث نفی و طرد و تکفیر را به این معنا که اندیشه ای را تکفیر کرده باشند، ندارند، بلکه با همه گفت وگو و مناظره داشتند و بر آزاداندیشی تاکید می کردند. فکر می کنم آزاداندیشی و تاکیدی که حضرت رضا(ع) بر آن داشتند می تواند به عنوان یک سنت رستگاری در باب تولید علم در روزگار کنونی به حساب آید.

حسینی تاکید کرد: جهت دوم در بررسی و جریان شناسی نوع مواجهه امام رضا(ع) با نحله ها و مکاتب مختلف علمی «تفکر» است. این تفکر می تواند در قالب تفکر محض و یا می تواند در قالب تحقیق و پژوهش باشد. تحقیق و پژوهش چه تجربی و چه غیرتجربی در واقع همان مقدمات تفکر است و ابزار لازم برای آن محسوب می شود. امام رضا(ع) با مناظراتی که با نمایندگان اندیشه های مختلف داشتند، بر تفکر تاکید دارند. قرآن نیز تاکید ویژه بر تفکر دارد و بر تفکر عقلانی و اخلاقی اشاره می کند که از آن به تذکر و تدبر تعبیر شده است. ما می توانیم این تعابیر را به خرمندی تعبیر کنیم که غیر از اصطلاح هوشمندی است.

وی ادامه داد: گاهی برخی تفکرات زیرکی و هوشمندی است. امروز تفکر بشری در علوم را داریم که بر اساس هوشمندی است یعنی انسان های زیرک با استفاده از این هوشمندی اقدام به تولید ابزار و البته بعضا ضد بشر کار می کنند در حالی که در قرآن کریم تاکید بر تذکر و تدبر است، یعنی تفکری که برای انسان عاقبت اندیشی داشته باشد.

این محقق با بیان اینکه امام رضا(ع) در سنت علمی خود بر تفکر عقلانی-اخلاقی تاکید دارند، تصریح کرد: این رویکرد را در مناظرات ایشان می بینیم که استدلال های عقلانی در بستر اخلاقی دارند. یعنی شرایط و زمینه گفت وگوی متقابل به همراه احترام و استدلال عقلانی. این مولفه ها دهلیز تولید علم است و یک علم زمانی می تواند مقبول واقع شود که از مسیر استدلال گذشته باشد و همراه با گفت وگو یعنی مشارکت فکری جمعی باشد. یک نفر نمی تواند یک علم را پیبش ببرد مگر آنکه دیگران استدلال او را بشنوند و تایید کنند.

حسینی گفت: امام رضا(ع) با تاکید بر استدلال این رویه علمی را در جامعه آن زمان پی گرفتند و این معیار و محوری مورد قبول همه صاحبان اندیشه بود. به طور کلی امام رضا(ع) با تاکید بر آزاداندیشی، تفکر و گفت گو و منطق پذیری، بستر لازم برای تولید علم را در سنت خود معرفی کردند.

وی در ادامه بر الگوپذیری از سنت علمی امام رضا(ع) در روزگار معاصر تاکید کرد و افزود: یکی از مشکلات امروز ما دیگرستیزی و همدیگرناپذیری است. این مشکلی است که فقط سیاسی نیست بلکه مشکل فکری هم است. ما در مسیر تولید علم هم با این مساله مواجهیم. اگر بخواهیم در تولید علم جهش داشته باشیم یا حداقل شرایط فعلی را تغییر دهیم باید این آزاداندیشی یا دیگرپذیری و تعامل را داشته باشیم. در شرابط کنونی جزایر پراکنده هستیم که نمی توانیم نظرات مخالف را تحمل کنیم.

حسینی در ادامه ابراز کرد: امروز اندیشمندان مختلفی در کشورهای اسلامی زندگی می کنند که با هم تعامل ندارند و در نتیجه این عدم تعامل، گاهی راه های رفته یکدیگر را دوباره می روند؛ تعامل و آزاداندیشی سنت امام رضا(ع) است. اینگونه است که می توانیم حرف درست و حرف حق را از هر کسی بپذیریم هرچند آن شخص که آن حرف را می زند، جایگاه والایی نداشته باشد اما حرف او منطقی باشد.

استاد جامعه المصطفی(ص) العالمیه کابل بیان کرد: شرط دوم این است که تفکر کنیم، متاسفانه، در دنیای امروز طیف عظیمی از مسلمانان دچار تحجر فکری هستند. همان شیوه قریش را در پیش گرفته اند و پنبه در گوش می کنند و اهل استدلال نیستند و جزمیت گرایی بسیاری شدیدی در حوزه های فکری حاکم است که هیچ نقد و حرف جدیدی را نمی پذیرد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: وقتی که ایستایی و جمود را در میان مسلمانان و به ویژه برخی فِرَق می بینیم، گویی امکان ندارد که تغییری ایجاد شود. به نظر می رسد سنت امام رضا(ع) یعنی تفکر و آزاداندیشی و استدلال، درمان جامعه علمی امروز جهان اسلام است و می تواند منجر به تولید علم شود.