تامین منافع عمومی و عدالت اجتماعی از مهمترین ابعاد توسعه پایدار به شمار می رود. به همین علت جدا از دولت ها، مردم نیز بایستی در این زمینه تلاش کنند تا مسیر دستیابی به این مهم هموار شود.

دین مبین اسلام نیز اهمیت ویژه ای برای این مقوله قایل است و یکی از اقدام هایی منتهی به این موضوع را وقف می داند که به معنای اختصاص ملک، دارایی و ... به منظور کارهای عام المنفعه همچون ایجاد مدرسه، مسجد، حسینیه، نگهداری از سالمندان و ... محسوب می شود.

گسترش فرهنگ وقف و استفاده صحیح از موقوفه ها باعث خواهد شد تا بسیاری از افرادی که توانایی همسطح شدن را با جامعه ندارند، بتوانند پیشرفت کنند و زمینه های رشد آنها شکل بگیرد. برای نمونه وقف مدرسه در مکان های دور افتاده سبب باسوادشدن افراد زیادی می شود و در نهایت شرایط توسعه جامعه را ایجاد می کند.

اهمیت این عمل خداپسندانه سبب شد تا سازمان اوقاف و امور خیریه در 1363 خورشیدی به عنوان نهاد متولی امور موقوفه ها در کشور تشکیل شود و شورای عالی انقلاب فرهنگی، 27 صفر را «روز وقف» نامگذاری کند.

ضرورت گسترش فرهنگ وقف و تاثیرهای آن در جامعه بهانه ای شد تا دیدگاه های «حجت الاسلام شهاب الدین وحیدی» عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم را مرور کنیم.

** جایگاه وقف در اسلام
بر پایه احکام دین اسلام، رفتار و اعمال انسان، آثار ماتاخر و ماتقدم دارد. ماتاخر یعنی هر عمل انسانی که عمل خیر آن، پس از مرگ نیز نصیب فرد شود. بنابراین اگر شخص در زندگی خود کار خیری انجام دهد که پس از مرگ وی هنوز در جریان باشد، برای او ثواب منظور خواهد شد که از نمونه های بارز آن می توان به وقف اشاره کرد که به صورت عام و خاص به شمار می رود. وقف عام به معنای این است که شخصی ملک یا دارایی خود را برای استفاده عمومی در اختیار دیگران قرار دهد اما وقف خاص در جایی صدق می کند که به نفع افرادی باشد که به صورت عرفی و معین مشخص شده باشند؛ برای نمونه فرد مقداری از دارایی خود را صرف خرید تجهیزات در یک بیمارستان کند.

** فرهنگ وقف در دین های مختلف
مقوله وقف و کمک به همنوع و افراد بی بضاعت از بارزترین مسایل اخلاقی در دین های گوناگون است که در هر کدام از آنها، این فرهنگ به صورت های مختلفی وجود دارد و به نوعی به این عمل انسانی تاکید می شود. این رفتار خیرخواهانه در اسلام از احکام تاییدی به شمار می رود؛ یعنی در گذشته در دین های دیگر وجود داشته و مبحث هایی که در دین اسلام آمده، گفته های آنها را تایید کرده و تنها به صورت کامل تر به این مهم پرداخته شده است.

** وقف و ضرورت توجه به اولویت های جامعه
زمان تاثیر زیادی بر فرهنگ وقف دارد؛ یعنی اینکه افراد با توجه به نیاز زمانی و وضعیتی که در آن به سر می برند، دارایی خود را وقف کارهایی می کنند که در آن دوره مشخص از جمله ضرورت ها به شمار می آید یا اینکه مشکلی در اجتماع وجود دارد و یک شخص برای برطرف کردن آن مشکل با دارایی یا ملک خود به حل آن می پردازد. وقف ابعاد گوناگونی دارد. برای نمونه در حدود 200 سال پیش در یکی از روستاهای اطراف میبد یزد، زمینی برای غذا خوردن سگ های بیمار یا کور وقف شد که این کار به خوبی نشان می دهد که چگونه در گذشته به حقوق حیوانات توجه می شده است و این کار امروزه به نوعی دیگر انجام می گیرد. همچنین در روزگاران پیشین، برخی افراد در هنگام غروب آفتاب در کوچه ها قدم می زدند و هر کجا سنگی وجود داشت، آن را کنار می گذاشتند تا هنگام شب که برق و روشنایی وجود نداشت، اهالی با آن برخورد نکنند.

بنابراین هر کجا که چنین وقف هایی انجام می شده، نشانگر نقش عالمان دینی در این باره بوده است و به هر مقدار که آنان نسبت به آموزه های دینی آگاه تر بودند، وقف هایی که مردم انجام می دادند، نیز کاربردی تر و قابل استفاده تر محسوب می شد. این مهم تا به امروز هم ادامه دارد و وقف های گوناگون گویای توجه افراد به آموزه های دینی و حس کمک به همنوع است.

**بازشناسی فرهنگ ایرانی و اسلامی از میان وقف ها
وقف ارتباط گسترده ای با دین و فرهنگ دارد، در ایران در مکان های مختلف، وقف های گوناگونی انجام شده که نشانه تبلور فرهنگ ایرانی و اسلامی است. به همین سبب باید این مکان های وقفی را بازشناسی کرد تا بتوان با پی بردن به فرهنگ وقف و آموزه های آن برای جامعه امروزی استفاده کرد و این مهم همچنین نشان می دهد که رفتارهایی که اینک صورت می پذیرد، در فرهنگ ایرانیان وجود داشته است و اکنون به نوعی دیگر جلوه گر می شود.

** تاثیرگذاری وقف بر زندگی اجتماعی
امروزه وقف از نقش مهم و تاثیرگذاری در جنبه های مختلف زندگی اجتماعی برخوردار است زیرا با وقف هایی که انجام می گیرد، بسیاری از افراد جامعه پیشرفت می کنند و فرهنگ کمک به همنوع نیز تقویت می شود که این مهم، همبستگی ملی را به ارمغان می آورد. هر چند وقف در کشور با مشکل هایی نیز همراه است که سازمان اوقاف و امور خیریه باید نسبت به حل آن اهتمام ورزد. برای نمونه بسیاری از افراد ملک خود را وقف می کنند و تحویل اداره اوقاف می دهند و این اداره اجاره ای از آن ملک می گیرد که این کار باعث می شود بسیاری از زمین های وقفی بدون اینکه ساخته شود، بدون استفاده باقی می ماند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.